«ابریشم»، «برنج»، «کنف» و «چای» 3 محصول استراتژیک و پرسود در گیلان بود که یک به یک در سراشیبی سقوط افتادند و برخی همچون کشت و تولید کنف- که زمانی به روسیه صادر می‌شد- کاملا متروک شده است.
«کنف» گیاهی است که مصرف خوراکی و صنعتی توامان دارد و عمدتا در زمین های مرطوب و در کنار برکه ها رشد می‌کند. «نام واژه‌ها و جاینامه ها»، آخرین مرحله تغییرات در فرهنگ یک جامعه را نشان می‌دهد. هنوز در شرق گیلان، نام روستاها و مکان هایی را می‌بینید که از ترکیب واژه «کنف» ایجاد شده است. این ترکیب حتی در نام خانوادگی برخی خانواده ها نیز دیده می‌شود.
***
حمام تاریخی کنفچیان در لنگرود و روستای کنف گوراب در لاهیجان، برخی از این نمونه هاست.
در کتاب وجه تسمیه آبادهای گیلان درباره روستای «کنف گوراب» نوشته شده است:« روستای دهستان رودبنه بخش رودبنه لاهیجان. آبادی و سرزمین محل تولید و فروش محصولات کنفی.»
بر نگارنده معلوم نشد که کشت کنف از چه زمانی در گیلان آغاز شده است. همینقدر می‌دانیم که «لوئی رابینو»، نایب کنسول انگلیس در رشت در اوایل قرن بیستم، اشاراتی به کشت گیاه کنف در گیلان دارد و می نویسد:«کنف مخصوصا در نواحی لشت نشا، لاهیجان، لنگرود، رودسر و چهار فریضه کاشته می‌شود و برای ساختن کتاب به کار می‌رود و به روسیه نیز حمل می‌گردد.»
کنف مخصوصا در نواحی لشت نشا، لاهیجان، لنگرود، رودسر و چهار فریضه کاشته می‌شود و برای ساختن کتاب به کار می‌رود و به روسیه نیز حمل می‌شود
هم او می نویسد:«آزمایش کشت گیاهی چینی به نام رامی در اطراف رشت به عمل آمده است. ساقه‌ها تازه رشد کردند ولی این کار به سبب عدم انتفاع متروک ماند» (نک، ولایت دارالمرز)
کشت سنتی گیاه کنف هنوز در یاد برخی از کهنسالان گیلانی باقی مانده است. «نقی کاظم نژاد»، یکی از اهالی روستای گلسفید در لنگرود در این باره می‌گوید:«باغی که اکنون خانواده من در آن تل انبار ابریشم می‌گذاریم، چند نسل نزد خانواده ما باقی مانده است. قبلا در این باغ کنف هم کشت می‌شد.
خود من از بچگی در این باغ بزرگ شدم. آن زمان از جاده اصلی چمخاله تا روستای یعقوبیه، درخت دیگری بجز توت نبود. 2ماه بهار اقتصاد این منطقه با نوغانداری می‌گذشت. ولی نوغانداری هم صرفه اقتصادی ندارد. سرنوشت ابریشم هم مانند کنف شد. بچه که بودم، تولید کنف را توسط پدربزرگم دیده بودم. گیاه کنف را لای گل و لای می‌گذاشت و طی فرایندی از آن نخ کنفی تولید می‌کرد.»
تولید نخ کنفی از زمانی صنعتی شد که در دوره پهلوی اول، کارخانه بزرگ کنف بافی در رشت به عنوان نخستین کارخانه کیسه بافی کنفی تاسیس شد. کارخانه ای که تا دهه 60 نیز کم و بیش گونی های کنفی تولید می‌کرد و گفته شده بیشترین گونی کنفی را برای ساخت سنگر در زمان جنگ 8ساله، همین کارخانه تولید می‌کرد. کارخانه ای که مانند بسیاری از صنایع تولیدی در گیلان نابود شد و اکنون تنها برج بلند آن به عنوان یک اثر ملی در حیاط اداره جهاد کشاورزی رشت باقی مانده است. این برج که در انتهای آن منبع آب قرار داشت، در 13بهمن سال 1388 و به شماره 29317 در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
تولید نخ کنفی از زمانی صنعتی شد که در دوره پهلوی اول، کارخانه بزرگ کنف بافی در رشت به عنوان نخستین کارخانه کیسه بافی کنفی تاسیس شد. کارخانه ای که تا دهه 60 نیز کم و بیش گونی های کنفی تولید می‌کرد
درباره سال تاسیس کارخانه کیسه بافی یا همان کنف بافی، محمود نیکویه در مقدمه وقایع رشت در سال 1311 خورشیدی می نویسد که تاسیس کارخانه گونی بافی از وقایع مهم سال مذکور بوده است. او اطلاعی از بانیان تاسیس ندارد تنها می‌داند که این کارخانه شرکت سهام بوده و به صورت هیات مدیره اداره می شده است. «سال 1311 سال ایجاد مهمترین کارخانه در رشت، یعنی کارخانه کیسه بافی است که از مهمترین رویداد اقتصادی و صنعتی تاریخ معاصر ایران به حساب می آید.» (نک، تاریخچه بلدیه، ص267)
