پرندگان مهاجرکه از راه می‌رسند، روایت‌های تلخ و شیرین بسیار در پاییز و زمستان تالاب انزلی و دیگر تالاب‌ها و آبگیرها جان می‌گیرد.
پرواز پرندگان در مه و طنین آوازشان لابه‌لای نیزارها از بدیع‌ترین پدیده‌های طبیعت است، اما در این میان از یاد نباید برد که معیشت تعدادی از حاشیه‌نشینان تالاب نیز به حضور این پرندگان گره خورده است. شکار و شکارچی، واژه‌هایی آشنا در این خطه هستند. کلماتی که اگر همت کنیم می‌توانند رنگ ببازند و پرندگان بومی و مهاجر به گونه‌ای دیگر در امرار معاش حاشیه‌نشینان تالاب نقش یابند.
واقعیت این است که نشاندن تیر بر قلب پرندگانی که با هزار امید از دوردست‌ها راهی سرزمین ما شده‌اند، امری پسندیده نیست. پرندگانی که به مرور ازتعدادشان کاسته شده و زنگ انقراض برای برخی‌شان به صدا درآمده است. این موضوع اما برای بسیاری از شکارچیان پذیرفته نیست، چرا که امرار معاش خویش را در گرو شکار می‌دانند.
خوتکای اوراسیایی و ابروسفید و همچنین انواع اردک و چنگر اوراسیایی با آنکه شکار پرندگان کاملا ممنوع است در معرض تهدید جدی شکارچیان قرار دارند؛ روزانه صدها فرد شکار می‌شود و نظارت حفاظتی بهینه‌ای نسبت به این روند وجود ندارد.
ممنوعیت شکار
این روزها ممنوعیت شکار به دلیل شیوع آنفولانزای پرندگان ازجمله گلایه‌هایی است که از برخی شکارچیان به گوش می‌رسد. مدیرکل حفاظت محیط زیست استان گیلان ۲۳ آبان ماه سال جاری از صدور پروانه‌ی عادی شکار گونه‌های خوتکا، چنگر و اردک سرسبز در استان گیلان خبر داد.
«حمزه عشوری» همچنین اعلام کرد: فصل مجاز شکار از تاریخ صدور پروانه نهایتا تا ۳۰ بهمن ماه سال جاری خواهد بود و به منظور تامین سلامت و بهداشت عمومی در صورت مشاهده‌ی بیماری آنفولانزای فوق حاد پرندگان پروانه‌های صادره ابطال خواهد شد.
اما چند روز بعد یعنی ۲۷ آبان این مقام مسئول گفت: علی‌رغم تصمیم سازمان مبنی بر صدور مجوز شکار پرندگان آبزی و کنارآبزی به دلیل مصوبات اخیر ستاد پیشگیری و کنترل آنفولانزای فوق حاد پرندگان و احتمال مبتلا بودن پرندگان مهاجر به این بیماری و امکان انتقال بیماری به شکارچیان، صدور مجوز شکار پرندگان در گیلان لغو شد.
«سید حسن جعفری» رییس اداره‌ی حفاظت محیط زیست انزلی در این باره به خبرنگار مرور گفت: شکار تا اطلاع ثانوی تعطیل است. لازم به ذکر است که ازسال ۱۳۹۸به بعد مجوز شکار صادر نشده، اما امسال دستورالعمل شکار ازسوی سازمان محیط زیست برای سه استان گیلان، مازندران و گلستان ابلاغ و مجوزشکار در بعضی شهرها نظیر ماسال، تالش، آستارا و رشت به تعداد اندک صادر شد که با اعلام دامپزشکی مبنی بر شیوع آنفولانزای پرندگان مقارن شد و به همین سبب تا اطلاع ثانوی صدور مجوزشکار ممنوع و هم‌اکنون سراسر گیلان در دست پایش است.
وی درباره‌ی فعالیت اداره‌ی محیط زیست در عرصه‌ی سوق دادن شکار به سمت پرنده‌نگری از برگزاری یک گارگاه آموزشی با حضور تعدادی ازشکارچیان یاد و اظهار کرد: کارگاه‌های آموزشی با هدف بهره‌مندی صحیح از تالاب در انزلی برگزار می‌شود ولی این تغییر رویه نیازمند تلاش بسیار و فرهنگ‌سازی است. در واقع همه‌ی شهرهای حاشیه‌ی تالاب انزلی باید به این امر بپردازند تا به هدفی واحد دست یابیم.
