کتاب‌ها چراغ‌های روشنی هستند که اتاق‌های ذهن آدمی را روشن می‌سازند. تردیدی وجود ندارد که مطالعه بخشی مهم از زیست انسان‌های آگاه و موفق است و اهمیت این هم‌نشینی سن و سال نمی‌شناسد وچه بسا که تاثیر کتاب‌ها در رشد شخصیت، پویایی و خلاقیت کودکان ونوجوانان بسیار بارزتر ازدیگر سنین باشد.
از این رو والدین و مربیان دلسوز و دانا تلاش می‌کنند تا کودکان ونوجوانان را با جهان کتاب‌ها آشنا سازند و میل به مطالعه را در وجود ایشان بپروانند. و البته این مهم، موضوعی است که در چند بعد نیازمند توجه است.
دسترسی آسان اقشار مختلف به کتاب‌های ارزشمند، توجه ویژه نویسندگان و تصویرسازان کتاب کودک به نیازهای امروز کودکان و نوجوانان، توجه ویژه مهدهای کودک و مدارس به کتاب‌خوانی کودکان و پدید آمدن جریان‌های پویا در سطح جامعه به منظور تقویت و ترویج کتاب‌خوانی از جمله مواردی است که می‌تواند به گسترش فرهنگ مطالعه در رده‌ها‌ی سنی کودک ونوجوان کمک کند.
در این میان از یاد نباید برد که رواج بازی‌های دیجیتال و میل کودکان ونوجوانان به سرگرم شدن با تلفن همراه وتبلت، شرایط را چنان کرده که سوق دادن ایشان به سمت کتاب، نیازمند تلاش بیشتری است.
نقش والدین
پدران ومادرن نخستین کسانی هستند که می‌توانند نسبت به پرورش نسلی کتاب‌خوان اهتمام ورزند. «معصومه حقگوی» که مادر دختری ۳ سال و ۹ ماهه است در گفت‌وگو با مرور اظهار کرد: تقریبا از یک‌سالگی شروع به خرید کتاب برای دخترم کردم که البته در آن مقطع انتخاب کتاب با سلیقه‌ی خودم بود، چرا که دخترم در آن سن درک مشخصی از کلمات نداشت. در آن زمان کتاب‌هایی را انتخاب می‌کردم که جلد کتاب و تصاویر آن برایش جذاب باشد، اما الان دیگر انتخاب کتاب با خود اوست و بیشتر به انتخاب کتاب‌هایی با تصاویر متحرک علاقه نشان می‌دهد.
کتاب‌ها چراغ‌های روشنی هستند که اتاق‌های ذهن آدمی را روشن می‌سازند. تردیدی وجود ندارد که مطالعه بخشی مهم از زیست انساهای آگاه و موفق است و اهمیت این هم‌نشینی سن و سال نمی‌شناسد و چه بسا که تاثیر کتاب‌ها در رشد شخصیت، پویایی و خلاقیت کودکان و نوجوانان بسیار بارزتر از دیگر سنین باشد
سعی می‌کنم موقع انتخاب کتاب با توجه به عنوان، کمی در مورد محتوای کتاب برای دخترم توضیح دهم و در نهایت با کمک هم کتاب‌هایی را که بیشتر محتوای آموزشی نظیر چگونگی مسواک زدن، برخورد درست با حیوانات و … را دارند، تهیه می‌کنیم.
این مادر جوان درباره‌ی کتاب‌های موجود در بازار کتاب گفت: به نظرم کتاب‌های خوبی برای کودکان در بازار وجود دارد، مخصوصا کتاب‌هایی با محتوای آموزشی. ازسوی دیگر به نظرم قیمت کتاب کودک در مقایسه با بسیاری از اسباب‌بازی‌هایی که از نظر آگاهی‌بخشی و آموزش به بچه‌ها کاربرد چندانی ندارند، خیلی مناسب‌تر است، ولی نکته‌ای که باید به آن توجه داشت این است که چون امروزه استفاده از موبایل و فضای مجازی زیاد شده و متأسفانه بچه‌ها در سن کم هم به استفاده از گوشی علاقه نشان می‌دهند، کار والدین کمی سخت شده است.
