بخش دوم- خاصکول، انارکول، پره و لافندسرا؛ چهار روستای کوچک در دل رودبار که حالا به کانون بحث‌های تند مسئولان و نگرانی‌های روستاییان بدل شده‌اند. در گزارش نخست مرور از دهیار و اهالی این چند روستا که در تیررس احداث مرغداری‌های جدید و افزایش ناگهانی و چندین برابری ظرفیت تولید مرغداری‌های فعال به طور مثال از ۳۰ هزار قطعه‌ای به ۲۰۰ هزار قطعه‌ای پرسیدیم که آیا با افزایش تعداد واحدهای مرغداری، این روستاها قرار است تخلیه شوند؟
آن‌جا رد پای تغییر کاربری اراضی، حضور مهاجران غیربومی، تمایل برخی روستائیان به فروش اراضی خود با توجه به افزایش چند برابری زمین به خصوص پس از جنگ ۱۲ روزه، بحران منابع آب و هجوم واحدهای صنعتی با روابطی پنهان و چندین لایه به چشم می‌خورد؛ رد پایی که نه تنها اهالی، بلکه برخی مدیران محلی هم از دیدن آن نگران شده‌اند.
حالا در گزارش دوم، صحنه روشن‌تر اما مبهم‌تر از همیشه است. آیا به واقع افزایش تعداد مرغداری‌ها در این منطقه یا تغییر کاربری اراضی بدون ارزیابی زیست‌محیطی به مثابه «بازی با آتش» است یا اینکه موضوع کمبود آب، می‌تواند فراتر از هر مانع دیگری آن هم در دقیقه ۹۰ به کمک مخالفان آمده و احداث بیش از ۲۰ واحد مرغداری جدید را به طور کامل متوقف سازد؟
در اینجا پرسش ها بیشتر از پاسخ‌هاست. آیا مجوزهای مرغداری‌های جدید از مسیر قانونی صادر می‌شوند یا فشارهای پنهان پشت پرده قرار دارد؟ چه کسی قرار است تضمین کند که منابع آب محدود این منطقه قربانی تولید صنعتی نشود؟ آیا تصمیم‌گیری‌ها در سطوح محلی انجام می‌شود یا جایی فراتر از رودبار برای این روستاها تعیین تکلیف شده است؟
«وحید خرمی»، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای گیلان، در این خصوص به مرور می‌گوید: هرگونه توسعه جدید مرغداری در شهرستان‌های رودبار، رشت و آستانه‌اشرفیه ممنوع شده است. او با استناد به ابلاغیه‌های وزارت نیرو و مصوبات شورای هماهنگی مدیریت منابع آب حوضه سفیدرود (شماره‌های ۱۰۰/۳۱/۲۴۰۲۰/۹۴ مورخ ۳/۵/۹۴ و ۲۵۱۳۰/۱۸۵/۹۶ مورخ ۸/۱۲/۹۶) تأکید می‌کند که این تصمیم برای تأمین حقابه‌های قدیمی و جلوگیری از فشار بیشتر بر منابع سطحی و زیرزمینی اتخاذ شده است
اینجا، در خاصکول و همسایه‌هایش، هر کلنگی که بر زمین می‌خورد، انگار ضربه‌ای بر قلب روستا زده می‌شود. گزارش دوم ما دقیق‌تر به حرف‌های مسئولان و بعضا تناقض‌های آن‌ها نگاه می‌کند؛ به اینکه چه کسانی هشدار، چه کسانی وعده و چه کسانی سکوت کرده‌اند.
بحران آب و توسعه مرغداری در رودبار؛ روایت چهار مقام محلی و استانی از زوایای مختلف
توسعه واحدهای مرغداری در منطقه خاصکول و حاشیه سفیدرود به یکی از بحث‌برانگیزترین موضوعات کشاورزی گیلان تبدیل شده است. چهار مقام مسئول در استان، از مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای و رییس سازمان جهاد کشاورزی گرفته تا رییس جهاد سازندگی و فرماندار رودبار، هرکدام از زاویه‌ای متفاوت به این موضوع نگاه کرده‌اند: بحران آب، سرمایه‌گذاری، تغییر کاربری زمین و فشارهای اجتماعی.