البته رسانه‌ها هم در این زمینه می‌توانند بسیار نقش‌آفرین باشند، ما نیز در اداره‌ی حفاظت محیط زیست انزلی همواره آماده‌ی تعامل با رسانه‌ها و شنیدن نقد و نظرهای ایشان هستیم.
حسن جعفری: کارگاه‌های آموزشی با هدف بهره‌مندی صحیح از تالاب در انزلی برگزار می‌شود، ولی این تغییر رویه نیازمند تلاش بسیار و فرهنگ‌سازی است. در واقع همه‌ی شهرهای حاشیه‌ی تالاب انزلی باید به این امر بپردازند تا به هدفی واحد دست یابیم.
نهضتی برای پرندگان
«آلن پطروسیان» پایه‌گذار نهضت پرنده‌نگری تالاب انزلی در گفت‌وگو با مرور اظهار کرد: با تجربه‌ای که طی ۱۰ سال گذشته در تحول دوچرخه سواری سراسر استان‌های کشور از طریق نهضت دوچرخه سواری همگانی ایران و سایر همدلان حاصل شد، نهضت پرنده‌نگرى تالاب انزلى مهرماه سال ۱۴۰۰ با مشارکت جامعه‌ی محلی در یکی از روستاهاى تالاب انزلی متولد شد تا اعضای همان گروه با همدلی و همکارى افراد حقیقی و حقوقی داخل و خارج از استان گیلان، در دستیابى به اهداف این نهضت تلاش و فعالیت کنند.
وی اضافه کرد: در واقع نهضت پرنده‌نگری تالاب انزلی با شعار «پرنده‌نگری، جایگزین خردمندانه‌ی شکار» و با ماموریت ترویج پرنده‌نگری در جوامع محلیِ حوضه‌ی آبریز تالاب انزلی که مساحتی بالغ بر ۳۶۱۰ کیلومتر مربع و ۸ شهرستان ذی‌نفع طبیعی بندرانزلی، خمام، رشت، شفت، فومن، صومعه‌سرا، ماسال و رضوانشهر را شامل می‌شود به عنوان پروژه‌ای با رویکرد «ترویجی و حفاظت مشارکتی» در فصلنامه‌ی طبیعت و محیط زیست صنوبر استقرار و فعالیت دارد.
اهداف نهضت پرنده‌نگری
وی یادآور شد: این نهضت با سه هدفِ حفاظت غیرمستقیم از پرندگان و زیستگاه‌ها توسط جوامع محلی؛ معرفی پرندگان تالاب انزلی و زیستگاه‌های مربوطه به سایر گیلانیان، ایرانیان و جهانیان و تقویت مشاغل بومی و محلیِ مبتنی بر پرندگان و اکوتوریسم به حفاظت از ۲۴۳ گونه پرنده‌ی مقیم و مهاجر تالاب انزلی می‌پردازد که از طرفی دارای اهمیت‌های متعدد جهانی هستند و از طرفی دیگر بسیاری از آنها تحت آسیب جدی بوده و تعدادی از آنها حتی در لیست تهدید انقراض جهانی قرار گرفته‌اند.
پطروسیان افزود: گونه‌هایی چون پلیکان پاخاکستری نزدیک به تهدید انقراض جهانی یا بعضا در مرحله‌ای وخیم‌تر از آن قرار دارند. پلیکان‌ها اکثرا به‌دلیل کمبود آب و ماهی تالاب انزلی در تور، دام و تله‌ی صیدِ غیر اصولی، بی‌رویه و کم‌نظارت بر ماهیگیری گرفتار می‌شوند. تعداد زیادی از آنها یا به شدت آسیب می‌بینند یا خفه می‌شوند.
همچنین جمعیت انواع قو نسبت به سال‌های گذشته بسیار تقلیل یافته، و یا قرقاول کاسپین که یکی از گونه‌های بومی و افتخارآمیز ایران در سراسر جهان است، در اکثر روستاها به شدت شکار می‌شود. فلامینگوها به دلیل آلودگی شدید آب، چند سالی‌ست تالاب انزلی را از مقصد مهاجرت خود حذف کرده‌اند.