وی تصریح کرد: من به عنوان یک مادر تلاش می‌کنم که در برابر نگاه دخترم، استفاده از گوشی را به کمترین حد برسانم و خواندن کتاب را جایگزین این کار کنم، اما با این حال نگران استفاده‌ی دخترم از گوشی هستم. بنابراین خیلی خوب است که شاعران و نویسندگان کتاب کودک آسیب‌های فضای مجازی را در قالب شعر و قصه برای کودکان بیان کنند و اگر کتاب‌های بیشتری با این محتواها نگارش و چاپ شوند بسیار ارزشمند است.
ادبیات کودک در گیلان
«سمیه سیدیان» نویسنده‌ای است که در حوزه‌ی ادبیات کودک ونوجوان به فعالیت می‌پردازد. وی در گفت‌وگو با مرور به چگونگی حضورش در این وادی پرداخت و گفت:
نوشتن حرفه‌ای را با ادبیات بزرگسال شروع کردم، با توجه به رشته‌ی دانشگاهی‌ام که گرافیک خوانده بودم، با افتخار در یکی از کتابخانه‌های منطقه‌ی محروم کرج، برای تعدادی از بچه‌ها کارگاه خلاقیت و قصه‌نویسی برگزار کردم و بیشتر از قبل به حوزه‌ی ادبیات کودک علاقمند شدم، تعدادی قصه برای مجلات نوشتم و اولین کتاب تصویری کودکم سال ۹۶ بر اساس تجربه‌ی دخترم منتشر شد و به این ترتیب کتاب‌های دیگری از من در سال‌های بعد از جمله کتاب مصور و تصویری، رمان نوجوان و رمان کودک منتشر شد. اغلب کتاب‌هایم جوایز ملی و استانی کسب کردند.
تعدادی کتاب تصویرگری کردم و تعدادی کتاب هم ترجمه کردم. در حال حاضر هم منتظرم تا یک مجموعه سه جلدی رمان کودک و سه رمان نوجوان که زیر چاپ هستند، منتشر شوند.
این نویسنده درباره‌ی اوضاع و احوال ادبیات کودک ونوجوان در گیلان گفت: ادبیات کودک و نوجوان و زمینه‌های وابسته به آن، قطعا زیربنا و اساس اولیه در پرورش خلاقیت کودک و نوجوان و تاثیر مستقیم بر اعتماد به نفس و عزت نفس کودکان و تعاملات اجتماعی آن‌ها دارد. داستان خوب یک کتاب، پرسشگری و تفکر را که نیاز مهمی برای ادامه‌ی رشد است، در کودکان تقویت می‌کند.
اگر کودک یا نوجوانی از کتاب‌های خوب و مفاهیم فرهنگی ارزشمند و قوی به دور باشد، قطعا در بزرگسالی با کاستی‌های چشمگیری روبه‌روست. کودکان و نوجوانان آینده‌ی این سرزمین هستند و انتشار محتوای خوب فرهنگی رابطه‌ی مستقیم با رشد و پرورش ذهنی بچه‌ها دارد.
ادبیات کودک در کتاب‌های درسی
کتاب‌های درسی می‌توانند نقشی مهم در عرصه‌ی ادبیات کودک داشته باشند. سیدیان در این باره یادآور شد: متأسفانه کم‌لطفی آموزش و پرورش در این زمینه چنان واضح است که گمان کنم، نیاز است تا بارها به این نکته اشاره کنیم که دوستان در آموزش و پرورش در صورت لزوم از نویسندگان کودک و نوجوان دعوت کنند تا در تولید محتوا، بررسی و نظارت مطالب کتاب‌های درسی حضور داشته باشند.
