بسیاری از بخش‌های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی یک کشور تحت تاثیر افزایش یا کاهش جمعیت یک جامعه قرار دارد و حاکمیت هر کشور می‌تواند از این ابزار برای بهبود زندگی مردم و اقتصاد کشوراستفاده کند. این در حالیست که روز به روز به جمعیت سالخورده کشور افزوده شده و از میزان موالید جدید و نیروی کار آینده کاسته می‌شود.
گیلان در برخورداری از جمعیت سالمند کشور، سرآمد است. در آماری که پیشتر در همایش ملی سالمندی در استان ارائه شد، گیلان با جمعیت سالمندی ۱۱.۷ درصد، یعنی چیزی بیش از سه درصد بالاتر از میانگین کشوری، سالمندترین استان کشور معرفی شد. اما آنچه که در سالهای اخیر بیشتر از آن به عنوان تهدید یاد شده بیش ازآنکه موضوع سالمندی استان باشد، کاهش نرخ ولادت و بی علاقگی مردم استان به فرزند آوری بوده است.
نرخ باروری گیلان؛ ۱.۰۳ درصد
آمارها حاکی از کاهش نرخ باروری در گیلان همزمان با افزایش جمعیت سالمندان است. اسفند ماه سال گذشته سازمان مدیریت و برنامه کشور در آماری کمترین میزان باروری کل در سال ۹۹ را مربوط به استانهای البرز با ۱.۰۱ و گیلان با ۱.۰۳ درصد اعلام کرده بود. اکنون پیری جمعیت همراه با کاهش ولادت، گیلان را در زمره پایین‌ترین استانهای با رشد جمعیت پایین کشور قرار داده است. در این رابطه معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی گیلان نیز با اشاره به نرخ رشد ۴ دهم درصدی جمعیت در استان گفته بود: «گیلان پایین‌ترین نرخ رشد جمعیت کشور را دارد و این استان با نرخ ۸.۹ دهم درصدی جمعیت بالای ۶۰ سال، پیرترین استان کشور است.»
روندی نزولی موالید گیلان در دهه ۹۰
در حالیکه گیلان با مشکل جمعیتی دست وپنجه نرم می‌کند و طبق آمارها این استان جزء استانهای پیر محسوب می‌شود، آمارهای جدید از کاهش نرخ ولادت و باروری در استان با سراشیبی تندی خبر می‌دهند.
طی دو دهه گذشته گیلان نسبت به کشور پایین‌ترین میزان باروری را داشته است. به نظر می‌رسد مساله معیشت مهمترین عامل بازدارنده در باروری باشد اما در گیلان تغییر سبک زندگی و عوامل فرهنگی عامل اصلی این موضوع است
در بررسی آماری از سایت ثبت احوال گیلان، پس لرزه‌های کاهش نرخ موالید از سال ۹۴ در استان آغاز شد. در حالیکه نرخ رشد جمعیت در سال ۱۳۹۰ معادل ۱.۲۹ درصد بود، این نرخ در سال ۱۳۹۵ به ۱.۲۴درصد رسید و در حال حاضر کمتر از یک درصد است.
بسیاری ازکارشناسان، مشکلات اقتصادی، معیشت، نبود اشتغال و کاهش ازدواج را عامل کاهش نرخ رشد جمعیت و باروری اعلام می‌کنند اما جامعه شناسان معتقدند علاوه بر مشکلات اقتصادی باید این عوامل را در تغییر سبک زندگی و دگرگونی‌های فرهنگی جستجو کرد. عاملی که در گیلان شدت بیشتری به خود گرفته است .
بی اثر بودن بسته‌های تشویقی در افزایش ولادت
«محمد امین کنعانی» دانشیار دانشگاه گیلان در رشته جامعه شناسی به مرور می‌گوید: طی دو دهه گذشته گیلان نسبت به کشور پایین‌ترین میزان باروری را داشته است. به نظر می‌رسد مساله معیشت مهمترین عامل بازدارنده در باروری باشد، اما در گیلان تغییر سبک زندگی و عوامل فرهنگی عامل اصلی این موضوع است.
وی با تأکید به اینکه مسایل اقتصادی از دیرباز وجود داشته به کمبود زمین کشاورزی در روستاها اشاره می‌کند و می‌گوید: در حال حاضر روستاییان گیلانی به طور متوسط کمتر از نیم هکتار زمین زراعی در اختیار دارند که جوابگوی معیشت خانوار نیست. پیش از این فرزند آوری درزنان روستایی گیلان رابطه مستقیمی با میزان زمین کشاورزی داشت و زن روستایی علاوه براینکه در کشاورزی و تولید اقتصادی نقش داشت به فرزند آوری نیز اهتمام می‌کرد.
دیگر نباید انتظار داشت زنان را فقط برسر زمین زراعی و در حال فرزند پروری ببینیم. در حال حاضر انتظارات مردم از زندگی تغییر کرده و زنان علاقمند به ایفای نقش در فعالیتهای دیگر هستند. از این رو فرزند آوری خود را محدود کردند.
این استاد دانشگاه در خصوص عوامل کاهش باروری در زنان شهرنشین گیلان نیز می‌افزاید: اقتصاد و معیشت موضوع مشترک همه خانوارهای کشور در فرزند آوری است. اما آنچه که در این میان گیلان را متمایز می‌کند، تمایل زنان گیلانی به داشتن شغل و مشارکت در تولید اقتصادی خانواده است. در تمام سرشماریهای آماری، زنان گیلانی از میزان اشتغال بالاتری نسبت به سایر کشور برخوردارند. این موضوع چه در میان روستاییان و چه زنان شهری از گذشته در گیلان وجود داشته است.
