استقبال طبیعت گیلان از سال جدید با زخم‌های ناسور
نگاهی کوتاه به بعضی معضلات محیط زیست گیلان
محیط زیست گیلان با زخم‌های ناسورش آخرین روزهای سال ۱۴۰۰ را پشت سر می‌گذارد. نوروزی دیگر در راه است، اما دردها هنوز التیام نیافته‌اند. بهار می‌رسد و متاسفانه این بانوی شکوفه‌پوش بار دیگر چشم‌هایش به جایگاه‌های اسفبار دپوی پسماند و انبوه زباله‌های رها شده می‌افتد. بهار می‌رسد و صدای نفس‌های به شماره افتاده‌ی تالاب انزلی همچنان به گوش می‌رسد و ابرهای بهاری بر فراز رودخانه‌های نیمه‌جان و آلوده‌ی گیلان می‌بارند و بر بی‌توجهی‌هامان نسبت به جنگل و دریا و کوه می‌گریند.
دهن‌کجی پسماندها و زباله‌سوزهایی که راه نیفتادند
بی‌تردید وقتی از محیط زیست سخن به میان می‌آید، پسماند یا زباله بعنوان یکی از مهم‌ترین چالش‌های این عرصه اذهان را متوجه خویش می‌سازد. مصرف‌گرایی بی‌محابای انسانها و مدیریت نامطلوب پسماند سالهاست که بر پیکر محیط زیست گیلان و سلامت مردم زخم‌های عمیق وارد آورده است. روزانه حدود دو هزار و صد تُن زباله در مناطق شهری و روستایی گیلان تولید می‌شود. مخاطرات شیرابه‌ی زباله ناشی از جایگاه‌های دفن پسماند، آلودگی منایع آبی، رودخانه‌ها، تالاب انزلی، مزارع و اراضی جنگلی از جمله آسیب‌های هویدای مدیریت نامطلوب پسماند در گیلان است.
تحقق نیافتن وعده‌ها درخصوص بهبود اوضاع و احوال مدیریت پسماند در گیلان از جمله مواردی است که نیازمند بررسی و مطالبه‌گری بیشتر سمن‌ها و رسانه‌هاست. شهریور ماه سال ۱۳۹۹ معاون وقت هماهنگی امور عمرانی استانداری گیلان از راه‌اندازی ۳ دستگاه زباله‌سوز در این استان خبر داد و اعلام کرد که این دستگاه‌ها در شرق، غرب و مرکز استان گیلان تا پایان سال ۱۳۹۹ به بهره‌برداری می رسند و قطعاً بخش اعظمی از مشکلات پسماند در گیلان برطرف می‌شود. و البته این موضوع تا کنون عملی نشده و همچنان هیچ دستگاه زباله‌سوزی در گیلان مشغول به فعالیت نیست.
نگاهی کوتاه به اخبار موجود حاکی از این است که نیروگاه ۶۰۰ تنی زباله‌سوز رشت که قرارداد احداثش سال ۱۳۹۲ توسط شهرداری رشت منعقد شد، تاکنون کمتر از ۲۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است. این در حالی است که منطقه‌ی جنگلی سراوان در فاصله‌ی ۱۷ کیلومتری رشت بیش از سی سال مدفن زباله‌های کلانشهر رشت و چند شهر شهر دیگر بوده و بلندای ۷۰ متری کوه زباله در آن و آسیب‌‌هایی که محیط زیست و مردم این ناحیه متحمل شده‌اند از وخامت اوضاع تاسف بارش خبر می‌دهد. و البته مناطق دپوی دیگری نیز در گیلان وجود دارند که نیازمند اقدامات فوری و اساسی هستند. شهردار انزلی آذر ماه سال ۱۴۰۰ درباره‌ی تکمیل کارخانه‌ی بازیافت زباله خمیران در شهرستان انزلی که روزانه حدود ۱۲۰ تن ورودی زباله دارد اعلام کرد که تکمیل این کارخانه نیازمند ۱۲۰ میلیارد تومان اعتبار است. وی همچنین یادآور شد:« اگر مشکل خاصی ایجاد نشود، امید داریم خرداد ماه سال آتی شاهد افتتاح تصفیه‌خانه‌ی شیرابه‌ی کارخانه‌ی کمپوست خمیران باشیم.»