خوتکای اوراسیایی و ابروسفید و همچنین انواع اردک و چنگر اوراسیایی با آنکه شکار پرندگان کاملا ممنوع است در معرض تهدید جدی شکارچیان قرار دارند؛ روزانه صدها فرد شکار می‌شود و نظارت حفاظتی بهینه‌ای نسبت به این روند وجود ندارد.
آلن پطروسیان: تعداد نسبتا مطلوبی از اماکن گردشگری، پذیرایی و بخصوص قایقرانان درآمد خود را به واسطه‌ی بازدید گردشگران عادی از پرندگان و از طریق گردشگران تخصصی پرنده‌نگری که از نقاط مختلف ایران و جهان به این استان سفر می‌کنند به دست می‌آورند.
فعالیت‌ها
این کنشگر محیط زیست تصریح کرد: اعضاء و همیاران نهضت پرنده‌نگری تالاب انزلی با هر مرتبه گشت‌زنی و پایش پرندگان در بخش‌های مختلف تالاب، تعداد بسیاری پرنده‌ی آسیب‌دیده و تیرخورده با اطلاع ادارات ذی‌ربط، جمع‌آوری و مداوا کرده و پس از درمان به تالاب بازمی‌گردانند.
البته بسیاری از اوقات هم به دلیل شدت آسیب با شکست مواجه می‌شوند. گفتنی‌ست، نسبت به فعالیت این نهضت در چند سال گذشته تعداد چشمگیری از افراد بومی ازجمله قایقرانان، صیادان و حتی شکارچیان به عنوان همیاران این نهضت وارد همکاری شده‌اند. تعدادی از شکارچیان یا به‌طور کامل یا تا حدودی شکار را کنار گذاشته و بعنوان یکی از همیاران باتجربه‌ی ما در ترویج پرنده‌نگری با این نهضت همکاری دارند.
اهمیت جایگزینی شکار با روش‌های دیگر
وی همچنین گفت: تعداد نسبتا مطلوبی از اماکن گردشگری، پذیرایی و بخصوص قایقرانان درآمد خود را به واسطه‌ی بازدید گردشگران عادی از پرندگان و از طریق گردشگران تخصصی پرنده‌نگری که از نقاط مختلف ایران و جهان به این استان سفر می‌کنند به دست می‌آورند.
بنابراین به جز آنکه گیلان از منابع بسیار مطلوب کشاورزی، شیلات، گردشگری و صنایع دستی بهره می‌جوید، اهالی به طور منطقی و اخلاقی نیاز معیشتی به شکار ندارند و اکثرا بصورت تفریحی یا افراطی برای تخلیه‌ی تنش‌های فردی و اجتماعی به این کار ناپسند می‌پردازند. آن هم کاری که سالیان سال است با تمدن بشریت، با توسعه و تعدد مشاغل و همچنین پیشرفت دامپروری و مرغداری صنعتی و خانگی از حیث نیاز و سبد خانوار خارج شده است.
باید توجه داشت که در روستاها و شهرهای ذی‌نفع تالاب از برگزاری تورها و کارگاه‌های آموزش پرنده‌نگری مقدماتی تا پیشرفته‌ی ما و سایر فعالان این حوزه استقبال نسبتا مطلوبی شده که یکایک این موارد و امثال آن ما را برای ادامه‌ی این راه بسیار دلگرم کرده و در کنار آن، عدم همکاری بهینه‌ی بعضی از دستگاه‌های ذی‌نفع، آسیب زیستگاه‌ها و تلف شدن زیستمندان تالاب انزلی نیز اعضا و همیاران این نهضت را مصمم‌تر و پیگیرتر می‌کند تا اقدامات ترویجی و پیشگیرانه‌ی بیشتری جهت حفاظت از زیستگاه‌ها و زیستمندان تالاب انزلی اجرایی شود.
پطروسیان در پایان تاکید کرد: یکایک ما و سایر دوستداران طبیعت گیلان در این راه امید داریم، با اتفاقات جدیدی که در حال رخ دادن است و به ویژه با حضور استاندار جدید که ایشان را فرزند تالاب خطاب می‌کنند، تحولات و همکاری مطلوبی برای دسترسی به اهداف و شعار این نهضت یعنی «پرنده‌نگری، جایگزین خردمندانه‌ی شکار» حاصل شود و با طراوت بیش از پیش گنجینه‌ی طبیعی گیلان و تحول اکوتوریسم (طبیعت‌گردی مسئولانه) در آن، نتایج مطلوبی شامل حال یکایک مردم گیلان و حتی ایران شود.
