آفت پروانه سفید که پروانه سفید درختان هم به آن گفته می‌شود؛ یک آفت قرنطینه‌ای است که ظاهرا اولین بار در سال ۱۳۸۱ در گیلان مشاهده شده است. این آفت در حال حاضر به بسیاری از مناطق جنگلی و درختان استان سرایت پیدا کرده و به ۴ هزار درخت چنار تونل سبز فومن نیز حمله کرده است.
کارشناسان معتقدند؛ شرایط گیلان برای افزایش فعالیت این آفت بسیار مهیاست. این حشره در گیلان دارای دو نسل و در صورت مساعد بودن شرایط به سه نسل لاروی هم می‌رسد. اواخر اردیبهشت تا اواخر خرداد، اواخر مرداد تا اواخر شهریور.
آفت پروانه سفید در دو منطقه گیلان شامل لشت‌نشا و پره سر طغیان و همه درختان را بی برگ کرد. این خبری است که چند ماه قبل همزمان با شروع فصل گرما در گیلان مخابره شد. لاروهای سن اول این حشره پس از تخمگذاری پروانه‌ها به صورت دسته‌جمعی بر روی برگ‌ها ظاهر شده و به تغذیه مشغول می‌شوند.
وقتی تعادل اکوسیستم و زیست‌بوم منطقه بر هم می‌ریزد
«هادی رجب‌پور» کارشناس جنگل در مورد فعالیت آفت پروانه سفید برگخوار به مرور می‌گوید: گرمای شدید کره زمین باعث شده آفت پروانه سفید مناطق جنگلی زیادی را در نقاط مختلف تحت تأثیر قرار دهد. فعالیت این آفت در مناطق جنگی گیلان و به خصوص در ارتفاعات پایین دستی مانند حویق و اسالم به وضوح مشاهده شده است.
به عقیده او در این مناطق نمی‌توان هیچگونه مبارزه شیمیایی انجام داد و تنها باید کلونی‌های تشکیل شده را به صورت فیزیکی یعنی با دست از درون درختان خارج کرده و از بین برد و منتظر ماند تا هوا سرد شود. زیرا با سرد شدن هوا فعالیت این آفت به صورت خود به خودی متوقف می‌شود.
رجب‌پور کارشناس جنگل: در مناطق آلوده نمی‌توان هیچگونه مبارزه شیمیایی انجام داد و تنها باید کلونی‌های تشکیل شده را به صورت فیزیکی یعنی با دست از درون درختان خارج کرده و از بین برد و منتظر ماند تا هوا سرد شود. زیرا با سرد شدن هوا فعالیت این آفت به صورت خود به خودی متوقف می‌شود.
وی در مورد اینکه فعالیت آفت پروانه سفید چه تأثیرات مخربی در سطح جنگل‌ها به خصوص جنگل‌های هیرکانی بر جای می‌گذارد توضیح داد: با فعالیت آزادانه این آفت، اکوسیستم و زیست‌بوم منطقه آلوده شده و منطقه تعادل طبیعی خود را از دست می‌دهد. به همین علت است که از نظر علمی نباید مبارزه با این آفت به صورت شیمیایی انجام شود. به طور مثال در سال‌های اخیر منابع طبیعی همین روش مبارزه را بر روی درختان شمشاد آلوده شده در پیش گرفت اما این برنامه موفقیت‌آمیز نبود.
این کارشناس اضافه کرد: زمانی که به طور مثال ۱۰ درخت در کنار هم قرار می‌گیرند همراه با یکدیگر و در کنار پوشش گیاهی اطراف، رطوبت را نگه داشته و به اصطلاح با هم مبادله رطوبت انجام می دهند و با اکوسیستم منطقه هماهنگ می‌شوند. در واقع می‌خواهم بگویم حیوانات و موجودات ریزی که درون درختان زندگی می‌کنند با هم تعادل برقرار می‌کنند اما زمانی که تعدادی از این درختان به هر دلیلی قطع شوند و یا تخریبی از هر نوع روی آنان اتفاق می‌افتد اکوسیستم و تعادل منطقه بر هم می‌خورد. به همین علت نباید اجازه داد به جنگل تجاوز شود و تخریبی اتفاق بیافتد. اگر این مشکلات حل شود مشکلاتی مانند حمله آفت پروانه سفید هم با سرد شدن هوا به تدریج از بین می‌رود.
