چرا ماسوله پس از ۲۷ سال ثبت جهانی نشده است؟

«مرتضی طالع ماسوله» دانش‌آموخته دکترای مدیریت توسعه از سوییس و از بنیانگذاران سازمان ایرانگردی و جهانگردی گفت: ماسوله بعنوان یک نقطه برند گردشگری پس از ۲۷ سال هنوز ثبت جهانی نشده و این ناشی از نسیان فرهنگی و خردمندی است.

 

طالع ماسوله در نشست معرفی کتاب «پژوهش ۲۶۰۰ ساله ماسوله» نوشته استاد حمزه تمدن ماسوله در سازمان اسناد و کتابخانه ملی استان گیلان با بیان این که جامعه گیلان، جامعه‌ی مسائل حل نشده است بیان کرد: آنچه در مدیریت کشور فراموش شده، در نظر نگرفتن مردم است، در حالی که مردم ستون خیمه توسعه‌اند.

 

این استاد دانشگاه تصریح کرد: ماسوله را اگر بعنوان یک مساله حل نشده مطرح می‌کنم به خاطر این است که بعد از بیش از دو دهه ثبت جهانی اش ابتر و حل نشده مانده ولی مشابهش را در محیط‌زیست، در منطقه آزاد، شهرک‌های صنعتی، در مسائل تجاری، تالاب انزلی، گردشگری روستایی و غیره شاهد هستیم.

 

امروزه گیلان رتبه چهارم افراد تحت پوشش کمیته امداد و رتبه سوم فقر را داراست در حالی که در گذشته آنقدر نیروی کار نیاز داشتیم که از سایر استان‌ها می‌آمدند.

وی متذکر شد: علت این که یونسکو به ثبت جهانی ماسوله اعتنا نمی‌کند این است که در این ۲۰ سال به کیستی ماسوله توجه نشده است. چیستی ماسوله همان معماری آن است و کیستی آن انسجام زنجیره‌ای از چهار عنصر انسان ، فرهنگ ( که ما این فرهنگ را کشتیم )، طبیعت و هنر است .

علت این که یونسکو به ثبت جهانی ماسوله اعتنا نمی‌کند؛ این است که در این ۲۰ سال به کیستی ماسوله توجه نشده است. چیستی ماسوله همان معماری آن است و کیستی آن انسجام زنجیره‌ای از چهار عنصر انسان ، فرهنگ ( که ما این فرهنگ را کشتیم )، طبیعت و هنر است .

وی با اشاره به این که از ۱۲ قطب گردشگری گیلان، ماسوله رتبه نخست را دارد گفت: چرا اینگونه است، همین روستایی که سال ۷۶ تخریب شده بود همین روستایی که اگر ادامه پیدا می‌کرد ممکن بود تنها در تاریخ نامی از آن بماند.

این استاد دانشگاه یادآور شد: وقتی من سال ۷۶ وارد ماسوله شدم جمعیت آن یکصد نفر بود، از۷۰۰ بنا اعم از خانه، مسجد،حجره، کاروانسرا ۴۸۰ بنا تخریب شده بود. تا سال ۸۳ که ما کارهای بازسازی را انجام دادیم، دو بار دبیرکل سازمان یونسکو و سه بار کارشناسان یونسکو برای بازدید آمدند.

 

اولین باری که خواستار ثبت جهانی ماسوله شدیم، پرونده ثبت را رد کردند، برای من خیلی درد آور بود. گفتم به من روستایی زاده فرصت بدهید و آنها پذیرفتند. وارثان خانه‌های تخریب شده را پیدا کردم بزرگانی که در بازار تهران یا رشت بودند به در خانه‌هایشان رفتم، دستشان را بوسیدم و خواهش کردم که خانه اجدادی‌شان را درست کنند و آنها نیز کمک کردند و این چنین ماسوله درست شد. کل هزینه‌ای که در طول هفت سال بازسازی ماسوله انجام دادم ۳۸۰ میلیون تومان بود و ماسوله با کمک و هزینه خود مردم سرپا شد، اما در طی این سال‌ها نمی‌دانم چقدر هزینه شده است.

وی با اشاره به برنامه‌ریزی برخی مدیران برای عدم امکان گفت‌وگوی کارشناسان یونسکو با مردم محلی ماسوله اظهار کرد: من دکتر چایلد معاون دبیرکل یونسکو دومین شخصیت عالی جهانی فرهنگی را نه به استانداری، فرمانداری یا شهرداری بلکه به قهوه خانه عزت ماسوله بردم که با مردم حرف بزند.

