مراسم آیینی، نوعی خاص از گفتار و اعمال منظمی هستند که از آموزه‌های دینی و ماورایی سرچشمه گرفته و برای بیان احساسات دینی و مذهبی به کار می‌روند. این آیین‌ها به دلیل قدمت‌شان، بیشتر اوقات با سنت و تاریخ مردمان هر منطقه پیوند خورده و جزئی از فرهنگ آن‌ها شده است. مردم‌شناسان تأکید دارند، هیچ جامعه‌ی شناخت شده‌ای نیست که در آن نوعی مراسم و آیین‌های دینی وجود نداشته باشد. گیدنز بر این نظر است که«اساسی‌ترین تحولات فکری، از جمله تصور زمان و مکان، نخستین بار بر اساس مقوله‌های دینی تعریف شدند».
مراسم عزاداری در ایام محرم در برخی از روستاها و شهرهای ایران به گونه‌ای دیگر و با انجام برخی مناسک انجام می‌گیرد. شهرک تاریخی ماسوله، از آن دسته مناطقی است که هر ساله در ششم محرم، هزاران نفر را برای برگزاری آیین سنتی علم‌بندان، به سوی خود جذب می‌کند.
مراسم سنتی و مذهبی علم‌بندان در ماسوله، بیش از ۸۰۰ سال قدمت دارد و هر ساله در ششم محرم در بقعه امامزاده «عون بن محمد بن علی» در شهرک تاریخی ماسوله انجام می‌شود
آیین سنتی علم‌بندان در ماسوله
مردم ماسوله از سال‌ها پیش، به اجرای آیینی مشغول بوده‌اند که در بستر تاریخی و پس از ورود اسلام به این منطقه، شکل دیگری به خود گرفت و آیین آن‌ها را برای همدردی با امام حسین و یارانش به روز کرد.
مراسم سنتی و مذهبی علم‌بندان در ماسوله، بیش از ۸۰۰ سال قدمت دارد و هر ساله در ششم محرم در بقعه امامزاده «عون بن محمد بن علی» در شهرک تاریخی ماسوله انجام می‌شود. این مراسم هرساله، با حضور تمام ماسوله‌ای‌ها از سراسرگیلان و ایران برگزار می‌شود. در این مراسم سنتی، اهالی چهار محله مسجد‌بر، کشه‌سر، خانه‌بر و اسد‌محله ماسوله، علم‌های خود را تا ساعت ۴ عصر به رواق بقعه امامزاده تحویل می‌دهند و پس از اجرای مراسم نوحه‌خوانی، ریش‌سفیدان ماسوله، علم‌ها را می‌بندند.
علم یا جریده، یکی از وسایل نمادین به کار رفته در آیین سوگواری شیعیان است. علم در ماسوله ارزش خاصی دارد و هر محل، علم جداگانه‌ی خود را دارد که به پارچه‌های سبز مزین شده است.
برای اطلاع از شروع مراسم عزاداری، عزاداران بر روی بام‌ها و مساجد محله‌ها، چاووشی‌خوانی می‌کنند، سنج‌ها را به‌هم می‌کوبند و در شیپور‌ها می‌دمند تا اهالی چهار محله ماسوله و دیگر و عزاداران دور هم جمع شوند. دراین روز مردم بسیاری از سراسر گیلان در این مراسم شرکت می‌کنند. همراه با صدای سنج و شیپور، دسته‌های سینه‌زنی وارد مسیرهای اصلی می‌شوند و همگی با صدای بلند این نوحه را تکرار می‌کنند: «ای اهل علم، میر علمدار نیامد/ میر علمدار کو / حضرت عباس کو/ میرعلمدارکو»
برای اطلاع از شروع مراسم عزاداری، عزاداران بر روی بام‌ها و مساجد محله‌ها، چاووشی‌خوانی می‌کنند، سنج‌ها را به‌هم می‌کوبند و در شیپور‌ها می‌دمند تا اهالی چهار محله ماسوله و دیگر و عزاداران دور هم جمع شوند.
پس از آن‌که عزاداران چهار محله جمع شدند، لباس‌های سبز بر علم‌های هر محله پوشانده و علم‌ها به علمداران بازگردانده می‌شود، تا آن‌ها‌ها، علم‌ها را به سمت مسجد محل خود برده و در کل بازار و محله‌های ماسوله حرکت دهند. مراسم علم‌بندی ماسوله با سایر شهرها متفاوت است. یکی از دلائل منحصر به فرد بودن آن، شکل عمودی علم است. برخی معتقدند؛ که اصل علم در آغاز اسلام به این گونه بوده و عده دیگر بر این عقیده‌اند که به خاطر ساختار معماری ماسوله، علم‌ها به این شکل طراحی شده تا به راحتی در کوچه‌های باریک و تو در توی این شهرک حرکت کند. در شهرهای دیگر ایران، علم‌های افقی متداول است که در این شهرک با وجود پلکان‌ها و بام‌های متعدد، قابل حمل نیست.
در بالای برخی علم‌ها، پنجه‌ای فلزی که نماد دست بریده حضرت ابوالفضل است، قرار دارد. علم و پنجه‌ها، تا روز تاسوعا با پارچه سبز پوشیده می‌شوند و با رسیدن روز عاشورا، این پارچه‌های سبز، جای‌شان را به پارچه‌های سیاه می‌دهند.