به عقیده وی به غیر از اقدامات کنترلی و از بین بردن کلونی‌های آفت پروانه سفید، افزایش درختکاری و ارتقای فضای سبز، هجوم این آفت‌ها را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و آثار و تبعات ناشی از فعالیت آن را کاهش می‌دهد. در واقع با افزایش پوشش گیاهی، کرم‌های آفت برگخوار، تشنگی خود را در لایه‌های پایین‌تر برطرف می‌کنند و به بالای درختان هجوم نمی‌آورند.
رجب‌پور افزود: در سال ۵۲ آفت برگخوار به درختان راش که دارای برگ‌های خوشمزه و خوش خوراکی بودند حمله کرد. اما در حال حاضر فعالیت این آفت به تدریج به سطوح پایین‌تر رسیده و درختانی مانند توسکا و شمشاد را تحت تأثیر قرار داده است. البته فعالیت آفت مذکور اینگونه نیست که به مرگ درختان منجر شود. به طور مثال نمونه‌های بسیار زیادی را در جنگل‌های لاهیجان عطا کوه و در جنگل‌های علی سرود مشاهده کردم که شمشادهای آن‌ها به علت حمله آفت پروانه سفید، خشک شده بودند اما از آنجا که ریشه درختان هنوز زنده بود بعد از پایان دوره فعالیت این آفت در اثر شروع فصل سرما و بارندگی، مجددا سبز شدند.
جهاد کشاورزی گیلان اعلام کرده پروانه سفید درختان به جان جنگل‌های هیرکانی افتاده و با استفاده از تاج گیاهان در یک بازه زمانی کوتاه، درختان را بدمنظر می‌کند و متأسفانه دشمن طبیعی ندارد. با این حال بسیاری از متخصصان حوزه جنگل معتقدند با همکاری و تقسیم وظایف می‌توان با این آفت به صورت جدی مقابله کرد.
صالحی، متخصص آفات جنگل معتقد است بالای ۸۰ درصد شفیره‌های آفت پروانه سفید در طبیعت و در فصل زمستان‌گذرانی با زنبورهای پارازیتوئید که در طبیعت هستند کنترل شده و از بین می‌روند. ۲۰ درصد باقیمانده نیز در بهار سال بعد مجددا شروع به فعالیت می کنند. که این زمان بهترین موقعیتی است که باید برای کنترل آن دخالت کنیم.
پروانه سفید بالای ۶۰۰ گونه میزبان دارد
«منصور صالحی» متخصص آفات جنگل نیز در این مورد به مرور می‌گوید: این آفت گونه‌های گیاهی متعددی را درگیر می‌کند و راه کنترلی آن هم ساده است اما در این مسیر باید یک اقدام و مشارکت همگانی شکل بگیرد. این آفت قبلا در ایران نبوده و در اوایل دهه ۸۰ در اطراف روستاهای لشت‌نشا نمونه‌برداری شده است. برای فعالیت این آفت در دنیا تا ۴ نسل گزارش شده اما در گیلان نهایتا فعالیت سه نسل لاروی از آن را شاهدیم. مهم‌ترین آن هم زمان کنونی است که در آن قرار داریم.
صالحی ادامه داد: در حال حاضر این آفت در نسل دوم فعالیت خود قرار دارد و خسارت بسیار زیادی هم به مناطق جنگلی وارد می‌کند. راه کنترلی آن هم این است که مبارزه با نسل اول آن را در اواخر فصل بهار اجرا کنیم. این آفت زمستان را به صورت شفیره می‌گذراند. طبق آزمایشاتی که قبلا انجام دادیم و نمونه‌برداری شده بالای ۸۰ درصد شفیره‌های این آفت در طبیعت و در فصل زمستان‌گذرانی با زنبورهای پارازیتوئید که در طبیعت هستند کنترل شده و از بین می‌روند. ۲۰ درصد باقیمانده نیز در بهار سال بعد مجددا شروع به فعالیت می کنند. که این زمان بهترین موقعیتی است که باید برای کنترل آن دخالت کنیم.