این امر لازم است، چرا که در سال‌های اخیر و بعد از دوران کرونا، با توجه به آمار، دبستانی‌ها به عنوان مثال از قدرت خواندن ضعیفی برخوردارند. و این در سطوح بالاتر به صورت عدم درک متن‌ها و… نیز ظاهر می‌شود. حتی متأسفانه مجلات رشد در سال‌های اخیر به نازل‌ترین کیفیت خود رسیده‌اند و این خود به معضل بزرگی تبدیل شده است. و اما از سوی دیگر به گمانم کتابخانه‌های عمومی در تشویق بچه‌ها به خواندن کتاب موفق‌تر عمل کرده‌اند.
سمیه سیدیان: اگر کودک یا نوجوانی از کتاب‌های خوب و مفاهیم فرهنگی ارزشمند و قوی به دور باشد، قطعا در بزرگسالی با کاستی‌های چشمگیری روبه‌روست
کمیت و کیفیت آثار
این نویسنده در بخشی ازسخنانش تصریح کرد: تولید ناشران از لحاظ کتاب و محصولات جانبی، کمک آموزشی، بازی‌ها و…زیاد است، اما تا چه‌اندازه موفق عمل کرده‌اند، نیاز به بررسی‌های میدانی زیاد توسط کارشناسان مربوطه دارد.
اما از نگاه من تا زمانی که نیازهای کودک و نوجوان امروز با توجه به معیارهای زندگی کنونی کودک و نوجوان شناخته نشود و کودک و نوجوان امروز از لحاظ روحی، ذهنی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی و… درک نشود، نمی‌توان اثری در خور و شایسته‌ی کودک و نوجوان امروزی منتشر کرد.
وی در ادامه به موضوع مواجهه‌ی والدین وکودکان گیلانی با ادبیات کودک ونوجوان پرداخت و تصریح کرد: خوشبختانه با توجه به اینکه به رشت رفت‌وآمد دارم و در تعداد زیادی از جلسلت فرهنگی رشت شرکت می‌کنم و تعدادی از فعالان فرهنگی کودک را در این شهر می‌شناسم، می‌توانم بگویم خانواده‌ها این امر مهم را جدی گرفته‌اند. و به لطف این عزیزان، کودکان و نوجوانان علاقمند و آشنا به کتاب و داستان حضور فعال دارند و این باعث دلگرمی همه‌ی ماست.
ولی متأسفانه من در شهر کوچک رضوانشهر زندگی می‌کنم، شهری که حتی یک کتابفروشی ندارد و متأسفانه تنها کتابخانه‌ی شهر هم گمان نمی‌کنم که از حضور تنها نویسنده‌ی کودک و نوجوان این شهر باخبر باشد.
اهمیت بازنگری
روز ملی ادبیات کودک و نوجوان، فرصتی مناسب برای یادآوری اهمیت کتاب‌خوانی کودکان است.
«محدثه ملکی» مدرس ادبیات و مربی شاهنامه خوانی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در گفت‌وگو با مرور اظهار کرد: روز ملی ادبیات کودک و نوجوان، فرصتی مغتنم برای بازنگری در جایگاه این حوزه‌ی مهم فرهنگی در استان‌هاست.
محدثه ملکی: ادبیات کودک و نوجوان در گیلان نیازمند نگاه راهبردی، حمایت مستمر و مشارکت جمعی است تا بتواند جایگاه واقعی خود را در تربیت نسل آینده بازیابد و روز ملی ادبیات کودک و نوجوان، یادآور این مسئولیت مشترک است
اما متأسفانه باید گفت؛ درگیلان، با وجود پیشینه‌ی فرهنگی غنی و ظرفیت‌های بالقوه، ادبیات کودک و نوجوان هنوز آن‌گونه که شایسته است مورد توجه قرار نگرفته است. البته فعالیت‌هایی در زمینه‌ی ادبیات کودک و نوجوان توسط کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، نهادهای خصوصی، و برخی کتاب‌فروشی‌ها در حال انجام است.