چهار علم متعلق به چهار محله ماسوله در سراسر سال تا روز ششم محرم، در مسجد‌های همان محله‌ها نگهداری می‌شوند. در روزششم محرم، این علم‌ها به وسیله‌ی پیر علمدار و ریش سفیدان محله‌ها، همراه با مشایعت مردم، به دستهها داده می‌شود.
دستهها به نوبت و اولویت گرد مسجد تاریخی «عون ابن محمد ابن على» ماسوله جمع می شوند. همه‌ساله محله‌ی «ﻣﺴﺠﺪﺑﺮ» ﺑﻪ دلیل هم‌جواری با امامزاده، نخستین دسته‌ای است که علم خود را از علمدار دریافت می‌کند، ترتیب دریافت علم‌های سه محله دیگر هرسال به‌صورت گردشی تغییر می‌کند. هیات‌های محله ها، پس از تحویل گرفتن علم‌ها، هر کدام، به محله خود بازگشته و به سمت بخش مرکزی بازار ماسوله مراسم عزاداری و سینه زنی را انجام می‌دهند.
دسته‌های عزاداری، ماسوله را دور می‌زنند و با رسیدن به مسجد هر محل، علم خود را در مسجد قرار می‌دهند. هر محله‌ی ماسوله، چند علمدار از خانواده‌های قدیمی دارد که وظیفه‌ی علمداری، نسل به نسل به آنان رسیده است. هرسال بر اساس نوبت، خانواده علمدار جهت انجام مراسم انتخاب می‌شوند. آئین علم‌بندان ماسوله، به شماره ۶۸۸ در فهرست آثار معنوی، ثبت ملی شده است.
آئین طشت‌گذاری نیز یکی از مراسم‌های عزاداری ماسوله‌ای هاست که در برخی از نقاط دیگر ایران نیز برگزار می‌شود. این آئین نیز با شماره ۶۸۵ در فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسیده است. در این مراسم طشت‌های مسی روی زمین گذاشته می‌شوند و ریش‌سفیدان بعد از عزاداری آن‌ها را بر دوش حمل کرده و وارد مساجد می‌شوند. پس‌از آن، با دور زدن در مسجد و یا منزل فردی که نذر داشته است، طشت‌ها را از آب پر می‌کنند و پس از خواندن دعا، مردم برای حاجت گرفتن، از آب داخل طشت‌ها به نشانه تبرک برمی‌دارند.
گردشگری آیینی یکی از شاخه‌های گردشگری فرهنگی است که میراث فرهنگی معنوی و ناملموس را شامل می‌شود. در این نوع گردشگری، باورهایی مرور می‌شود که تا امروز به حیات خود ادامه داده است
حال و هوای ماسوله در روز علم‌بندان
ماسوله، شهرکی تاریخی و توریستی است که در تمام طول سال و در فصل‌های مختلف ، گردشگران خود را دارد. اما روز ششم ماه محرم، درمراسم علم بندی، جمعیت بسیار زیادی، برای دیدن این مراسم سنتی، گرد هم می‌آیند. در این روز از صبح بازارماسوله به طور کامل تعطیل است و همه در تدارک مراسم عصر جهت برگزاری علم بندان و مراسم عزاداری هستند.
هنگام عصر، جمعیت گردشگران، عزاداران، اهالی شهرک و خیل عکاسان خبری و فیلم‌سازان در بام‌های خانه‌های ماسوله، بی‌نظیر است و هر لحظه نیز به آن افزوده می‌شود. در روز ششم محرم، تمام مردم ماسوله، از سرتاسر ایران گردهم می‌آیند و با یکدیگر دیدار می‌کنند. مراسم علم‌بندان، همچنین موقعیتی را فراهم می‌آورد تا وجوه تاریخی و میراث فرهنگی ماسوله، بار دیگر زنده نگاه داشته شود. روز ششم محرم تا روز عاشورا، پیوند محکمی بین ماسوله‌ای های مقیم و مهاجرت کرده به وجود می آید که قابل توصیف نیست.
در این روز، ماسوله، شکل تاریخی و معنوی‌اش را پیدا می‌کند، همه نسل‌ها به گویش محلی با هم صحبت می‌کنند. در این مناسبت، اهالی ماسوله، از عزاداران و مردم، با شربت، چای، شیر و نان‌های محلی چون «اَگردک» پذیرایی می‌کنند و برای تهیه‌ی شام شب هفتم محرم، گوسفند نذری قربانی کرده و با آن غذا می‌پزند. در پایان روز ششم محرم، درب منزل بیشتر خانه‌ها برای صرف شام گشوده است و پذیرایی از عزادارن این مراسم نوعی ادای نذر محسوب می‌شود.
سخن آخر آن‌که گردشگری آیینی یکی از شاخه‌های گردشگری فرهنگی است که میراث فرهنگی معنوی و ناملموس را شامل می‌شود. در این نوع گردشگری، باورهایی مرور می‌شود که تا امروز به حیات خود ادامه داده است. شهرک توریستی ماسوله این پتانسیل را داراست تا با بهره‌گیری از این فرصت در راستای ترویج معنویت بر موقعیت‌های گردشگری در این حوزه توجه بیشتری داشته باشد تا بتواند در جذب گردشگران این حوزه بیافزاید.
نظرات بسته شده است.