خرمی: منابع آبی سفیدرود کشش توسعه جدید ندارد
«وحید خرمی»، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای گیلان، در این خصوص به مرور می‌گوید: هرگونه توسعه جدید مرغداری در شهرستان‌های رودبار، رشت و آستانه‌اشرفیه ممنوع شده است. او با استناد به ابلاغیه‌های وزارت نیرو و مصوبات شورای هماهنگی مدیریت منابع آب حوضه سفیدرود (شماره‌های ۱۰۰/۳۱/۲۴۰۲۰/۹۴ مورخ ۳/۵/۹۴ و ۲۵۱۳۰/۱۸۵/۹۶ مورخ ۸/۱۲/۹۶) تأکید می‌کند که این تصمیم برای تأمین حقابه‌های قدیمی و جلوگیری از فشار بیشتر بر منابع سطحی و زیرزمینی اتخاذ شده است.
خرمی اضافه می‌کند: صدور مجوز جدید برای هر پروژه کشاورزی یا صنعتی که منابع آبی سفیدرود را تحت تأثیر قرار دهد متوقف شده است. حوضه سفیدرود ۹ استان از جمله گیلان را در بر می‌گیرد و در همه این مناطق بیلان منفی آب گزارش شده است. او تأکید دارد که صدور مجوز تخصیص آب وظیفه شرکت آب منطقه‌ای است و شرکت آب و فاضلاب فقط تأمین‌کننده آب شرب واحدها محسوب می‌شود.
این محدودیت‌ها که وحید خرمی از آن سخن گفت؛ نشان می‌دهد که با وجود اصرار بر توسعه صنعتی و کشاورزی، محدودیت منابع آب، همچنان یکی از موانع اصلی توسعه در استان‌های شمالی کشور از جمله گیلان است و سرمایه‌گذاران باید این واقعیت را بپذیرند.
سرمایه‌گذاران زمین می‌خواهند، اما استعلام‌های سخت‌گیرانه مانع است
«صالح محمدی» رییس سازمان جهاد کشاورزی گیلان، تأمین زمین مناسب را مهم‌ترین دغدغه سرمایه‌گذاران پرورش طیور می‌داند. وی در گفت‌وگو با مرور گزارش داد که از ابتدای سال تاکنون ۵۵۱ موافقت اصولی، ۱۴۷ پروانه تأسیس، ۱۰۳ مجوز توسعه و ۱۰۲ پروانه بهره‌برداری صادر شده است.
صالح محمدی تاکید دارد: با وجود موافقت جهاد کشاورزی برای واگذاری اراضی ملی و دولتی به بهره‌برداران، موانع متعددی از جمله اعلام مناطق پرخطر از سوی سازمان نظام دامپزشکی
کشور، بالا بودن هزینه‌های طراحی و نظارت مهندسی (نظام مهندسی ساختمان)، ساخت‌وساز
غیرمجاز مسکونی در حریم مرغداری‌ها و ایجاد مشکلات قضایی برای مرغداران، افزایش قیمت
زمین‌های روستایی و شکایت اهالی از واحدهای مرغداری به بهانه آلودگی یا بوی
نامطبوع، مخالفت شرکت آب منطقه‌ای با تأمین آب در پاسخ به استعلام‌های صدور پروانه،
تداخل طرح‌های هادی روستایی با ضوابط محیط زیستی و فاصله‌های اعلامی، طولانی بودن
روند اخذ مجوز تغییر کاربری اراضی و طولانی بودن تشکیل جلسات ماده ۱۱ قانون هوای
پاک (محیط زیست) از جمله موانع توسعه صنعت مرغداری است.
در خصوص عدم تایید آب منطقه‌ای هم رییس سازمان جهاد کشاورزی گیلان توضیح می‌دهد: تعدادی پروانه تاسیس برای واحدهای طیور در شهرستان رودبار توسط دفتر صدور مجوزهای نظام مهندسی کشاورزی شهرستان رودبار صادر شده که نماینده امور آب مرکزی در حوزه منابع آب شهرستان رودبار، صراحتا تامین آب را ممنوع اعلام کرده بود.