این کارشناس حمایت و حفاظت از جنگل‌های گیلان افزود: دامنه میزبانی این آفت بسیار وسیع است بنابراین دور از انتظار نیست که در تمام نقاط گیلان شاهد فعالیت این آفت باشیم. زیرا بالای ۶۰۰ گونه میزبان دارد از درختان جنگلی گرفته تا باغی همینطور در گیاهان جالیزی هم مشاهده شده است. شرایط گیلان برای طغیان این آفت بسیار بسیار مناسب است. بنابراین پیشنهاد ما این است که در درجه نخست و برای اجرای موفقیت‌آمیز برنامه‌های کنترلی، با نسل اول آن مقابله شود.
وی معتقد است: هیچکس نمی‌تواند آفات را در طبیعت به طور کامل قلع و قمع کند. اما کاری که می‌توان انجام داد این است که خسارت آفات را به زیر آستانه زیان اقتصادی برسانیم. یعنی به جایی برسانیم که بگوییم خسارتی که این آفت به ما وارد می‌کند برای ما مشکل اقتصادی ایجاد نمی‌کند که این مهم به یک همت همگانی نیازمند است. به گفته وی در این مشارکت جمعی، مردم در املاک شخصی خود می‌توانند مبارزه فیزیکی را با آفت پروانه سفید برگخوار انجام دهند تا در همان نسل اول فعالیت لاروها، آفات را از بین ببرند. در محیط شهری هم این شهرداری‌ها هستند که می‌توانند ورود کنند.
حمله آفت برگخوار به فضای سبز شهری گیلان
این متخصص آفات جنگل بیان می‌کند: در حال حاضر یکی از گروه‌های میزبان این آفت درختان چنار هستند. از آنجایی که اکثر فضای سبز شهری ما را درختان چنار تشکیل می‌دهند فارغ از مبحث آلودگی، با افزایش فعالیت آفت پروانه سفید و از بین رفتن برگ درختان، نمای ظاهری شهرها بدمنظر و نازیبا می‌شوند. بنابراین شهرداری‌ها زمانی که آفت پروانه سفید در سن اول و دوم لاروی هستند و تجمع کردند می‌توانند با تراشیدن دسته‌های تخم آفت از روی تنه‌ی درختان، اقدامات فیزیکی را به انجام برسانند. در محیط روستایی، دهیاری‌ها و در محیط جنگلی و پارک‌های طبیعی هم منابع طبیعی و جهاد کشاورزی می‌توانند زمانی که لاروها از حالت تجمعی خارج نشدند اقدامات مبارزه فیزیکی و مکانیکی را به انجام برسانند. زیرا هر چه قدر سن لاروها بالاتر می‌رود ولع آن‌ها بیشتر شده و برگ‌خواری‌شان افزایش پیدا می‌کند.
منابع طبیعی برای مقابله با آفت پروانه سفید درختان نقشی ندارد با این حال همیشه با مشاهده آفت با این پرسش که چرا منابع طبیعی برای مقابله با آفت درختان اقدامی انجام نداده یا نمی‌دهد مواجه می‌شود.
اما و اگرهای مبارزه شیمیایی
متأسفانه دخالت‌های بی‌رویه‌ای که در عرصه جنگل انجام شده و می‌شود بستر طغیان آفات در این اکوسیستم را فراهم کرده است. متخصصان در این زمینه معتقدند؛ پروانه سفید آمریکایی یکی از آفات مهم درختان جنگلی، میوه و گیاهان زینتیِ با اهمیت اقتصادی بیشتر در مناطق شهری و حومه است. میزبان‌های این آفت در گیلان شامل انواع توت، چنار، صنوبر، گردو، سوزنی برگ، درختان میوه هسته‌دار، انار، انگور، بید، نارون، راش، توسکا، افرا ، فندق و… است.
«رضوان محمدپور» رییس اداره حفاظت و حمایت اداره کل منابع طبیعی گیلان در این باره می‌گوید: منابع طبیعی برای مقابله با آفت پروانه سفید درختان نقشی ندارد با این حال همیشه با مشاهده آفت با این پرسش که چرا منابع طبیعی برای مقابله با آفت درختان اقدامی انجام نداده یا نمی‌دهد مواجه می‌شود.
به گفته وی آفت پروانه سفید درختان دامنه گستره زیادی برای تغذیه (درختان مثمر و غیرمثمر) دارد و ممکن است به باغات یا جنگل‌های اطراف خود سرایت کند. از طرفی برای مبارزه با این آفت باید سمپاشی به شکل وسیع انجام شود که البته این کار به مجوز محیط زیست احتیاج دارد.
