رشتی دوزی، گلیم بافی، چادر شب بافی، عروسک بافی، حصیر بافی، چوب تراشی، سفالگری و دهها رشته دیگر از جمله تولیدات صنایع دستی در مناطق مختلف گیلان هستند که عمدتا درهمان مناطقی که تولید شده‌اند از بازار فروش خوبی برخوردارند.
وجود کالاهای تقلبی و قاچاق مشابه تولیدات صنایع دستی بومی در بازارهای فروش و نبود برند سازی سبب شده عملا ملاک مشخصی برای اصالت تولیدات این حوزه وجود نداشته باشد.
این محصولات اگر چه برای مردم استان و گردشگران بسیار جذاب و پر مشتری هستند اما این موضوع به تنهایی برای ادامه حیات این صنعت بومی کافی نیست و لازمه بقا، اشتغالزایی و دسترسی به بازارهای هدف داخلی و خارجی با برند سازی و تجاری سازی امکان پذیر می‌شود.
به عقیده کارشناسان، برند سازی صنایع دستی یکی از مهمترین الزامات برای رونق تولیدات این حوزه است. صنعتی که در سالهای اخیر به شدت تحت تاثیر قاچاق صنایع دستی مشابه و تقلبی از کشور چین قرار گرفته و آسیبهای زیادی به آن وارد شده است. وجود کالاهای تقلبی و قاچاق مشابه تولیدات صنایع دستی بومی در بازارهای فروش و نبود برند سازی سبب شده عملا ملاک مشخصی برای اصالت تولیدات این حوزه وجود نداشته باشد.
برنامه‌هایی که متولیان و مدیریت مناطق ثبت ملی شده برای آن مقصد دارند شرط مهم توسعه و بقای صنایع دستی خواهد بود.
در حالیکه گیلان با ثبت جهانی چادر شب بافی و ثبت ملی ۶ رشته صنایع دستی از سرآمدان این صنعت در کشور محسوب می‌شود، ماموریت اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی استان در برند سازی این محصولات به کجا رسید؟
آیا اقدامات لازم به منظور تجاری سازی و دسترسی این محصولات به بازارهای هدف خارجی انجام شده است؟
برنامه ریزی و مدیریت پس از ثبت ملی
«فرزاد رشیدی» مشاور معاون صنایع دستی کشور در گفت وگو با مرور، شرط لازم برای توسعه این صنعت را وجود برنامه و مدیریت پس از ثبت ملی محصولات صنایع دستی می داند.
رشیدی با تاکید به اینکه صرفا ثبت ملی یک رشته، ما را به توسعه نمی‌رساند می‌افزاید: برنامه هایی که متولیان و مدیریت مناطق ثبت ملی شده برای آن مقصد دارند شرط مهم توسعه و بقای صنایع دستی خواهد بود.
برند سازی باید به معرفی محصول و فروش بیشتر صنایع دستی منجر شود. یکی از کارهایی که در بحث برند سازی جهان و فروش در بازارهای جهانی می‌توان انجام داد؛ استفاده از سازمانهای بین منطقه‌ای از جمله اوراسیاست.
معاون سابق صنایع دستی گیلان، ثبت ملی و جهانی روستاهای دارای رشته های صنایع دستی را گام اول در برند سازی تولیدات آنها می‌داند و می‌گوید: برند سازی از فواید ثبت‌های ملی و جهانی است.
وی در ادامه این بحث به توسعه صنعت رشتی دوزی اشاره می‌کند و می‌افزاید: پیش از ثبت ملی این رشته، تعداد هنرمندان و تولیدات آن کم بود اما به محض اینکه به ثبت ملی رسیدند مورد توجه مردم و مسوولین قرار گرفتند. حتی آموزشهای این حوزه از سالهای گذشته افزایش داشته است.
این کارشناس صنایع دستی با بیان اینکه افتتاح موزه‌ها و برند سازی صرف به تنهایی کافی نیست اضافه می‌کند: برند سازی باید به معرفی محصول و فروش بیشتر صنایع دستی منجر شود. یکی از کارهایی که در بحث برند سازی جهان و فروش در بازارهای جهانی می‌توان انجام داد؛ استفاده از سازمانهای بین منطقه‌ای از جمله اوراسیاست. اگر بتوان محصولات صنایع دستی را وارد تعرفه ۳۰ محصول گمرکی صادراتی به اوراسیا قرار بدهیم، مزیت رقابتی برای صنایع دستی گیلان ایجاد می‌شود.
