چالش‌های امنیت غذایی در مواجهه با تغییر اقلیم
تراریخته‌ها سلامتی انسان و تنوع زیستی را تهدید می‌کنند؟
امنیت غذایی به معنای دسترسی تمامی افراد به غذای کافی، سالم و مغذی است که نیازهای تغذیه‌ای آنها را برآورده کند. یکی از اهداف توسعه پایدار (SDGs) سازمان ملل متحد، پایان دادن به گرسنگی و تضمین دسترسی همه افراد به غذای سالم، مغذی و کافی در تمام زمان‌ها است.
تغییر اقلیم بزرگترین تهدید برای امنیت غذایی
تغییر اقلیم می‌تواندیکی از بزرگترین تهدیدات برای امنیت غذایی جهانی به شمار رود. امنیت غذایی، طبق تعریف بانک جهانی، زمانی محقق می‌شود که تمامی افراد در هر زمان به غذای کافی برای داشتن زندگی سالم دسترسی داشته باشند.
« تکتم محمدیمقدم» عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی نیشابور در خصوص چالش‌های امنیت غذایی به مرور می‌گوید: آمارها نشان می‌دهند؛ که در حال حاضر در کل دنیا بیش از ۸۰۰ میلیون نفر در فقر به سر می‌برند و حدود ۲ میلیارد نفر بزرگسال دچار اضافه وزن و چاقی هستند. در واقع امروزه سامانه غذایی بیشتر تحت تاثیر عوامل تنش‌زا قرار دارد، رشد جمعیت، درآمد، تقاضا برای محصولات دامی که می‌توانند بر چهار رکن امنیت غذایی یعنی موجود بودن غذا، دسترسی به غذا، مصرف غذا و ثبات در دریافت غذا اثر داشته باشند.
از طرفی کشور ما جزو کشورهای خشک و نیمه خشک است و خطر تغییر اقلیم در آن وجود داشته و می‌تواند یکی از بزرگترین‌های چالش‌های ما در سده‌ی اخیر باشد.
محصولات تراریخته (GMO) با وجود مزایای بالقوه با چالش‌ها و نگرانی‌هایی از جمله اثرات احتمالی بر تنوع زیستی و پایداری اکوسیستم‌ها، ایمنی مصرف محصولات تراریخته برای سلامت انسان‌ها و پیامدهای اقتصادی و اجتماعی آن همراه هستند.
تغییر اقلیم و اثرات آن بر کشاورزی
تغییرات آب و هوایی (تغییر اقلیم)، به دلیل اثراتی چون افزایش دما، خشکسالی و وقوع سیلاب‌ها و طوفان‌های شدید، و به عنوان یکی از بزرگترین چالش‌های قرن بیست و یکم، تهدیدی جدی برای کشاورزی و امنیت غذایی جهانی به شمار می‌آید و قادر است بر محیط زیست، اقتصاد و جوامع انسانی اثراتی جدی بگذارد. تغییرات اقلیمی منجر به کاهش کیفیت خاک و منابع آبی می‌شوند و فرسایش خاک و کمبود منابع آبی را تشدید می‌کنند.
تغییرات در الگوهای زیستی آفات و بیماری‌ها باعث افزایش آفات و بیماری‌های جدید شده و مقاومت گیاهان در برابر آنها را کاهش می‌دهد. این تغییرات همچنین مراتع و منابع غذایی دام‌ها را کاهش داده و تاثیر منفی بر روی آبزیان می‌گذارد.
استاد دانشگاه علوم پزشکی نیشابور، در رابطه با امنیت غذایی و تغییر اقلیم به مرور اضافه می‌کند: از نیمه قرن بیستم، میزان تولید گازهای گلخانه‌ای به خصوص دی‌اکسید کربن CO۲ افزایش پیدا کرد و دلیل آن هم استفاده زیاد از سوخت‌های فسیلی بوده است. در واقع تغییرات دمایی که اتفاق می‌افتد، باعث تغییر در الگوی بارندگی، تغییرات دمای هوا، و در نهایت همه اینها بر تولیدات کشاورزی و تولید و کیفیت محصولات استراتژیک مثل گندم، برنج و ذرت اثرگذار خواهند بود. به عبارتی می‌توان گفت یکی از تبعات و تاثیرات منفی تغییر اقلیم می‌تواند افزایش خطر قحطی باشد.
چالش‌های اجتماعی و اقتصادی
این مسائل موجب افزایش نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی، مهاجرت‌های ناشی از کمبود منابع، نزاع‌های محلی و بین‌المللی و چالش‌های سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی می‌شوند. تغییرات اقلیمی با اثر بر کاهش تولید محصول و در نهایت کاهش دسترسی به مواد اولیه با کیفیت، افزایش قیمت مواد اولیه را به دنبال دارد. تبعا افزایش قیمت‌ها بر چرخه تولید یک محصول غذایی مطابق با استانداردهای امنیت غذایی اثر گذار خواهد بود.