آنطور که رییس اداره حفاظت و حمایت اداره کل منابع طبیعی گیلان به مرور می‌گوید؛ آفت‌زدایی از نوع شیمیایی همراه با سمپاشی گسترده بر سایر حشرات مفید در جنگل اثرات منفی بر جای می‌گذارد.
محمدپور همچنین در مورد آفت‌زدایی از درختان تونل سبز فومن و اقدامات منابع طبیعی در این مورد هم توضیحاتی داد و گفت: در این حوزه منابع طبیعی و آبخیزداری نمی‌تواند اقدام خاصی انجام دهد مگر اینکه شهرداری و یا اداره راهداری به صورت محدود نسبت به سمپاشی درختان تونل سبز فومن اقدام کنند. البته از آنجا که درختان این مسیر ارتفاع بسیار بلندی دارند بنابراین عملیات سمپاشی با دستگاه‌های معمولی امکان‌پذیر نیست و اداره محیط زیست نیز باید مجوز لازم برای سم پاشی وسیع را صادر کند.
جهاد کشاورزی و بخش‌های تحقیقاتی آن از دیگر بخش‌هایی هستند که می‌توانند کمک‌های شایان توجهی را برای مقابله با گسترش آفت پروانه سفیدبرگ‌خوار ارائه دهند.
به گفته رییس اداره حفاظت و حمایت اداره کل منابع طبیعی گیلان، آفت پروانه سفید درختان دامنه گستره زیادی برای تغذیه (درختان مثمر و غیرمثمر) دارد و ممکن است به باغات یا جنگل‌های اطراف خود سرایت کند. از طرفی برای مبارزه با این آفت باید سمپاشی به شکل وسیع انجام شود که البته این کار به مجوز محیط‌زیست نیاز دارد.
شرایط برای مقابله با آفت پروانه سفید فراهم نیست
«صالح محمدی» رییس سازمان جهاد کشاورزی گیلان در مورد اقدامات این سازمان برای مقابله با تهدیدات آفت پروانه سفید برگخوار می‌گوید: توزیع سم و مشاوره‌های فنی مقابله با آفت پروانه سفید درختان، راه‌های مقاوم‌سازی گیاه و مبارزه با علف‌های هرز و آبیاری از برنامه‌های این سازمان است. در واقع جهاد کشاورزی متناسب با تکلیف خود برای مقابله با این آفت در کنار سایر سازمان‌هاست و تا آنجا که بتواند همکاری می‌کند.
وی اشاره‌ای هم به وضعیت تونل سبز فومن و حمله آفت پروانه سفید به درختان این محدوده داشت و گفت: جهاد کشاورزی گیلان برای مقابله با این آفت به مدیر جهاد کشاورزی شهرستان فومن تکلیف کرده تا در کنار سایر مجموعه‌ها به وظایف خود عمل کند.
به گفته این مسئول به مرور، با توجه به اینکه آفت پروانه سفید درختان، از جمله آفات نباتی محسوب می‌شود به همین علت از ظرفیت جهاد کشاورزی و بخش‌های تحقیقاتی برای مبارزه با این آفت استفاده می‌شود. از سوی دیگر مسئولیت و مراقبت از گیاهانی که توسط سازمان‌ها در پارک‌ها، اتوبان‌ها، بلوارها، تفرجگاه‌ها و سایر مکان‌های غیراستفاده کشاورزی، کشت می‌شود بر عهده همان سازمان‌هاست.
رییس سازمان جهاد کشاورزی گیلان معتقد است، آفت پروانه سفید در فصل زمستان و یا اردیبهشت با اندک سمپاشی قابل کنترل است. اما در حال حاضر شرایط برای مبارزه با این آفت مناسب نیست.
گفتنی است، از آنجا که هم متخصصان حوزه جنگل و هم مسئولان دستگاه‌های اجرایی مرتبط گیلان همگی بر این باورند که شرایط استان برای افزایش فعالیت آفت پروانه سفید برگخوار به شدت مهیاست بنابراین انتظار می‌رود یکبار هم که شده با یک برنامه‌ریزی اصولی و با سردتر شدن هوا، اقدامات لازم برای از بین بردن لاروهای این آفت در تمام مناطق آلوده گیلان به خصوص جنگل‌های هیرکانی اجرا شود تا مجددا در فروردین و اردیبهشت سال آینده اینچنین شاهد جولان آفت پروانه سفید برگخوار نباشیم.
نظرات بسته شده است.