اکانت رسمی کمیسیون ملی یونسکو-ایران در نشستی با موضوع «نوروز بل» به بررسی ویژگی‌های این آیین سنتی دیلمی پرداختند. این نشست مجازی در بستر لایو اینستاگرام با حضور شبان میرشکرایی، پژوهشگر میراث ناملموس و دبیر باشگاه نوروز یونسکو، علیرضا حسن‌زاده، رئیس پژوهشکده مردم‌شناسی، سید هاشم موسوی، رئیس پژوهشکده گیلان‌شناسی، محمود فرضی‌نژاد، پژوهشگر آیین‌های سنتی گیل و دیلم با اجرای سید احمد محیط طباطبایی محقق و پژوهشگر برگزار شد.
ایرانیان درک متنوعی از زمان دارند
نخستین مهمان این نشست مجازی حسن زاده، پژوهشگر و رییس پژوهشکده مردم شناسی با بیان اهمیت مفهوم و چیستی زمان و اشاره به این موضوع که فیلسوفان بزرگی چون ارسطو، نیچه، هایدگر و… و همینطور فیلسوفان ایرانی چون ابوریحان بیرونی اهمیت بسیار ویژه‌ای دارد که سعی کرده‌اند با رویکردی تطبیقی با سرزمین‌های روم و یونان به بررسی آن بپردازند.
او در رابطه با بسترهای مختلف برای بررسی زمان در دو قالب روشنفکری-فیلسوفانه و تجربه زندگانی گفت: اقوام ایرانی از جمله اقوامی هستند که دارای یک گاه شماری پلیفونیک هستند یعنی درک متنوعی از زمان دارند و در عین حال ماهیت این درک یک‌پارچه است. این درک پلیفونیک به گاه شماری محلی هم می‌رسد که نمونه‌های طبری، دیلمی، کردی و… وجود دارد. گفتمانی که بسیار مهم است و خوشبختانه در چند سال اخیر بسیار برجسته شده است یک پارچه بودن نوروز از سواحل خلیج فارس تا شمال کشور است.
او در رابطه با آیین نوروز بل افزود: نصرالله هومن از مازندران از جمله افرادی است که گاه شمار دیلمی و گیلی را معرفی کرد و در دو دهه اخیر مورد بررسی قرار گرفت.
رضازاده در شرح این آیین سنتی دیلمی بیان کرد: از نوروز بل به عنوان یک آیین شبانی یاد می‌شود. این آیین در بین گالشی‌ها و تالشی‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است که تقویم افسانه‌ای دارد که فرشته شناسی خاص خود را دارد که به گاه شماری محلی پیوند می‌خورد و سیاه گالش فرشته‌ای است که به کمک شبانان مانده در برف می‌آید.
واژه بل به معنی شعله آتش است و می‌تواند به دو گانه بودن فصل تابستان و زمستان در گاه شماری ایرانی اشاره کند. این آیین بسیار شبیه به سده است و چرخیدن دور آتش، موسیقی و نوزایی از مشترکات این دو آیین است.
رییس پژوهشکده مردم‌شناسی در پایان یادآور شد: نوروز بل نوعی انقلاب تابستانی است که ساکنان کوهپایه‌های گیلان را برای تغییر فصل دعوت می‌کند. ما برای درک این آیین باید آن را در کنار سایر آیین‌ها درک کنیم که البته با یکی از مشکلات مردم‌نگاری روبه‌رو می‌شویم که بافت محور نیست.
آغازگر یک جریان نو
در ادامه این نشست مجازی شبان میرشکرایی سخنان خود را با بررسی مشترکات نوروز صیادی و نوروز بل آغاز کرد و گفت: هر دو این آیین‌ها هر چند در بهار نیستند اما عنوان نوروز را در خود دارند و به این دلیل است که هر دو آن‌ها آغازگر یک جریان نو در دو منطقه است و در خودشان سنت‌های چون تعویض لباس‌های نو با کهنه و شادمانی و موسیقی با اشعار به خصوصی را در خود دارند.
آتش‌افروزی در نوروز رسمی کشور در بسیاری از نقاط ایران وجود دارد و بسیاری از اقوام مثل کردها و زرتشتیان آن را برگزار می‌کنند و لازم است بدانیم که هرچند چهارشنبه‌سوری به موضوع آب اشاره دارد اما جز اصلی آن آتش است.
میرشکرایی که به عنوان دبیر باشگاه نوروز یونسکو در این نشست شرکت کرده است عنوان کرد: در منطقه ساحلی جنوب دریای کاسپین، از منطقه طبرستان در شرق، تا منطقه دیلم و گیل این آیین هرچند با اسم‌های مختلف اما با اشتراک های بسیار وجود دارد و این نشان از رابطه عمیق نوروز با تعامل انسان با طبیعت و اقلیم زیستی خود در این حوزه فرهنگی دارد.
او در پایان نیز افزود: این نهاد سعی دارد با روند برگزاری این آیین‌ها همراه شود که کرونا این فرصت را در دو سال اخیر از آن‌ها سلب کرده است و امیدواریم در آینده این امکان فراهم شود که به چنین آیین‌هایی بیش از پیش بپردازیم و اطلاعات کامل‌تری را در اختیار آیندگان قرار بدهیم.