«فاطمه احمدیان»کارشناس مسئول اداره نظارت بر مواد غذایی و بهداشتی، معاونت غذا و دارو استان گیلان، در خصوص اثر تغییرات اقلیمی بر کیفیت غذا به مرور بیان می‌کند: امنیت غذایی به معنای دسترسی مردم به غذاهای کافی، ایمن و مغذی است. تاثیرات منفی تغییرات اقلیمی بر میزان تولید محصولات کشاورزی، شیلاتی و دامی، و در نتیجه محصولات صنایع غذایی می‌تواند به تهدید جدی برای امنیت غذایی جامعه تبدیل شود. پدیده‌های هواشناسی نامساعد، مهمترین دلایل کاهش تولید این محصولات و عامل افزایش قیمت مواد اولیه است.
تغییر اقلیم و روی دیگر آن
علاوه بر اثرات سوء تغییر اقلیم بر میزان و کیفیت غذای تولید شده، شیوع بیماری های قارچی و تولید سموم قارچی در محصولات غذایی کشاورزی را نیز می‌توان از مهمترین مخاطرات در زمینه ایمنی مواد غذایی دانست. عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی نیشابور با اشاره به این مخاطرات گفت: میوه و سبزیجات به عنوان یکی از اجزای اصلی رژیم غذایی هستند که به شدت در برابر تغییرات اقلیمی آسیب‌پذیرند.
بر اساس پیش‌بینی‌هایی که انجام شده، کاهش عملکرد و عدم سازگاری محصولات زراعی در دمای بالاتر به خصوص در مناطق نیمه گرمسیر و گرمسیر، اتفاق خواهد افتاد و این تنش‌های گرمایی تولید میوه و سرعت رشد سبزیجات در طول سال کاهش پیدا کند و پیش‌بینی می‌شود اختلال در کیفیت محصول ایجاد شود و در نتیجه افزایش اتلاف و پسماند را داشته باشیم. اما جنبه مثبت تغییر اقلیم افزایش طول فصل رشد است که این باعث می‌شود تعداد کاشت و افزایش عملکرد و بازده سالانه را داشته باشیم. البته ممکن است که به دلیل زمستان گرمتر برای تولید محصولاتی که نیاز به دوره سرما دارند به مشکل بخوریم.
وقوع خشکسالی و سیلاب‌ها در اثر تغییر اقلیم، علاوه بر اثر به دسترسی به منابع آب شیرین، آبیاری کشاورزی را نیز دستخوش چالش می‌کند. درنهایت کشاورزان مجبور به کاشت و برداشت محصولات مقاوم به خشکی می‌شوند.
تغییر اقلیم و صنایع غذایی
سیستم‌ها و پروسه‌های غذایی یعنی همه مراحل کاشت، داشت، برداشت، صید (محصولات آبزی)، و نیز فرایندهای تولیدی شامل فرآوری، بسته‌بندی، ذخیره‌سازی (انبار محصول اولیه یا تولیدی) حمل و نقل، بازاریابی و مصرف مواد غذایی را شامل می‌شود.
کارشناس مسئول اداره نظارت بر مواد غذایی اضافه می‌کند: علاوه بر تاثیر منفی تغییرات اقلیمی بر تولید محصولات غذایی، چرخه انبارداری و توزیع نیز متاثر از این تغییرات است. به عنوان مثال افزایش میانگین درجه حرارت ناشی از تغییر اقلیم، باعث افزایش خطرات بهداشتی مرتبط با انبارداری و توزیع محصولات می شود.
لذا با توجه به افزایش مخاطرات ایمنی ، استقرار و پیاده سازی سیستم‌های مدیریت ایمنی مواد غذایی تحت تاثیر این تغییرات واقع می‌شود. اثر بر کیفیت آب و نیز دسترسی به آب مورد استفاده در مراحل حمل و نقل و فرآوری غذا نیز، چالش جدید دیگری در زمینه مدیریت بهداشتی مواد غذایی است.
در این شرایط، محصولات تراریخته (GMO) به‌عنوان یکی از راهکارهای علمی و عملی برای مقابله با چالش‌های امنیت غذایی مطرح می‌شوند که با استفاده از تکنیک‌های مهندسی ژنتیک تولید می‌شوند و قادر به مقابله با خشکسالی، بیماری‌ها، و آفات هستند. اما با وجود مزایای بالقوه محصولات تراریخته، این محصولات با چالش‌ها و نگرانی‌هایی از جمله اثرات احتمالی بر تنوع زیستی و پایداری اکوسیستم‌ها، ایمنی مصرف محصولات تراریخته برای سلامت انسان‌ها و پیامدهای اقتصادی و اجتماعی آن همراه هستند.
محصولات تراریخته،با چالش‌ها و نگرانی‌هایی از جمله اثرات احتمالی بر تنوع زیستی و پایداری اکوسیستم‌ها، ایمنی مصرف محصولات تراریخته برای سلامت انسان‌ها و پیامدهای اقتصادی و اجتماعی آن همراه هستند.