بسته‌های تشویقی و حمایتی دولتها در حمایت از باروری و فرزندآوری دیگر تاثیر خود را از دست داده و حتی دیگر مُسکن هم نیست. چیزی که الان تبدیل به سبک زندگی و فرهنگ شده با بسته‌های تشویقی برطرف نمی‌شود
این استاد دانشگاه با اشاره به افزایش سطح سواد و آگاهی زنان گیلان تأکید می‌کند: دیگر نباید انتظار داشت زنان را فقط برسر زمین زراعی و در حال فرزند پروری ببینیم. درحال حاضر انتظارات مردم از زندگی تغییر کرده و زنان علاقمند به ایفای نقش در فعالیتهای دیگر هستند. از اینرو فرزند آوری خود را محدود کردند.
کنعانی تأکید می‌کند: بسته‌های تشویقی و حمایتی دولتها در حمایت از باروری و فرزندآوری دیگر تاثیر خود را از دست داده و حتی دیگر مُسکن هم نیست. چیزی که الان تبدیل به سبک زندگی و فرهنگ شده با بسته‌های تشویقی برطرف نمی‌شود. در واقع آن چیزی که دولت به چشم مشکل می‌بیند، دغدغه و مشکل مردم نیست و تا زمانی که داشتن فرزند مساله مردم نباشد با بسته‌های تشویقی و وام‌های مختلف نمی‌توان حلش کرد. همانگونه که افزایش وام ازدواج نه تنها به افزایش ازدواج منجر نشد بلکه سال به سال به میزان طلاق افزوده شد.
پیشتر مسؤولان دو برابر بودن آمار فوتی‌ها نسبت به موالید را به بیماری کرونا نسبت داده بودند. به نظر می‌رسد افزایش فوتی‌ها در پیک‌های مختلف کرونا این آمار تأیید می‌کند. اما آنچه که دارای اهمیت است میزان مرگ ومیرهای کرونایی درهمه کشورها وجود دارد و تنها مربوط به ایران نیست و درحال حاضر، افزایش فوتی‌ها به دلیل کرونا یک چالش جهانی است. علیرغم اینکه بسیاری از خانواده‌های ایرانی ترس از کرونا را عامل عدم فرزند آوری خود بیان می‌کنند اما «حسن وفایی» مدیر کل ثبت احوال گیلان نیز تغییرات فرهنگی در مردم استان را عامل اصلی کاهش باروری زنان گیلانی می‌داند.
فرهنگ نانوشته مردم گیلان در کاهش فرزندآوری
وفایی با اشاره به اینکه جوانان گیلانی تا چند سال بعد از ازدواج از فرزند آوری خودداری می‌کنند به مرور می‌گوید: این امر در گیلان به شکل نانوشته‌ای به فرهنگ مردم تبدیل شده است. کما اینکه بسیاری از جوانان بعد از ازدواج نیز برای اشتغال از استان مهاجرت می‌کنند. کاهش ولادت و ازدواج سالهاست گریبانگیر گیلان شده است.
پیشی گرفتن آمار فوتی‌ها از تولد
مدیر کل ثبت احوال گیلان با اشاره به یکسانی آمار ولادت و مرگ در یکسال گذشته، افزایش فوتی‌های ناشی از کرونا را عامل دیگری در کاهش آمار موالید نسبت به مرگ در استان بیان کرد و افزود: در ۵ ماهه نخست سال جاری امار فوتی‌ها بیش از ولادت در گیلان به ثبت رسیده است. این آمار در مرداد ماه ۲۴۳۳ فوتی و ۱۷۳۳ ولادت بوده است.
وی با تأکید به اینکه میزان ولادت در گیلان به نسبت کشور با کاهش همراه است می‌افزاید این آمار برای استان تهدید کننده است. این درحالیست که در ازدواج (۱۲ درصد رشد ) و در طلاق (یک درصد ) کاهش آماری داشتیم.
در حالیکه جامعه شناسان اختصاص بسته‌های تشویقی و حمایتی دولتی را در تشویق خانواده‌ها به فرزند آوری بی‌تاثیرعنوان می‌کنند، مدیرکل ثبت احوال گیلان به افزایش این حمایتها و اهرم‌های دیگر تأکید دارد و اضافه می‌کند: معافیتهای مالیاتی، بیمه رایگان، پرداخت هزینه‌های مهد کودک و حمایت از خانواده‌ها باید دراین بخش استانی دیده شود.
وی همچنین به فرزند آوری کیفی توسط خانوارهای نرمال اشاره می‌کند و می‌گوید: گیلان به افزایش جمعیت با کیفیت مطلوب نیازمند است و انتظار داریم خانواده‌های باشخصیت و تحصلیکرده به این امر مبادرت کنند. در غیر این صورت فرزند آوری توسط والدین معتاد و یا کارتن خواب به مشکلات اجتماعی اقتصادی و فرهنگی جامعه افزوده می‌کند.
وفایی بزرگترین آفت و مانع در فرهنگ سازی فرزند بیشتر را متوجه مدرسین و مبلغانی دانست که خود اعتماد قلبی و ایمان به فرزند بیشتر در خانواده ندارند.