۲۶ محل دفن زباله در گیلان وجود دارد که از این تعداد، هشت مکان رسمی و قطعی است و همچنین سایر مکان‌ها غیر رسمی هستند. نیروگاه ۶۰۰ تنی زباله‌سوز رشت که قرارداد احداثش سال ۱۳۹۲ توسط شهرداری رشت منعقد شد، تاکنون کمتر از ۲۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است.
و البته مناطق دیگری چون «داداش‌آباد» در نزدیکی دریای خزر با ۱۷ هکتار مساحت که محل دفن زباله‌ی آستاراست و یا منطقه «کشل آزاد سرا» از توابع شهرستان آستانه اشرفیه و همچنین محل دفن زباله‌ی شهر تالش واقع در منطقه‌ی ساحلی «قروق» از جمله اماکن دپو و دفن پسماند در گیلان هستند که چشم‌انتظار به سامان رسیدن هستند.
سرنوشت سراوان
مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند گیلان در مصاحبه با خبرنگار ایرنا، مرداد ماه سال ۱۴۰۰ گفت: «هم اینک ۲۶ محل دفن زباله در گیلان وجود دارد که از این تعداد، هشت مکان رسمی و قطعی است و همچنین سایر مکان‌ها غیر رسمی هستند».
این مسوول افزود:«اعتقاد داریم که مکان‌های دفن زباله‌ی غیررسمی در گیلان نباید فعالیت کنند اما به ناچار از این محل‌ها استفاده می‌شود که با راه‌اندازی نیروگاه زباله‌سوز ۶۰۰ تنی رشت و همچنین به بهره‌برداری رسیدن چند پروژه تبدیل زباله به کودآلی، این مشکل برطرف می‌شود.»
و البته معاون عمرانی استانداری گیلان روز ۸ اسفند ۱۴۰۰در نشست مدیریت پسماند اظهار کرد که در بازه‌ی زمانی یک ساله قرار است محل دفن زباله سراوان رشت بسته شود و بعد از بسته شدن سراوان، محل دفن جدید احتمالا در قسمت‌های جنوبی گیلان انتخاب می‌شود.
جنگل‌هایی که نیست می‌شوند
درختان و عرصه‌های جنگلی گیلان در امان نیستند. از سویی تبر سودجویان بر قامت درختان می‌نشیند و از سوی دیگر حریق و آفات هم به بخشی از جنگل‌ها آسیب می‌رسانند. خبرگزاری مهر، شهریور ماه امسال از تعرض نسبت به جنگل فتاتو به عنوان تنها جنگل جلگه‌ای هیرکانی و میراث طبیعی گیلان در سایه‌ی بی‌توجهی مسوولان خبر داد. قطع درختان و جاده‌سازی در این عرصهی ارزشمند اتفاق تلخی است که در این گزارش به آن پرداخته شد. البته لازم به ذکر است که در عرصهی ترمیم جنگل‌ها نیز اقدامات نسبتا خوبی شکل گرفته است. بعنوان مثال معاون امور جنگل اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان، دیماه امسال از غرس یک میلیون اصله نهال از گونه‌های بومی تولید شده در گیلان تا پایان فرورودین۱۴۰۱ در ۵۵۰هکتار از فضا‌های خالی جنگل‌های آسیب دیده و مخروبه‌ی استان در قالب طرح‌های جنگل کاری خبر داد. همچنین تلاش سمن‌ها و جلب مشارکت مردم در حفظ جنگل‌ها از دیگر رویدادهای خجسته است که بعنوان نمونه می‌توان از پروژه‌ی احیای مشارکتی جنگل با نام «بانی جنگل» یاد کرد که سال ۱۳۹۹ آغاز شده و مشغول به فعالیت است.
آزادسازی حریم سواحل
آزاد سازی حریم سواحل از جمله اتفاقات خوبی است که در سال ۱۴۰۰ رقم خورد. رییس جمهور ۹ بهمن ضرب الاجلی ۲۰ روزه برای آزادسازی سواحل تصرف شده تا مرز مجاز تعیین کرد. پس از سپری شدن زمان تعیین شده یعنی روز ۳۰ بهمن مدیرکل منابع طبیعی گیلان در گفت وگو با ایسنا، درباره‌ی اقدامات صورت گرفته در راستای دستور رییس جمهور مبنی بر آزادسازی حریم ۶۰ متری سواحل، اظهار کرد: «استان گیلان ۲۸۲ کیلومتر نوار ساحلی دارد که از این میزان ۲۳ کیلومتر تحت تصرف دولتی و غیر دولتی بود.»