این محدودیت‌ها که وحید خرمی از آن سخن گفت؛ نشان می‌دهد که با وجود اصرار بر توسعه صنعتی و کشاورزی، محدودیت منابع آب، همچنان یکی از موانع اصلی توسعه در استان‌های شمالی کشور از جمله گیلان است
با این حال مدیر امور آب و فاضلاب رودبار، تامین آب را از چشمه‌ی بالادست زمین‌های مورد تعرفه بلامانع اعلام کرده است. بر اساس نامه شماره ۱۱۸۸۰/۰۳/ص مورخه ۱۹/۰۳/۱۴۰۳ مدیرکل و دبیر کارگروه امور زیر بنایی، توسعه روستایی، عشایری و آمایش سرزمین و محیط‌زیست، اخذ استعلامات مرتبط با شرکت آب منطقه‌ای استان، صرفاً حرایم مربوطه را استعلام و در خصوص موضوع تامین آب کلیه مراجع صدور موافقت اصولی اولیه مکلفند ابتدا در زمان صدور مجوز، منبع آب واحد فعالیتی مربوطه توسط متقاضی در موافقت اصولی صادره درج نمایند.
وی در ادامه اضافه می‌کند: طی نامه شماره ۴۹۰۲۰۲۱ مورخه ۱۶/۰۱/۱۴۰۴ در خصوص انعکاس مصوبات کارگروه تسهیل و رفع موانع تولید استان و با استناد به مصوبه مربوط به کلیه مرغداری‌ها و دامداری‌های استان گیلان “مقرر شد سازمان جهاد کشاورزی برای صدور مجوزهای مرغداری و دامداری جنوب استان بدون استعلام از شرکت آب منطقه‌ای در خصوص تامین آب با درج عنوان (تامین آب به عهده متقاضی می‌باشد) در جواز صادره اقدام کند. ضمنا نظام مهندسی کشاورزی طراحی واحدها را بر اساس تانک آب با فارم تانک انجام دهد و استعلام از آب منطقه‌ای تنها در خصوص حرایم صورت گیرد.
صادق‌پور: مخالفان محلی بیشتر به دنبال تغییر کاربری زمین‌اند
«مهدی صادق‌پور» رییس جهاد کشاورزی رودبار، هم در گفت‌وگو با مرور استدلالات خود را این‌چنین بیان کرده و می‌گوید: مرجع صدور پروانه برای احداث واحدهای مرغداری «نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی» است و این موضوع ارتباطی با جهاد کشاورزی ندارد. ما در اینجا صرفاً نقش دبیرخانه را داریم؛ مدارک را جمع‌آوری می‌کنیم و به استان تحویل می‌دهیم تا در حضور مدیران کل، کمیسیونی متشکل از نمایندگان نظام مهندسی کشاورزی، سازمان جهاد کشاورزی استان، بنیاد مسکن، اداره‌کل راه و شهرسازی، دامپزشکی، نظام مهندسی دامپزشکی و معاونت هماهنگی امور عمرانی استانداری گیلان تشکیل و مجوزهای لازم صادر شود.
به گفته او هر یک از مجوزها و استعلام‌های مربوط به احداث مرغداری که از دستگاه‌های ذی‌ربط دریافت نشود یا رأی منفی داشته باشد، امکان طرح در این کمیسیون را نخواهد داشت.
«مهدی صادق‌پور» رییس جهاد کشاورزی رودبار: مرجع صدور پروانه برای احداث واحدهای مرغداری «نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی» است و این موضوع ارتباطی با جهاد کشاورزی ندارد
صادق‌پور اضافه می‌کند: درباره برخی مخالفان افزایش مرغداری‌ها در منطقه باید گفت که بسیاری از آنان ساکن منطقه نیستند و در واقع برای تغییر کاربری غیرمجاز اراضی خود تلاش می‌کنند و به همین دلیل با احداث مرغداری‌ها مخالفت می‌ورزند. به بیان دیگر، وقتی در محلی مرغداری احداث می‌شود طبق قانون حریمی مشخص دارد و زمین‌های واقع در این حریم دیگر قابلیت تغییر کاربری مسکونی نخواهند داشت. مخالفان احداث مرغداری چون نمی‌توانند زمین خود را به‌طور غیرمجاز تغییر کاربری دهند، با این روند مخالفت می‌کنند.