در دوره پهلوی اول صنعتی شدن کشور شتاب می گیرد و تا سال ۱۳۱۱، تعداد ۴۱ واحد صنعتی یا کارگاه صنعتی در گیلان فعالیت می کرد و عمدتا «این کارگاه‌ها به طور کامل در درون شهرها استقرار یافته بودند، زیرا خدمات زیرساختی مثل جاده، برق، تلفن و… در این زمان در بیرون از شهرها یا وجود نداشت و یا از کیفیت لازم برای استقرار صنایع برخوردار نبود و در نتیجه استقرار صنایع در بیرون شهرها را به دشواری و با ریسک‌های زیاد میسر می‌کرد. از این رو می‌توان گفت که مگر در موارد استثنایی، کارگاه‌های صنعتی به طور کامل کارگاه‌های صنعتی شهری بودند.» (نک، ناصرعظیمی، تاریخ گیلان پهلوی اول، فصل دوم، ص:242)
کارخانه گونی بافی رشت نیز نزدیک به محدوده شهری و در اراضی معروف به صحرای ناصریه ساخته می شود. از آنجا که در دوره پهلوی اول، ساختما های زیادی توسط آلمانی ها در ایران ساخته شده است، گفته شده سازنده کارخانه گونی بافی هم یک مهندس آلمانی بود. گویا قبل از تاسیس گونی بافی، سوله‌ای برای تامین برق در سال 1303 راه اندازی می شود و سپس با گسترش آن کارخانه گونی بافی در همان محل تاسیس می‌گردد. (نک، پرونده ثبتی بنا)
کارخانه‌ی بزرگ ابتدا فقط کیسه تولید می‌کرد اما به تدریج علاوه بر کیسه، نخ قند، لفاف و لوازم باربندی هم تولید می‌شد. اهمیت این کارخانه چنان بود که در سال افتتاح آن در سال ۱۳۱۳، رضاشاه در دیداری از گیلان از این کارخانه هم بازدید کرد
روزنامه‌ی پرورش، چاپ رشت، در تاریخ 22 مهر1311، گزارشی از روز تاسیس کارخانه ارائه می‌دهد:«به طوری که در شماره‌ی قبل اطلاع داده بودیم، شرکت سهامی صادرات و واردات گیلان و مازندران ]با مسئولیت[ محدود، دعوتی از تجار و معاریف و طبقات مختلفه نموده که در روز 17/7/1311 در ساختمان کارخانه‌ی کیسه بافی ]واقع[ در ناصریه ]رشت[ حضور به هم رسانند، لذا در روز مزبور پس از ورود مدعوین، آقای دیوان بیگی حکمران محترم نطقی راجع به پیشرفت‌های حاصله اقتصادی و تولید محصولات داخلی در این عصر مشعشع ایراد و سپس اولین خشت کارخانه را جا گذاردند»
دکتر ناصر عظیمی به‌نقل از روزنامه معیشت ملی(23/8/1314)یادآور می شود:« این کارخانه‌ی بزرگ ابتدا فقط کیسه تولید می‌کرد اما به تدریج علاوه بر کیسه، نخ قند، لفاف و لوازم باربندی، که بیشتر به صادرات کشور کمک می‌کرد، هم تولید می‌شد. اهمیت این کارخانه چنان بود که در سال افتتاح آن در سال ۱۳۱۳، رضاشاه در دیداری از گیلان از این کارخانه هم بازدید کرد.
روزنامه‌ی معیشت ملی در گزارش مفصلی در صفحه‌ی نخست خود نوشت: «]رضاشاه[ به کارخانه‌ی کیسه بافی ورود، اول به ماطور خانه ]موتورخانه[ و قسمت‌های خراطی متوجه و پس از خواستن توضیحات کامل از قوه‌ی ماطورهای کارخانه و عملیات خراطی ماشین‌ها، به دفتر کارخانه تشریف فرما و پس از مدتی توقف به معیت آقای نهاوندی رئیس کارخانه تشریف فرما و در کارخانه نیز از قسمت ماشین از آقای نهاوندی توضیحات می‌خواستند…».
در پایان گزارش، نویسنده می‌افزاید که رضاشاه: «آقایان تجار را به موسسات مولد ثروت ترغیب و تشویق فرمودند» نهاوندی خود از تجار بزرگ رشت بود. او که سابقه‌ی عضویت در کمیته‌ی حزب دموکرات گیلان را داشت، در این سال‌ها یکی از افراد با نفوذ در مجامع غیر‌دولتی و همچنین نزد دولتیان بود. (پیشین، ص: 243 و244)
کسانی که در این کارخانه کار کرده اند، خاطراتی از سوت کارخانه را به یاد دارند. «سیستوپ»، صدای سوت معروف کارخانه گونی بافی، 3 بار در روز نواخته می‌شد و علاوه بر 600 نفر ازکارگران این کارخانه، ساکنان اطراف نیز می فهمیدند که زمان شیفت کاری تغییر کرده است.