دانشگاه گیلان نیز به عنوان یک نهاد آکادمیک، در حوزه‌ی پژوهش و آموزش ادبیات کودک و هم‌چنین تشکیل انجمن ادبیات کودک و نوجوان و برگزاری نشست‌های مختلف علمی- ادبی در این راستا نقش مؤثری دارد. با این حال، این فعالیت‌ها در مقایسه با ظرفیت‌های استان، محدود و پراکنده هستند و نیاز به انسجام و حمایت بیشتری در سطح استانی دارند.
وی درباره‌ی انتشار کتاب‌های کودک و نوجوان در گیلان، گفت: استان گیلان دارای چهره‌های برجسته‌ای در حوزه ادبیات کودک است، نظیر «احمد خدادوست» شاعر کودک و نوجوان، با آثاری چون «جیرجیرک شاعر است»، «سفر به گیلان» و «پروانه شدم» و… ؛ «پرویز فکر آزاد» با داستان‌هایی به زبان گیلکی، «زلیخا صبا»، «طاهره خلیلی کسمایی» و شاعران و نویسندگان دیگری که در این حوزه فعال هستند.
اهمیت تقویت فعالیت‌ها
این منتقد ادبی هم‌چنین درباره‌ی فعالیت کتابخانه‌های عمومی و کانون پرورش فکری کودکان ونوجوانان یادآور شد: کانون پرورش فکری گیلان از دهه‌های گذشته تاکنون در زمینه‌های مختلفی چون شعر، داستان، نمایش و تصویرگری کودک فعال بوده است. با وجود استمرار فعالیت‌ها، میزان مشارکت کودکان و نوجوانان کاهش یافته و نیاز به بازنگری در شیوه‌های جذب مخاطب احساس می‌شود. کتابخانه‌های عمومی نیز در برخی مناطق استان برنامه‌هایی برای ترویج کتاب‌خوانی کودک دارند، اما این برنامه‌ها نیازمند تقویت محتوایی و تبلیغاتی هستند.
وی در بخشی از اظهاراتش تصریح کرد: بسیاری از والدین هنوز اهمیت ادبیات کودک را در رشد ذهنی و عاطفی فرزندان خود به‌درستی درک نکرده‌اند. کودکان و نوجوانان نیز به دلیل جاذبه‌های رسانه‌ای و دیجیتال، کمتر به کتاب و ادبیات گرایش دارند .با این حال، در برنامه‌هایی که به‌درستی طراحی و اجرا شده‌اند، واکنش مثبت و استقبال کودکان مشهود بوده است.
راهکارها
ملکی در ادامه‌ی اظهاراتش به ارائه‌ی راهکارهایی به منظور تقویت ادبیات کودک و نوجوان در گیلان پرداخت و اظهار کرد: افزایش حمایت مالی و معنوی از نویسندگان، تصویرگران و ناشران محلی؛ برگزاری جشنواره‌ها، نشست‌های ادبی و کارگاه‌های خلاقیت در مدارس و مراکز فرهنگی؛ همکاری میان دانشگاه‌ها، کانون‌ها و نهادهای خصوصی برای تولید محتوای بومی و جذاب؛ آموزش والدین درباره‌ی اهمیت کتاب‌خوانی و نقش آن در تربیت فرزندان و هم‌چنین استفاده از رسانه‌های محلی برای معرفی کتاب‌ها و نویسندگان کودک از جمله تدابیری است که برای تقویت ادبیات کودک استان می‌توان به آن توجه نشان داد.
وی در پایان تصریح کرد: ادبیات کودک و نوجوان در گیلان نیازمند نگاه راهبردی، حمایت مستمر و مشارکت جمعی است تا بتواند جایگاه واقعی خود را در تربیت نسل آینده بازیابد و روز ملی ادبیات کودک و نوجوان، یادآور این مسؤولیت مشترک است.