رییس بنیاد ملی توسعه گردشگری و مدیرعامل موسسه گردشگری گیلان ادامه داد: چه شد که در عرض هفت سال کارها با شتاب خوبی انجام گرفت و طی این ۲۰ سال که دولتی‌ها کار بازسازی ماسوله را از ما تحویل گرفتند این سرعت را نداشت. من با تفکر خرد نیاکانی کار کردم نه با مکانیزم‌های اداری ناکارآمد.

نه تنها در این مدت یک بار برای کسب تجربه یا اطلاعات با من تماس نگرفتند بلکه از دانش و تجربه آقای مجتبی نقوی( رئیس اسبق سازمان میراث فرهنگی و گردشگری گیلان ) نیز هیچ استفاده‌ای نکردند.

 

روستاهای دیگری هم در ایران داریم که جنبه تاریخی دارد اما با برندسازی که ما در یک دوره کوتاه انجام دادیم، هرکجای ایران نام ماسوله برده شود بسیاری می‌شناسند. دانشجویان را در گروه‌های مختلف با بودجه سازمان ایرانگردی و تامین بخشی از هزینه توسط خودشان به ماسوله می‌آوردیم و این ها به پدران و مادرانشان و سایر دانشگاهی‌های گفتند، مقاله نوشتند اما بعد از آن دیگر این برندسازی صورت نگرفته است.

با کارهایی که برای ماسوله صورت گرفت، سال ۸۲ اجلاس منطقه‌ای جنوب آسیا و منطقه هیمالیا در ماسوله برگزار شد نه در تهران یا استانداری گیلان. هنگامی که خانم وندی لاما معاون فرهنگی یونسکو برای بررسی ماسوله آمدند من ایشان و همراهانشان را با یک اتومبیل برای دیدن ماسوله فرستادم تا جاذبه‌های ایران را در مسیر ببیند و دلش به ایران جذب شود.

۲۸ اثر در کشور ثبت جهانی شده و بعد از سلطانیه حدود ۱۸ اثر ثبت شده اما ماسوله هنوز ثبت جهانی نشده است. در حالیکه ماسوله به ثبت جهانی نزدیک شده بود اما بعد از این که کار را به دولتی‌ها سپردیم، شنیدم دو سه بار کارشناس یونسکو آمده و با اسکورت رفته طوری که اجازه نداده‌اند کسی به آنها نزدیک شود و با آنان حرف بزند.

وقتی کارشناسان مشاهده کردند؛ بر اساس همان چیزهایی که در جلسه چیترا گفته بودم یک اتفاقاتی در ماسوله افتاده است. از ایشان پرسیدم از صورت ماسوله راضی هستید پاسخ دادند؛ خیلی، و من عرض کردم دغدغه من صورت ماسوله نیست بلکه سیرت یا همان فرهنگ ماسوله است که یکی یکی داریم از دست می‌دهیم. به من بچه روستایی یاد بدهید چگونه می‌توانیم سیرت و فرهنگ ماسوله ‌را احیا کنیم.

 

وی با اشاره به این که ۲۸ اثر  در کشور ثبت جهانی شده و  بعد از سلطانیه حدود ۱۸ اثر ثبت شده اما ماسوله هنوز ثبت جهانی نشده است یادآور شد: ماسوله به ثبت جهانی نزدیک شده بود اما  بعد از این که کار را به دولتی‌ها سپردیم شنیدم دو سه بار کارشناس یونسکو آمده و با اسکورت رفته طوری که اجازه نداده‌اند کسی به آنها نزدیک شود و با آنان حرف بزند.

 

مشکلی که موجب شد یونسکو جلو نیامد و در بازدیدهایش گزارش منفی داد این بود که فهمید ما ماسوله کیستی را از دست داده‌ایم. متولیان دولتی گمان می‌کردند درست کردن شکل و شمایل کافی است، غافل از این که کارشناس یونسکو به دو چیز توجه دارد یکی صورت بنا و دیگری سیرت آن.

کارشناس را از فرودگاه اسکورت می‌کنند یک مترجم هم می‌گذارند و اجازه نمی‌دهند با کسی ارتباط داشته باشد و فکر می‌کنند خیلی زرنگی کرده اند اما کارشناس یونسکو با تجربه و دانشی که دارد در مورد همه‌ی اینها گزارش منفی می‌نویسد.