پایان و آغازی دیگر در تعامل انسان با طبیعت
سید هاشم موسوی با ابراز خرسندی خود میزبانی کمیسیون ملی یونسکو از این برنامه سخنان خودش را از سر گرفت و گفت: همواره یادآور شده‌اند که در جشن با تعلیق زمانی روبه‌رو هستیم یعنی زمان متوقف می‌شود و مردم به مکان‌های مختلف می‌روند. جشن یعنی پایان یک دوره و شروع دوره‌ای جدید است؛ ما جامعه‌ای نداریم که جشن و شادمانی نداشته باشد. در نگاه دورکیم آیین‌ها جوامع را همساز می‌کنند. آیین‌ها یعنی باید با یک دیگر زندگی کنیم، پس باید بدانیم آیین‌ها برای زندگی بسیار مهم هستند. گیلانی‌ها آیین‌های خود را در قالب جشن و شادی برگزار می‌کنند. گیلان شاد بودن را به مردم این جامعه تقدیم کرده، روح زندگی در این ناحیه جاری است و گیلان و گیلانی با شادی پیوندی قوی دارد. مراسم مردم گیلان براساس تنوع و نیازهای اقتصادی و کشاورزی و دامداری است و نوروز بل ریشه در معیشت و دامداری دارد. طبیعت در گیلان چند رنگ است و مثل طبیعت، در گیلان تنوع داریم. ویژگی این طبیعت در مضیقه نبودن مردم این منطقه است. جغرافیای اینجا غنی و مدام در حال زایش است و در کنار این ثروت های مادی، ثروت روانی و آرامش نسیب انسان می‌شود.
در آیین نوروز بل زمانی که آتش یا بل روشن می شود، یک نفر راوی می شود و بقیه هم سرایی می‌کنند. صدای این بل را گوروم یا غرش می گویند. نوروز بل آمد تی سال ببی سال سو (سال تو همراه با نور و آتش و نور باشد) نو بدی خونه واشو (هرکسی مالش را می‌دهد) و کسی که میگیرد برکت می‌دانند و این شعر را می‌خوانند. سپس نوازندگان منطقه با ساز و نقاره جشن را مزین می‌کنند.
موسوی در رابطه با کاربرد آتش در خطه گیلان نیز عنوان کرد: آتش را برفراز قله ها می‌برند و بر می‌افروزند. فراز قله‌ها پاک و به دور از پلیدی است. زیرا به آسمان نزدیک است و خدا را به برکت آتش در ازای برداشت نعمت محصولات شکر می‌کنند. در جشن معمولا با افراط در خوردن و خندیدن و مسائل مختلف روبه‌رو هستیم. به همین دلیل با غروب آفتاب سعی می‌کنند این جشن را به هیجان و شور و روح زندگی بیافزایند و با سوارکاری، موسیقی، آواز و… این جشن را همراه می‌کنند.
فرهنگ موسیقیایی گیلان مدیون مناطق کوهستانی
آخرین مهمان این نشست محمود فرضی‌نژاد بود. او در رابطه با مواجهه چند ساله‌اش با نوروز بل گفت: دوستان زیادی در این باره زحمات فراوانی کشیدند. از ۱۳۸۴ این کار به همت دوستان فرهنگی و کنشگران گیلان، جشنی خودجوش در اشکورات و دیلمان به صورت محدود برگزار کردند. بانی این جشن استاد جکتاجی بود و در روستای باباجان دره دیدند که چند خانواده که شبانی می کنند و آتشی روشن کردند، لباس نو پوشیده، ترانه ای می‌خوانند و نان محلی می‌پختند. از آن تاریخ جکتاجی در مجله گیله‌وا این داستان را منتشر کرد. سپس میراث فرهنگی وارد عمل شد و توسط میثم نوایی جشن نوروز بل، ثبت میراث معنوی شد.
او ادامه داد: گالش‌ها از نظر موسیقیایی بسیار غنی هستند و ۷۰ درصد فرهنگ موسیقایی گیلان مدیون مناطق کوهستانی است، بخصوص در نزد شبانان که به زندگی خاص خود پایبند هستند. شبانان اشکورات، الموت قزوین و طالقان و بخش هایی از غرب مازندران، با تقویم شبانی روزگار می‌گذرانند و از طریق این گاه شمار زمان خود را مدیریت می‌کنند. ۱۷ مرداد این جشن نوروز بل برگزار می‌شود و استاد صفر رمضانی در این راه بسیار تلاش کرد.
او در پایان گفته‌های خود نیز با ذکر سنت‌های این آیین ادامه داد: در آیین نوروز بل زمانی که آتش یا بل روشن می شود، یک نفر راوی می شود و بقیه هم سرایی می‌کنند. صدای این بل را گوروم یا غرش می گویند. نوروز بل آمد تی سال ببی سال سو (سال تو همراه با نور و آتش و نور باشد) نو بدی خونه واشو (هرکسی مالش را می‌دهد) و کسی که میگیرد برکت می‌دانند و این شعر را می‌خوانند. سپس نوازندگان منطقه با للوا و نقاره جشن را مزین می‌کنند.
