ظهور سینما در سال‌های پایانی قرن نوزدهم، تاثیر زیادی بر عرصه‌های مختلف زندگی در غرب داشت. در همان سال‌ها، اگرچه ایران تا حدودی از سیر پیشرفت‌های مدرن در اروپا دور بود، اما سفر مظفرالدین شاه به فرنگ با سال‌های آغازین تولد سینما تقارن داشت.
بنابراین نظر پادشاه ایران به این موضوع جلب شده و به دستور او مقدمات لازم برای ورود دستگاه فیلمبرداری سینماتوگراف به ایران فراهم آمد، آن‌هم درست زمانی که رهبران تحولات فکری ایران در کار انتشار روزنامه برای ایجاد تغییر در رویه‌های مستبدانه‌ی پادشاه بودند و نخستین جرقه‌های انقلاب مشروطیت در کشور زده می‌شد.
ابراهیم‌خان عکاس‌باشی (عکاس مخصوص دربار) به دستور مظفرالدین‌شاه که در اولین سفر خود به فرنگ در سال ۱۹۰۰ با دستگاه فیلمبرداری آشنا شده بود، نسبت به تهیه این دستگاه اقدام کرده و زمینه را برای ورود تصاویر متحرک به فضای فرهنگی کشور فراهم کرد.
توجه شاه قاجار آن‌چنان به این پدیده‌ی نوظهور جلب شده بود که در سفرنامه‌ی فرنگی‌اش می‌نویسد: « طرف عصر به عکاس‌باشی فرمودیم آن شخصی که به توسط صنیع‌السلطنه [پدر میرزاابراهیم خان] از پاریس سینموفتوگراف و لانترن ماژیک آورده است، اسباب مزبور را هم حاضر کنند که ملاحظه نماییم.
رفتند نزدیک غروب او را حاضر کردند…، اتاق را تاریک کردند. هر دو اسباب را تماشا کردیم. بسیار چیز بدیع خوبی است. اغلب امکنه را به طوری در عکس مشخص تماشا می‌دهد و مجسم می‌نماید که محل کمال تعجب و حیرت است»
ابراهیم‌خان عکاس‌باشی (عکاس مخصوص دربار) به دستور مظفرالدین‌شاه که در اولین سفر خود به فرنگ در سال ۱۹۰۰ با دستگاه فیلمبرداری آشنا شده بود، نسبت به تهیه این دستگاه اقدام کرده و زمینه را برای ورود تصاویر متحرک به فضای فرهنگی کشور فراهم کرد.
شاه قاجار در واقع حیرت خود از سینما را چنین توصیف می‌کند: «سینماتوگراف دستگاهی است که روی دیوار می‌اندازند و آدم‌ها در آن راه می‌روند.»
این علاقه به سینما در بازگشت شاه به وطن، ادامه‌دار شده و او یکی از سرگرمی‌های اصلی خود را در پرداختن به این دستگاه نوظهور خلاصه می‌کند و در سال‌های نخست ورود دستگاه فیلمبرداری به ایران، بیشترین تصاویر باقیمانده از آن دوران، تصاویر شاه و درباریان است.
سفرهای تجار و روشنفکران ایرانی به کشورهای اروپایی، زمینه‌های آشنایی عمومی با دستاوردهای این تمدن را به توسعه فراهم می‌آورد و در نتیجه‌ی آن، سینما نیز به عنوان یکی از این دستاوردها، خیلی زود از نهانخانه‌های درباری به عرصه‌ی عمومی و اجتماعی وارد شد.
اگرچه آشنایی ایرانیان با پدیده‌ی سینماتوگراف، بسیار زود صورت گرفت، اما توجه و اقبال به فیلم، تنها از منظر تفریحی صورت می‌گرفت و دیگر جنبه‌های سازنده‌ی سینما – چه اجتماعی و چه تولیدی -چندان مدنظر نبود.
از این رو عجیب نیست که از آن زمان تا تهیه‌ی اولین فیلمهای ایرانی به نام‌های «آبی و رابی» (۱۳۰۹خورشیدی) و «حاجی آقا: آکتور سینما» (۱۳۱۲خورشیدی) بیش از دو دهه فاصله باشد، فاصله‌ای که حتی باعث شکل‌گیری مسیری آگاهانه و عاری از شتاب‌زدگی به این پدیده نشد.
«اوانس اوگانیانس» در سال ۱۳۰۹ خورشیدی، اولین فیلم سینمایی ایران را با نام «آبی و رابی» ساخت. تا قبل از آن بعضی از سینماهای تازه‌تأسیس شده فیلمهای غربی را با زیرنویس فارسی نمایش می‌دادند. «حاجی آقا: آکتور سینما» دومین فیلم اوانس اوگانیانس بعد از «آبی و رابی» بود.
سینما ایران نیز در رشت، در سال ۱۳۰۳ خورشیدی، در مکان سینما خورشید، ساخته شد. این سینما که بسیار مجهز بود و یک سالن زمستانی و یک سالن تابستانی برای نمایش فیلم داشت. سینما ایران تا حدود سال ۱۳۴۵ خورشیدی به فعالیت خود ادامه داد و در همان سال تعطیل شد.