سیاست‌های غذا، راه‌های مقابله و چالش‌ها
برای مقابله با این چالش‌ها، توسعه کشاورزی پایدار و استفاده از روش‌های بهینه‌سازی مصرف آب و حفاظت از خاک ضروری است.
در ادامه «تکتم محمدیمقدم» به مرور می افزاید: وقوع خشکسالی و سیلاب‌ها در اثر تغییر اقلیم، علاوه بر اثر به دسترسی به منابع آب شیرین، آبیاری کشاورزی را نیز دستخوش چالش می‌کند. در این صورت و از آنجایی که بعضی محصولات نیاز به آبیاری منظم دارند، امکان تولید این محصولات نبوده و در نهایت کشاورزان مجبور به کاشت و برداشت محصولات مقاوم به خشکی می‌شوند که این خود می‌تواند بر کیفیت تغذیه جامعه اثر منفی بگذارد. در نتیجه ممکن است که ما نیاز پیدا کنیم که از آبیاری پیشرفته‌تر و پرهزینه‌تر استفاده کنیم و این قیمت تمام شده محصول را بالاتر برده و دسترسی کلی جوامع و نیز قشر کم‌درآمد جامعه به محصولات غذایی کاهش می‌یابد.
آموزش در مورد اهمیت امنیت غذایی و تغییرات اقلیمی و نقش آنها در این زمینه ضروری به نظر می‌رسد و لازم است سیاست‌گذاران و دولت‌ها ضمن تدوین سیاست‌های حمایتی برای کشاورزان، آموزش و آگاهی‌بخشی به آنان را نیز در اولویت قرار دهند. در خصوص راه‌های مقابله و یا کاهش تاثیرات تغییر اقلیم، تکتم محمدیمقدم با تاکید بر توسعه سیستم‌های کشاورزی مقاوم به تغییرات اقلیم گفت: به عنوان مثال می‌توانیم از بذرهای مقاوم به خشکی و گرما استفاده کنیم، به عبارتی تغییر الگوی کشت در کشاورزی داشته باشیم. همچنین برای آموزش به کشاورزان و جامعه محلی برای مدیریت بهتر منابع، سیستم‌های هشداردهنده و برنامه‌های مدیریت بلایا را تقویت کنیم.
برنامه جهانی غذا شرکای خود را جهت انطباق و آمادگی با اثرات تغییر اقلیمی تشویق می‌کند، این امور می‌تواند شامل تنوع معیشت، حفاظت از دارایی، درآمد و ایجاد بیمه برای محصولات و دسترسی به خدمات مالی، بهبود دسترسی به بازار و یا بازسازی زمین باشد.
برنامه جهانی غذا شرکای خود را جهت انطباق و آمادگی با اثرات تغییر اقلیمی تشویق می‌کند، این امور می‌تواند شامل تنوع معیشت، حفاظت از دارایی، درآمد و ایجاد بیمه برای محصولات و دسترسی به خدمات مالی، بهبود دسترسی به بازار و یا بازسازی زمین باشد. برای مقابله با این چالش‌ها، توسعه کشاورزی پایدار، بهینه‌سازی مصرف منابع، و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین کشاورزی و تولید در صنایع غذایی نقش کلیدی ایفا می‌کنند. همچنین ارزیابی مخاطرات مرتبط،کاربرد بیوتکنولوژی در بخش کشاورزی و تولید و همینطور پیش‌بینی بحران‌ها با استفاده از داده‌های بزرگ و هوش مصنوعی می‌تواند مؤثر باشد.
همچنین، همکاری‌های بین‌المللی در جهت بازنگری و به‌روزرسانی استانداردهای ایمنی غذایی برای سازگاری با شرایط جدید اقلیمی نیز ضروری است. فاطمه احمدیان در خصوص لزوم بازنگری استانداردهای غذایی گفت: با توجه به اینکه مسئله تغییرات اقلیمی یک مشکل جهانی است، تاکید بر بازنگری در استانداردهای بین المللی و تدوین راهنماها و آیین کارهای بهداشتی مرتبط با همکاری سازمانهای بین المللی WHO/FAO و نهایتا تدوین استاندارد های ملی غذایی با توجه به الگوهای اقلیمی هر منطقه، مورد نیاز است.
در مواجهه با دیگر چالش‌های متاثر از تغییر اقلیم، امنیت غذایی به یکی از مهمترین آنها و به یکی از اولویت‌های اساسی جوامع تبدیل شده است. اما می‌توان گفت، ایجاد یک استراتژی جامع و هماهنگ، از سطح کشاورزی تا سیستم‌های انبارداری و توزیع، قادر است در برابر چالش‌های امنیت غذایی ناشی از تغییر اقلیم مقاوم‌تر شده و دسترسی همگان به غذای کافی، سالم و مغذی را تضمین کند.
نظرات بسته شده است.