همایش بین‌المللی بازتاب‌های داخلی و بین‌المللی جنبش جنگل از صبح چهارشنبه به صورت مجازی و در بستر اسکای‌روم به میزبانی دانشگاه گیلان آغاز شد. این همایش از ساعت ۹ صبح آغاز و تا ۱۸ عصر ادامه داشت.
در این همایش نیکولوز ناخوتسریشولی از دانشگاه ایلیا گرجستان، علی کالیراد، محمد نصیری، علی امیری، یاسر کرم‌زاده، قربانعلی کنارودی، نادر پروین، نصرالله پورمحمدی املشی، بشیر سراجی، محمدرضا عسکرانی، رحیم روح‌بخش، اسماعیل شمس، مسعود کثیری، محمد حسن اسماعیلی سنگری، امامعلی شعبانی، سید حسم شجاعی دیوکلائی، محمد شورمیچ، مرتضی سخایی، مسعود صوفی نژاد، افشین عموزاده لیچایی، محمدرضا غلامی، جواد نظری مقدم، سید مومن منفرد چماچار و سید هاشم موسوی به سخنرانی می‌پردازند.
نزد آیندگان ما خواهیم ماند؟
یکی از سخنرانان این همایش علی امیری پژوهشگر و محقق بود. او در ارائه خود با موضوع نامه‌های میرزا کوچک خان؛ شاخص در شناخت اندیشه‌های رهبری جنگل گفت: تا به امروز چندین نامه از میرزا در دست داریم که با امضا و مهر میرزا کوچک خان شناسایی شده است. نزدیک به هفتاد نامه با تصویر اصلی نامه موجود است. برخی نامه‌ها در اسناد تاریخی یافت می‌شوند اما این هفتاد نامه با تصویر موجودند. بنده معتقدم هویت نامه به تصویر آن‌هاست.
علی امیری در خصوص نامه‌های موجود ادامه داد: دو نامه از میرزا کوچک موجود است که به نخستین سال استقلال نهضت جنگل برمی‌گردد. بحث بسیار مهم در نامه‌های منتسب به میرزا تردیدی است که در سطح کشور نسبت به دغدغه‌های میرزا خطاب به رهبران شوروی است که هفت نامه با این عنوان در دسترس است که تا کنون همه این‌ها پیدا نشده‌اند. برای مثال در یکی از نامه‌ها سخن از گله‌های میرزا کوچک خان از بلشویک‌ها آمده است.
او همچنین ادامه داد: روحیه‌ای در نامه‌های میرزا وجود دارد. انعکاس متن نامه‌ها سند بسیار خوبی است که روحیه و نیت میرزا را نشان می‌دهد. نامه‌ها حاکی از آن است که چقدر میرزا نسبت به مهاجرین ارامنه با مهربانی برخورد کرده است، آن هم در زمانی که خود نهضت جنگل با مشکلات زیادی روبه‌رو بود.
او در پایان اشاره کرد: در یکی از نامه‌ها میرزا خطاب به قوام‌السلطنه گفته است که در آینده، نزد آیندگان ما خواهیم ماند یا خیر؟ و بحث دیگر استفاده میرزا از ترکیب جمعیت جنگل است که او برای بار اول از آن سخن می‌گوید. علی امیری در ادامه صحبت‌هایش به واکاوی نامه‌ها پرداخت و از منظر تاریخی آن‌ها را بررسی کرد.
آلیان، اتاق فکر نهضت جنگل
یاسر کرم زاده استاد دانشگاه دولتی ایروان به بررسی نقش حسن خان آلیانی در نهضت جنگل پرداخت و گفت: همانطور که می‌دانید در طول هفت سال از نهضت جنگل افراد زیادی با اهداف مختلف با نهضت جنگل همکاری کردند. یکی از آن‌ها حسن خان آلیانی است. یکی از پرسش‌ها آن است که او چه تاثیری بر این روند داشته است؟ با بررسی برخی منابع سعی کردیم تصویری درست از حسن خان آلیانی در برابر میرزا کوچک خان ارائه بدهیم.
کرم زاده در خصوص نقش حسن خان به توضیح بیشتر پرداخت و گفت: مراحل نفوذ حسن خان در جنگل به دو دسته تقسیم می‌شود: او در ابتدا تامین‌کننده نیروهای نظامی برای نهضت جنگل بود که طبیعتا از نقش کم‌رنگ‌تری بهره می‌برده است اما در دوره دوم نقش پررنگ‌تری دارد.
کرم زاده ادامه داد: آلیان ناحیه‌ای در غرب فومن است. با توجه به بافت کوهستانی منطقه آلیان خودکفا بوده است. همین ویژگی سبب شد منطقه آلیان همواره مورد توجه قرار گیرد. در این منطقه همگی به تالشی صحبت می‌کردند. حسن خان آلیانی تحت سرپرستی عمویش بزرگ شد و سپس در رشت به مکتب رفت. کسب سواد در رشت می‌توانست موجب برتری حسن خان نسبت به سایر افراد در آلیان شود. پس از ناکامی نیروهای دولتی در سرکوب جمعیت جنگل، میرزا کوچک خان با حسن خان آلیانی همکاری کرد و به آلیان کوچ کردند.