البته در کنار این افراد، ساکنانی از روستاهای خاصکول، انارکول، پره و لافندسرا بیانیه‌ای امضا کرده و ارائه داده‌اند که به‌طور کامل موافق احداث مرغداری‌ها هستند؛ چراکه فاصله قانونی مرغداری‌ها با مناطق مسکونی رعایت شده است. آنطور که صادق‌پور عنوان می‌کند ظاهرا زمین‌های رودبار و جنوب گیلان طبق سند آمایش سرزمینی ـ که قابل رجوع است ـ برای ایجاد واحدهای مرغداری مستعد هستند و در حال حاضر استان گیلان رتبه دوم تولید مرغ کشور را دارد.
رییس جهاد کشاورزی رودبار این را هم اضافه می‌کند که: درگاه صدور مجوز توسعه مرغداری‌ها به هیچ عنوان جهاد کشاورزی نیست و ما فقط وظیفه نظارت کامل داریم تا طرح‌های هادی نقض نشود، حرایم قانونی رعایت شود و اراضی باغی و کشاورزی مطابق مسئولیت‌های محوله محافظت گردد.
در مورد استعلام‌هایی که از جهاد کشاورزی انجام می‌شود، ما طبق مهلت قانونی پاسخ می‌دهیم. اگر پاسخ ندهیم به ترک فعل متهم و به دستگاه نظارتی معرفی خواهیم شد. بنابراین ما استعلام‌ها را براساس قانون صادر می‌کنیم؛ اگر طرحی نه تغییر کاربری داشته، نه حریم‌ها را نقض کرده و نه تخلفی انجام داده، دلیلی برای رد آن وجود ندارد.
ممکن است مردم منطقه بگویند احداث مرغداری باعث کاهش ارزش زمین‌هایشان می‌شود، اما این موضوع به ما ارتباطی ندارد. در واقع اگر قرار است جلوی این روند گرفته شود، باید «درگاه الکترونیکی صدور مجوزها» بسته شود و اعلام کنند که در این منطقه هیچ مجوزی صادر نمی‌شود. این تصمیم باید از سوی سازمان اقتصاد و دارایی اتخاذ گردد، نه جهاد کشاورزی. تا دو سال پیش این سامانه بسته بود و حالا که باز شده است، هیچ مدیر دولتی یا مسئول جهاد کشاورزی نمی‌تواند به مردم بگوید درخواست احداث مرغداری ندهند.
درگاه صدور مجوز توسعه مرغداری‌ها به هیچ عنوان جهاد کشاورزی نیست و ما فقط وظیفه نظارت کامل داریم تا طرح‌های هادی نقض نشود، حرایم قانونی رعایت شود و اراضی باغی و کشاورزی مطابق مسئولیت‌های محوله محافظت گردد
وی افزود: از هر ۱۰ نفر مخالف احداث مرغداری، هفت نفر منافع شخصی دارند و می‌خواهند زمین‌های خود را از کشاورزی به مسکونی تغییر کاربری دهند. بقیه یا از مرغداری‌ها منفعت مالی نگرفته‌اند یا زمین‌شان در حریم مرغداری قرار گرفته و خودشان متقاضی احداث واحد جدید هستند. طبق قانون، در داخل حریم مرغداری ساخت‌وساز مسکونی ممنوع است.
رییس جهاد کشاورزی رودبار معتقد است: احداث مرغداری با توجه به حرایم قانونی، از ساخت‌وساز بی‌رویه و تغییر کاربری‌های غیرمجاز جلوگیری می‌کند.
پورحضرت: توقف صدور مجوز مرغداری‌های جدید دست‌کم برای یک‌سال
در ادامه همین روند «وحید پورحضرت» فرماندار رودبار، نیز در تازه‌ترین موضع‌گیری خود به مرور گفت: قوانین صدور مجوزها روشن است و فرمانداری موظف به احترام به مجوزهای قانونی است. اما بحران آب و نگرانی‌های مردم باعث شده این موضوع را با حساسیت دنبال کنیم.
به گفته او، رودبار طی یک‌سال اخیر بیش از سایر شهرستان‌های گیلان مجوز احداث مرغداری گرفته یا در شرف صدور مجوز بوده است. «با توجه به کمبود شدید آب، اولویت ما تأمین آب شرب مردم است، نه آب واحدهای تولیدی».
پورحضرت که به توسعه گردشگری در شهرستان به خصوص روستاهای مورد بحث این گزارش علاقه فراوانی دارد افزود: در دیدار با رییس سازمان بازرسی گیلان و معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار گیلان پیشنهاد دادم صدور مجوز مرغداری‌های جدید حداقل برای یک‌سال متوقف شود. استاندار هم خواست تحلیلی مکتوب ارائه کنم تا برای تصمیم‌گیری کشوری ارسال شود.