اوگانیانس از مهاجران روس بود که از اولین حاملان تجدد در جامعه‌ی ایران اواخر قاجار محسوب می‌شد. او که فرزند یک تاجر ارمنی-روس بود، در عشق‌آباد ترکمنستان متولد شده و در ۳۰ سالگی از شوروی به مشهد و سپس تهران مهاجرت کرد.
در سال ۱۳۱۲ خورشیدی، اولین فیلم ناطق ایرانی به نام «دختر لر» توسط اردشیر ایرانی در بمبئی ساخته شد. استقبالی که از این فیلم شد، مقدمات ساخت چند فیلم ایرانی دیگر را فراهم کرد. تغییر جو سیاسی کشور طی سال‌های ۱۳۱۵ تا ۱۳۲۷ خورشیدی و اعمال سانسور شدید و مواجهه با جنگ جهانی دوم، فعالیت سینمای نوپای ایران را با رکود مواجه ساخت.
البته تا این دوره، هنوز سینما در ایران جنبه‌ی عمومی نیافته بود و استفاده از معدود سینماهای موجود در تهران و شهرهای بزرگ، مختص اشراف و قشر خاصی از جامعه بود.
سینما در گیلان
کریم کوچکی‌زاد در کتاب «تاریخ سینمای گیلان» آورده است: «آغاز نمایش فیلم در گیلان به دهه‌ی ۱۲۹۰ خورشیدی یعنی تقریبا هم‌زمان با آغاز فعالیت هالیوود در آمریکا برمی‌گردد که متعاقب آن اندکی بعد اولین سینما در رشت تحت نام سینما ایران احداث شد.»
البته باید به این نکته اشاره کرد که سینما فرهنگ (سینما خورشید ) در رشت، از نخستین سینماهای گیلان است که در سال ۱۲۹۵خورشیدی شروع به کار کرد. «آلوش بیک» که ترک قفقاز بود، قطعه‌ای از زمین خود را در شمال غربی باغ سبزه میدان در اختیار مجمع فرهنگ گذاشت تا به ساخت سینما بپردازند.
این مجمع که در سال ۱۲۹۴ خورشیدی شکل گرفته بود، اقدام به ساخت سینما فرهنگ کرد که بعدها به سینما خورشید تغییر نام یافت. این سینما توسط انگلیسی‌ها که در دوره‌ی نهضت جنگل به رشت هجوم آورده بودند، به آتش کشیده شد.
«اوانس اوگانیانس» در سال ۱۳۰۹ خورشیدی، اولین فیلم سینمایی ایران را با نام «آبی و رابی» ساخت. تا قبل از آن بعضی از سینماهای تازه‌تأسیس شده فیلمهای غربی را با زیرنویس فارسی نمایش می‌دادند. «حاجی آقا: آکتور سینما» دومین فیلم اوانس اوگانیانس بعد از «آبی و رابی» بود.
البته در این میان باید از سینمای خصوصی همایون در بندرانزلی نیز نام برد. این سینما در محله‌ی کهنه بازار به موازات شنبه بازار در حوالی سال ۱۲۹۵ خورشیدی، در باغ شخصی میرزا عباس خان عمید همایون، حکمران وقت انزلی راه اندازی شده بود و او در این باغ، اقدام به نمایش خصوصی فیلم می‌کرد. بنابراین سینما فرهنگ رشت و سینما همایون انزلی را باید از اولین سینماهای گیلان دانست.
سینما ایران نیز در رشت، در سال ۱۳۰۳ خورشیدی، در مکان سینما خورشید، ساخته شد. این سینما که بسیار مجهز بود و یک سالن زمستانی و یک سالن تابستانی برای نمایش فیلم داشت. سینما ایران تا حدود سال ۱۳۴۵ خورشیدی به فعالیت خود ادامه داد و در همان سال تعطیل شد.
در سال ۱۳۰۵ خورشیدی، «کریشا مایاک»، سینمایی را به نام «سینما مایاک» بنا کرد. این سینما با گذشت زمان به «دیده‌بان» تغییر نام یافت. بعد از مدتی این مکان را با نام «سینما سهیلا» می‌‌شناختند و این روزها نام آن، «سپیدرود» است.
در سال ۱۳۰۶ سینما سیروس تاسیس شد که بعدها به سینما کوروش تغییر نام یافت و بعد از انقلاب، سینما انقلاب نامیده شد. سینما شرق در دهه‌ی ۱۳۰۶، سینما خیام در سال ۱۳۳۶، سینما سعدی در سال ۱۳۳۶، سینما آبشار در سال ۱۳۳۹، سینما میرزا کوچک خان در سال ۱۳۴۲، سینما مولن‌روژ (فلسطین) در سال ۱۳۴۴ و سینما رادیوسیتی یا شهرطلایی (۲۲ بهمن) در سال ۱۳۴۵ خورشیدی و سینما سالار در سال ۱۳۵۰ خورشیدی تاسیس شدند.
نظرات بسته شده است.