«میرحامد اختری» اعلام کرد: «طی دو هفته‌ی گذشته اقدام به آزادسازی ۲۳ کیلومتری حریم ۶۰ متری سواحل استان کردیم.»
وی ۱۹ کیلومتر از نوار ساحلی استان را در تصرف دستگاه های دولتی دانست و تصریح کرد: «خوشبختانه حریم ۶۰ متر همه‌ی ۱۹ کیلومتر آزاد شده است.»
اختری همچنین چهار کیلومتر مابقی را در تصرف نهادهای غیر دولتی و اشخاص دانست و گفت:«حریم ۶۰ متر بخش عمده‌ی این چهار کیلومتر رفع تصرف شده و بخشی هم در انتظار حکم قضایی است که به زودی رفع تصرف می شود.»
آزاد سازی حریم سواحل با پوشش خبری گسترده‌ی صدا و سیما همراه بود این در حالی است که رسانه‌ی مذکور موضع آشکاری در خصوص جمع آوری مجتمع ساحلی زیباکنار و عقب نشینی از حریم دریا نداشته است.
و اما موضوعی که در این میان نگاه‌ها را به ویژه پس از گذشت ضرب الاجل بیست روزه، متوجه خویش ساخت، عملکرد صدا و سیما بوده است. چرا که آزاد سازی حریم سواحل با پوشش خبری گسترده‌ی صدا و سیما همراه بود این در حالی است که رسانه‌ی مذکورموضع آشکاری در خصوص جمع آوری مجتمع ساحلی زیباکنار و عقب نشینی از حریم دریا نداشته است. این موضوع از سوی امام جمعه انزلی در خطبه‌های نماز جمعه‌ی این شهر مورد انتقاد قرار گرفت.
تالاب دردمند انزلی
پیشینه‌ی طنین زنگ خطر برای تالاب انزلی به نیم قرن پیش باز می‌گردد اما متاسفانه اقدام موثری برای نجات آن رخ نداده و اوضاع و احوال آن امروز بسیار اسفبار است. این تالاب، پهنه‌ی آبی ارزشمندی است که از هجوم فاضلاب‌ها، رسوبات، سنبل آبی و سازه‌های نامناسب در رنج است و آلودگیِ رودخانه‌های منتهی به آن به ویژه دو رود خانه‌ی زرجوب و گوهر رودِ رشت در طول سالیان بسیار بر ناخوش‌احوالی‌های آن افزوده‌اند و البته کنار همه‌ی این معضلات آتشی که با دستان سودجویان بارها در نیزارهای حاشیه‌ی تالاب زبانه کشیده، خود مشکل دیگری است که نیازمند توجه ویژه است. ۳ شهریور ماه امسال ۵ هکتار از نیزارهای تالاب واقع در منطقه‌ی «شانگهای پرده» سوخت و دوشنبه ۸ شهریور نیز آتش در نیزارهای «چراغ‌پشتان» شعله‌ور شد. آتشی که بعد از ۷۷ ساعت تلاش جمعی و ۴ بار عملیات آب‌پاشی هواپیمای آتش نشان مهار شد.
خبر دستگیری مظنونان پس از آتش سوزی‌های تالاب انتشار می یابد اما آنچه مهم است سرانجام این دستگیری‌هاست که انتظار می‌رود توسط متولیان ذی‌ربط اعلام شود و در رسانه‌ها انعکاس یابد.
وسعت این آتش‌سوزی ۷ هکتار اعلام شد ولی روز چهارم مهرماه، مدیرکل وقت محیط زیست گیلان در جلسه‌ی احیای تالاب انزلی اعلام کرد که در آتش سوزی‌های اخیر بیش از ۶۷ هکتار از نیزارهای تالاب انزلی سوخته است. و اما ۱۳ اسفند نیز ۷۰ هکتارِ دیگر از نیزارهای تالاب انزلی در محدوده‌ی روستای حسن رود دچار حریق شد. البته آنچه که در این میان مورد توجه ویژه باید قرار گیرد، عمدی بودن آتش سوزی‌هاست و البته خبر دستگیری مظنونان پس از این آتش سوزی‌ها انتشار می‌یابد اما آنچه مهم است سرانجام این دستگیری‌هاست که انتظار می‌رود توسط متولیان ذی‌ربط اعلام شود و در رسانه‌ها انعکاس یابد. لازم به ذکر است که متعاقب حریق اخیر، مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان در گفت و گو با خبرنگار تسنیم از در دستورکار قرار گرفتنِ تشکیل کمیته‌ای برای مقابله با زمین‌خواری و حوادث و نحوه برخورد با آن در حوزه تالاب انزلی خبر داد.