او با اشاره به ۱۷۶ واحد مرغداری فعال در رودبار گفت: فعلاً باید به همین واحدها بسنده کنیم تا وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی برنامه‌ای برای تأمین پایدار آب ارائه دهند. اگر ضرورتی برای توسعه صنعت مرغداری وجود دارد، فقط افزایش ظرفیت واحدهای موجود طبق ضوابط قانونی می‌تواند دنبال شود، نه احداث واحدهای جدید.
یک بحران، چهار نگاه؛ روایت‌هایی چندصدایی
در حالی که وحید خرمی، نماینده وزارت نیرو معتقد است منابع آبی سفیدرود تحمل بارگذاری جدید را ندارد، صالح محمدی، نماینده وزارت جهاد کشاورزی معتقد است؛ سرمایه‌گذاران زمین می‌خواهند، اما استعلام‌ها روند را پیچیده کرده است. از آن سو مهدی صادق‌پور مدیر منصوب شده صالح محمدی در رودبار، تحلیلی دیگر دارد و می‌گوید: مخالفت‌های محلی بیشتر ناشی از منافع شخصی و تغییر کاربری غیرمجاز است و در انتها نماینده عالی دولت در شهرستان یعنی وحید پورحضرت تاکید دارد که: بحران آب و دغدغه‌های اجتماعی اقتضا می‌کند صدور مجوزها حداقل یک‌سال متوقف شود.
و اما نگاه پنجم؛ توپ در زمین کیست؟
دکتر «بهرام واله» رییس نظام دامپزشکی گیلان اما نظر دیگری دارد. وی ممی‌گوید: طبق قانون، برای استقرار اماکن دامی یکی از ادارات چندگانه که مورد استعلام قرار می‌گیرد نظام دامپزشکی گیلان است.
از هر ۱۰ نفر مخالف احداث مرغداری، ۷ نفر منافع شخصی دارند و می‌خواهند زمین‌های خود را از کشاورزی به مسکونی تغییر کاربری دهند. بقیه یا از مرغداری‌ها منفعت مالی نگرفته‌اند یا زمین‌شان در حریم مرغداری قرار گرفته و خودشان متقاضی احداث واحد جدید هستند
واله معتقد است: گیلان با اینکه بخاطر سوءمدیریت مسئولان و نمایندگان ادوار خود به یک زمین سوخته در حوزه محیط زیست، تالاب و پسماند و غیره تبدیل شده و سرمایه‌گذاران آن را به هر نحوی فراری می‌دهند اما همچنان سرپاست و یکی از استان‌های کلیدی، استراتژیک و تامین‌کننده بزرگ گوشت و مرغ تهران محسوب می‌شود. اگر ما می‌خواهیم به صورت شفاف قضیه را پیگیری کنیم باید ببینیم آمار ورود مهاجران به گیلان قبل از جنگ ۱۲ روزه چقدر بوده و الان به چه تعداد رسیده است؟
او می‌افزاید: متأسفانه برخی رسانه‌های استانی و محلی با فضاسازی و جنجال، تصویری نادرست از پروژه‌های تولیدی ارائه می‌دهند. هدف آشکار این فضاسازی‌ها، تبدیل مناطق رودبار ـ از خاصکول گرفته تا سایر نقاط شهرستان ـ به مناطق صرفاً گردشگری و بستری برای ویلاسازی و هجوم غیربومی‌هاست.
این روایت چندصدایی نشان می‌دهد توسعه مرغداری در رودبار تنها یک موضوع فنی نیست؛ بلکه گرهی بسیار پیچیده از کمبود آب، تلاش برای تبدیل گیلان به سکونتگاه جدید میلیون‌ها ایرانی، سیاست‌های ملی تولید، فشارهای محلی و قوانینی است که با هم تداخل دارند. گرهی که باید به همه جوانب آن پرداخت. در غیر این صورت جواب کامل و جامعی به دست نخواهد آمد. ظاهر امر حاکیست این گره بدون شفاف‌سازی از دست‌های پیدا و پنهان و البته تصمیم واحد در سطح استان و کشور باز نخواهد شد.