کرم زاده در خصوص نقش حسن خان به توضیح بیشتر پرداخت و گفت: مراحل نفوذ حسن خان در جنگل به دو دسته تقسیم می‌شود: او در ابتدا تامین‌کننده نیروهای نظامی برای نهضت جنگل بود که طبیعتا از نقش کم‌رنگ‌تری بهره می‌برده است اما در دوره دوم نقش پررنگ‌تری دارد؛ بعد از مدتی، نزدیکی حسن خان آلیانی و میرزا کوچک به‌گونه‌ای شد که دختر وی با برادر کوچک میرزا کوچک خان ازدواج کرد و خانه حسن خان آلیانی به اتاق فکر نهضت جنگل تبدیل شد.
نفوذ حس خان در نهضت جنگل به حدی بالا می‌رود که در رویداد ملاسرا دست به اقدامی سرخود می‌زند. حسن خان خبر خیانت به میرزا کوچک خان را می‌شنود و با توجه به نفوذی که در میان نهضت جنگل داشته است توانست سرخود و بدون توجه به دستور مستقیم میرزا کوچک خان دست به اقدام بزند و به ملاسرا حمله کند.
روزنامه جنگل، صدای جنبش جنگل
اسماعیل شمس استاد دانشگاه علامه طباطبایی به بررسی فرآیند و نحوه بازتاب اندیشه اتحاد اسلام در روزنامه جنگل پرداخت و گفت: جنبش میرزا و نهضت جنگل را از زوایای گوناگون می‌توان مورد بحث قرار داد. از روزنامه جنگل کمتر صحبت شده است؛ روزنامه جنگل به معنای واقعی کلمه صدای جنبش جنگل بود. مدیران این روزنامه نیز خودشان را صدای جنگل معرفی می‌کردند.
او ادامه داد: تاریخ انتشار روزنامه جنگل آغاز و پایانی روشن دارد. با تحلیل محتوای روزنامه می‌توان به چهار دوره اشاره کرد: دوره اول از شماره یک تا بازگشت وثوق‌الدوله است به مدت ۱۵ ماه. در طول این یک سال و پس از انقلاب روسیه تحولات مهمی در ایران رخ می دهد. حزب دموکرات قدرت پیدا می‌کند و جنگلی‌ها چون مدافع این جنبش بوده‌اند، کار انتشار روزنامه را به عهده می‌گیرند. دوره دوم هفتاد روز پس از انتشار دوره اول است. در دوران حمله انگلیس به ایران است که در رشت منتشر شده است. دوره سوم دوره‌ای است که از هر نظر با دوره‌های دیگر متفاوت است. این دوره در زمان تشکیل جمهوری گیلان تشکیل شده است. آنچه ما مورد بحث قرار می‌دهیم دوره‌های اول و دوم است. ما در این پژوهش و مقاله با انقلاب سرخ کاری نداریم.
تنها برگ سندی که از نهضت جنگل در اصفهان موجود است مربوط نامه میرزا کوچک خان به لنین می‌شود. این سند به خط نستعلیق نگارش پیدا کرده است که نظمی معین دارد و ویژه همان دوران است؛ تزئینات ندارد و بر روی کاغذ ساده نوشته شده است. تاریخ سند به میلادی است. شواهد گویای آن است که دو بار بر روی این نامه ترجمه شده است. جوهر به گونه‌ای است که ما را مجاب می‌کند که در همان دوران نوشته شده است.
جنبش جنگل در اصل یک جنبش اتحاد اسلامی است. جنگل با مباحث مختلف سمت و سوی گوناگون گرفت اما میرزا نماد اتحاد اسلام است. پرسش آن است که اتحاد اسلام چیست؛ اگر مسلمانان می‌خواهند در برابر غرب بمانند باید متحد بشوند. ایده اتحاد اسلام در ایران خیلی مورد استقبال قرار گرفت. در جنگ جهانی اول دولت عثمانی احساس کرد این ایده می‌تواند خیلی کارآمد باشد.
برگ سندی در اصفهان
مسعود کثیری استاد دانشگاه اصفهان یکی دیگر از سخنرانان این همایش بود. او در معرفی نامه میرزا کوچک خان جنگلی به لنین گفت: قضاوت‌های زیادی درباره میرزا کوچک وجود دارد. آیا میرزا یک شخص آزادی خواه است؟ آیا او یک فرد مذهبی است؟ آیا زمانی که قیام می‌کند ایشان تغییر ماهیت می‌دهد؟ آیا تجزیه‌طلب است؟ همانطور که دکتر امیری گفتند برخی از این اطلاعات در نامه‌ها موجود است.
کثیری ادامه داد: تنها برگ سندی که از نهضت جنگل در اصفهان موجود است مربوط نامه میرزا کوچک خان به لنین می‌شود. این سند به خط نستعلیق نگارش پیدا کرده است که نظمی معین دارد و ویژه همان دوران است؛ تزئینات ندارد و بر روی کاغذ ساده نوشته شده است. تاریخ سند به میلادی است. شواهد گویای آن است که دو بار بر روی این نامه ترجمه شده است. جوهر به گونه‌ای است که ما را مجاب می‌کند که در همان دوران نوشته شده است. کثیری در ادامه سخنرانی خود به خواندن نامه میرزا کوچک خان به لنین پرداخت.
آقای یاسر کرم زاده دانشجوی دانشگاه ایروان است نه استاد دانشگاه ایروان