یک سال پس از فعالیت این کارخانه، کشت کنف در گیلان توسعه چشمگیری می یابد.روزنامه‌ی اطلاعات(21/11/1314) در این زمینه می نویسد: «یکی از محصولات مهمه‌ی گیلان که سابقاً اینقدر کشت و ذرع آن اقدام نمی‌شد، اینک در اثر ایجاد کارخانه‌ی گونی بافی در رشت توسعه‌ی زیادی در کشت و ذرع و فلاحت آن به واسطه‌ی تشویقی که در ازدیاد کشت آن اقدام می‌شود و هر روزه هم از طرف کارخانه در محل‌های زراعی هر پوطی را از ۱۴ الی 20 ریال خریداری می‌نمایند» (تاریخ گیلان پهلوی اول، فصل دوم، ص 245)
عباس مسعودی، موسس روزنامه اطلاعات، در اواخر سال ۱۳۱۵ همراه یکی از شرکای کارخانه کیسه بافی به رشت آمده و از کارخانه مذکور بازدید و در گزارش خود پیرامون تولیدات این کارخانه اینگونه می‌نویسد: «کارخانۀ کیسه بافی رشت از کارخانجات مفید کشور است. پیش از تاسیس کارخانۀ مزبور، همه سال مبالغ هنگفتی پول و طلا در بهای گونی و نخ قند و لفاف و خلاصه لوازم باربندی به خارجه می‌پرداختیم. صادرات کشور با این لوازم باربندی و لفاف و گونی تدارک و آماده‌ی صدور می‌گردید و وقتی خوب حساب کنیم مبالغ هنگفتی را که در بهای این رقم واردات می‌دادیم چیزی از آن در داخله باقی نمانده و به خارج رفته است. این یک حساب روشن از فایده‌ی این کارخانه است. حساب دیگر آن که ما خود دارای مواد اولیه‌ی این محصول بوده و هستیم.
این محصول به صورت خام از کشور خارج و به صورت ساخته شده به کشور وارد و چند برابر بهای آن را می‌پرداختیم. اکنون تمام کنفی که در گیلان و مازندران زراعت می‌شود خریدار نقدی آن همین کارخانه است و نمایندگان شرکت، کنف را بلاواسطه و مستقیماً از دست زارع و تولیدکنندگان خریداری می‌نمایند و چون خوراک کارخانه با ورود ماشین‌آلات تازه زیادتر شده است یک ساله اقداماتی از طرفی شرکت مذکور برای تشویق زارعین و دادن مساعد به آنها نیز به عمل آمده و به این ترتیب خریدار نقد کنف، شرکت سهامی صادرات گیلان است» (نک، سیدقطبی، ۱۳۹۷: 125)
کارخانه در دوره پهلوی دوم، در سراشیبی افول افتاد و دولت برای سرپا نگه داشتن آن اعتباری تخصیص می‌دهد
اما این کارخانه در دوره پهلوی دوم، در سراشیبی افول افتاد و دولت برای سرپا نگه داشتن آن اعتباری تخصیص می‌دهد. روزنامه کیهان در شماره 6616 به تاریخ چهارشنبه 3شهریورماه 1344، خبری منتشر می‌کند که از آغاز به‌کار مجدد کارخانه گونی بافی رشت حکایت دارد.
محمدرضا میرفتوحی، مدیر موزه مطبوعات رشت، تصویر روزنامه را در اختیار نگارنده قرار داده که متن خبر بدین شرح است:« طرح مربوط به پرداخت وام به هیئت حمایت و احیاء کارخانه گونی بافی رشت به مبلغ چهل و چهار میلیون و هفتصد و پنجاه هزار ریال از تصویب هیئت عامل سازمان برنامه گذشت.
سخنگوی سازمان برنامه پیرامون طرح مذکور امروز به خبرنگار ما گفت: کارخانه گونی بافی رشت که اولین کارخانه گونی بافی در ایران می باشد از سال 1313 شروع بکار نمود ولی اوائل سال 1340 بعلت عدم توجه به نکات دقیق اقتصادی و مدیریت کارخانه مزبور بحالت تعطیل درآمد. اینک با استفاده از اعتبار این طرح کارخانه گونی بافی رشت مجددا بکار خواهد افتاد.
سخنگوی مذکور سپس افزود با احیاء کارخانه گونی بافی رشت علاوه بر اینکه عده زیادی از اهالی گیلان بکار کشت کنف مشغول خواهند شد سالانه از خروج مبلغ زیادی ارز نیز جلوگیری بعمل خواهد آمد.»
ساختمان کارخانه گونی بافی رشت کم و بیش سالم بود تا اینکه در برف سنگین سال 1383، سقف آن فرومی ریزد و اکنون تنها برج میراثی آن در حیاط اداره کشاورزی باقی مانده است. کشت گیاه کنف که زمانی همپای چای در گیلان بود، سرنوشت ناخوشایندی یافت و اکنون «کنف» را تنها در نام واژه ها و جاینامه ها می‌توان دید.