وی با تاکید به اجرای گردشگری خلاق در روستاهای به ثبت ملی رسیده استان یادآوری می‌کند: در گذشته گردشگری برای تماشای کوه و دریا و بعد از آن بازید از اماکن تاریخی فرهنگی بود اما درحال حاضر نسل گردشگر جدید، خلاق و تجربه محور است و با سفر به مناطق مختلف علاقمند به تجربه زندگی در آن منطقه است. هم اکنون تعداد محدودی از بوم گردی‌های گیلان تجربه تولید صنایع دستی را به گردشگران منتقل می‌کنند. از این رو لازم است در حوزه برندسازی صنایع دستی از طریق گردشگری تجربه گرا وارد شویم که به معرفی آن شهر و روستا بعنوان مقصد خلاق در صنایع دستی کمک می‌کند.
رشیدی در ادامه با تاکید به اینکه در کشور و نیز گیلان، تعداد محدودی از روستاها از این ظرفیت توانستند در برند سازی صنایع دستی خود بهره بگیرند اضافه می‌کند: بعنوان مثال در روستای فشتکه خمام که در حصیر بافی به ثبت ملی رسیده استفاده درست از این ظرفیتها و فرصتها توسط مردم محلی و بخش خصوصی به ایجاد فروشگاههای متعدد، بوم گردی، اقامتگاه و موزه رشتی دوزی منجر شده است.
در همین رابطه «مصطفی خانعلی نژاد» معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی گیلان با اشاره به ۳ اقدام مهم این اداره کل در راستای برند سازی صنایع دستی استان به مرور خبر می‌دهد و می‌گوید: در حال ارایه پروپوزال «مروار بافی» آستانه اشرفیه و «بامو بافی» لاهیجان برای ثبت ملی آنها هستیم و برای ثبت جهانی روستای فشتکه خمام اقدام کرده‌ایم.
خانعلی نژاد با تاکید به اینکه مردم محلی و بخش خصوصی روستاهای ثبت ملی شده باید برای برند سازی و جهانی شدن به دنبال ایجاد خانه خلاقیت، بازارچه صنایع دستی، مرکز آموزش و میدان صنایع دستی باشند می‌گوید: مجموعه این اقدامات می‌تواند برای هنرمندان منطقه ایجاد زنجیره ارزش افزوده به همراه داشته باشد.
وی لازمه برند سازی را وجود فروشگاههای عرضه مستقیم کالا، استفاده از مواد اولیه بومی و تولید به شکل سنتی دانست و اضافه می‌کند: در کنار تولید دولت نیز باید تسهیلات حمایت از تولید را برای فعالین این بخش در نظر بگیرد و از همه مهمتر بحث آموزش عمومی و تخصصی است که باید افراد متخصص و کارشناس به آن ورود کنند.
معاون صنایع دستی گیلان با بیان اینکه حلقه گمشده صنایع دستی استان، صادرات است می‌افزاید: ما باید به دنبال بازاریابی منطقه ی و استانی محصولات صنایع دستی باشیم و اینکه با بازارهای هدف در کشورها مختلف آشنا باشیم. بعنوان مثال نمی‌توانیم به کشور روسیه محصولات چوبی ارسال کنیم اما کشورهای عربی منطقه به شدت خواهان رشتی دوزی ما هستند.
وی با اشاره به اینکه در حوزه برند سازی، فراخوان همکاری با بخش خصوصی صادر کردیم بیان می‌کند: باید با تشکیل جلسات راهبردی در ابتدا مشکلات پیش روی برند سازی و ایجاد ظرفیت‌های صادراتی را مرتفع کنیم. لذا در این راستا با همکاری پارک علم و فناوری تلاش کردیم در بحث خلاقیت ورود کنیم و با توجه به سلیقه مشتری محصولات تولید کنیم. در حال حاضر با کمک این سازمان بر روی کیفیت سازی و متنوع سازی و برند سازی محصولات صنایع دستی همکاری داریم. متاسفانه در این بخش تاکنون سرمایه گذار بخش خصوصی اعلام آمادگی نکرده است. البته برای این کار نیاز به ارایه بسته های تشویقی و تسهیلات داریم.