همچنین گفتنی‌ست، از دیگر موارد مهم مربوط به تالاب انزلی در سال ۱۴۰۰ که اذهان دوست‌داران محیط زیست را به خویش جلب کرد می‌توان از ابطال سند مالکیت تالاب انزلی که سال ۹۹ به نام وزارت نیرو خورده بود و همچنین مباحث مربوط به کاهش حریم تالاب انزلی یاد کرد.
تالاب انزلی در سفر رییس جمهور
و اما سفر رییس جمهور به گیلان در بهمن ماه فرصت مغتنمی برای جلب نگاه دولت به مشکلات تالاب بین المللی انزلی و تاکید بر اهمیت پرداختن به آن در سطح ملی بود. تشکیل نخستین کارگروه ملی احیای تالاب بین المللی انزلی، ساماندهی دو رودخانه زرجوب و گوهررود رشت و همچنین آزادسازی حریم سواحل گیلان در رشت با حضور معاون اجرایی ریاست جمهوری مورخ ۱۱ بهمن سال ۱۴۰۰ اقدامی بود که در این راستا شکل گرفت. پیرامون موضوع ساماندهی دو رودخانه‌ی زرجوب و گوهررود رشت صحبت شد و مبلغ ۵۵۰ میلیارد تومان برای ساماندهی فاضلاب ورودی به این دو رودخانه تخصیص یافت. «سیدصولت مرتضوی» از تزریق ۸۰ تا ۱۰۰ میلیارد تومان بودجه برای ساماندهی این دو رودخانه تا پایان سال ۱۴۰۰ خبر داد و اظهار کرد که اجرای کل طرح باید تا خرداد ماه سال ۱۴۰۲ به اتمام برسد. ضرورت اجرای طرح‌های آبخیزداری در حوزه‌های آبریز بالادست تالاب انزلی و مقابله‌ی جدی با سنبل آبی از دیگر مواردی بود که در این نشست مورد تاکید قرار گرفت.
استاندار گیلان نیز از اختصاص ۲۵ میلیارد تومان اعتبار برای جمع‌آوری و مقابله با سنبل آبی در تالاب انزلی و برپایی این کارگروه، هر ۴۵ روز و با حضور معاون اجرایی ریاست جمهوری خبر داد. البته در خصوص برگزاری جلسات باید توجه داشت که پنجاه و هفتمین جلسه‌ی کمیته‌ی مدیریت تالاب انزلی که سومین جلسه‌ی این کمیته در سال جاری محسوب می‌شده هم روز دومِ دی ماه ۱۴۰۰ برگزار شده است. در واقع پیشینه‌ی برگزاری جلسات در خصوص تالاب انزلی پر و پیمان است اما آن چه مهم است نتیجه‌ی این جلسات است.
روند کار
احیای تالاب انزلی نیازمند تدبیر مدیرانِ کاربلد، بودجه و توجه گسترده در سطح ملی است. بررسی‌های ما در خصوص تزریق شدن یا نشدن بودجه‌‌ی ۸۰ تا ۱۰۰ میلیاردتومانی که قرار بود تا پایان سال برای ساماندهی دو رودخانه گوهر رود و زرجوب تزریق شود، متاسفانه به نتیجه نرسید. واقعیت این است که پیشینه‌ی برگزاری جلسات و تشکیل کارگروه‌ها نتیجه‌ی ارزشمندی تا کنون برای تالاب انزلی دربر نداشته و آنچه حائز اهمیت است برنامه‌ریزی صحیح ، اختصاص بهنگام اعتبارات، نظارت مناسب بر اجرای طرح‌ها و برآیند قابل مشاهده این نشست‌هاست. بی‌تردید محیط زیست ارزشمند و حساس گیلان جدا از آنچه که در این گزارش به آن پرداختیم، با معضلات دیگری نیز دست به گریبان است و این مشکلات با افزایش جمعیت، تغییرات اقلیمی و گسترش آسیب‌ها هر روز حادتر از روز قبل خواهد شد، از این رو انتظار می‌رود متولیان ذی‌ربط، امروز به آن بیاندیشند که فردا بسیار دیر است.