 

من ماسوله را بعنوان یک روستا یا شهر معرفی نکرده بودم بلکه بعنوان یک موزه زنده معرفی کردم و اکنون ماسوله وجهه‌ی خود بعنوان موزه زنده را از دست داده است. این دوری کردن و نسیان فرهنگی موجب شد که شاخصه‌های کارآفرینی و تجارت از یاد برود در حالی که ماسوله در گذشته شاهراه ارتباطی گیلان، زنجان و آذربایجان بود و ۷ کاروانسرا داشت.

۱۰۰ تا ۱۵۰ اسب و قاطر کالا بین شهرهای این سه استان جابه جا می‌کردند. آذربایجان شرقی و اردبیل اجناس گیلان را از رشت نمی‌خریدند بلکه به ماسوله می‌آمدند و رشتی‌ها هم محصولات این مناطق را از ماسوله خریداری می‌کردند. این عنصر یعنی مبادلات تجاری اهمیت داشت. مغازه‌های ماسوله حجره‌خانه داشته مغازه‌های پایین ویترین و بالا حجره بوده. ما باسوادها چرا نتوانستیم امروزه گیلان را مثل پدرانمان مدیریت کنیم. ما باید یک مهندسی مجددی انجام دهیم.

اکنون ماسوله وجهه‌ی خود بعنوان موزه زنده را از دست داده است. این دوری و نسیان فرهنگی موجب شد که شاخصه‌های کارآفرینی و تجارت از یاد برود. در حالی که ماسوله در گذشته شاهراه ارتباطی گیلان، زنجان و آذربایجان بود و ۷ کاروانسرا داشت.

نشست معرفی کتاب «پژوهش ۲۶۰۰ ساله ماسوله» نوشته استاد حمزه تمدن ماسوله از سلسله نشست‌های گفت‌وگو و تفکر با عنوان «از سرگذشت تا سرنوشت» ۲۶ مهر در سازمان اسناد و کتابخانه ملی استان گیلان برگزار شد.

 

ماسوله در کتب پژوهشگران:

ماسوله  از توابع شهرستان فومن، در منطقه جنوب غربی  استان گیلان و در فاصله ۳۶ کیلومتری  شهر فومن و ۶۰ کیلومتری شهر رشت واقع شده‌ است. ماسوله شامل وسعتی معادل یکصد هکتار منطقه تحت حفاظت میراث فرهنگی و منابع طبیعی، از خوش آب و هواترین نقاط ایران است که هر ساله پذیرای ده‌ها هزار گردشگر می‌باشد. شهر تاریخی و توریستی ماسوله به دلیل داشتن معماری منحصربه‌فرد در جهان شناخته شده‌است.

 

این شهر  سال ۱۳۵۴ در فهرست آثار ملی به عنوان میراث فرهنگی و طبیعی به ثبت رسید.

ماسوله هم‌اکنون در فهرست موقت میراث جهانی یونسکو ثبت شده‌ و در انتظار ثبت در فهرست قطعی میراث جهانی است. گفته می‌شود عدم هماهنگی مسئولان اجرایی و سیاسی استان گیلان مانع جدی در تحقق این مهم بوده‌ است.

ماسوله با کوهستان‌های مرتفع، جنگل و ییلاقات سرسبز از توریستی‌ترین مناطق شمالی ایران با جلوه‌های طبیعی فراوان به ویژه در اواخر بهار و فصل تابستان است و قله شاه معلم در ماسوله با ارتفاع سه هزار  و ۵۰ متر بلندترین نقطه استان گیلان است.

 

ماسوله دارای معماری منحصربه‌فردی است. محوطه جلوی خانه‌ها و پشت بام‌ها هر دو به عنوان پیاده‌رو استفاده می‌شوند. بافت معماری ماسوله در دوران زندیه شکل گرفته‌است و خیابان‌های کوچک و پله‌های بسیار به هیچ وسیله نقلیه موتوری اجازه ورود نمی‌دهد. معماری ماسوله در یک جمله توصیف می‌شود: حیاط ساختمان بالایی پشت بام ساختمان پایینی است. تعداد طبقات ساختمان‌ها معمولاً تا دو طبقه می‌رسد.

مردم ماسوله تالش هستند و به گویش جنوبی زبان تالشی سخن می‌گویند.

عکاس: نگین عیناوی‌پور