گیلان، نگین سبز شمال ایران، با طبیعت بکر و بی‌نظیرش، همواره مقصدی محبوب برای گردشگران و طبیعت‌دوستان بوده است. جنگل‌های انبوه، شالیزارهای سرسبز، کوه‌های مرتفع و سواحل خزر، تصویری رویایی از این استان خلق کرده‌اند که در کمتر جایی می‌توان نظیر آن را یافت.
اما در پسِ این زیبایی خیره‌کننده، چالش‌های زیست‌محیطی متعددی نهفته‌اند که حیات این گوهر ارزشمند را در معرض خطر قرار داده‌اند. ازجمله چالش‌های زیست‌محیطی می‌توان به آلودگی آب و تالاب‌ها، جنگل‌زدایی و تخریب پوشش گیاهی، مشکلات مربوط به مدیریت پسماند و تغییر اقلیم اشاره کرد. ناگفته پیداست که ورود فاضلاب‌های خانگی، صنعتی و کشاورزی به رودخانه‌ها و تالاب‌ها، همچنان یکی از مهم‌ترین عوامل آلودگی آب در گیلان است و کمبود تصفیه‌خانه‌های فاضلاب در شهرها و روستاها، و همچنین استفاده بی‌رویه از سموم و کودهای شیمیایی در کشاورزی، بر شدت این مشکل می‌افزاید.
آلودگی آب نه تنها سلامت انسان و موجودات زنده را به خطر می‌اندازد، بلکه به نابودی تنوع زیستی و اکوسیستم‌های آبی نیز منجر می‌شود. علاوه بر این، گیلان به عنوان سرزمین تالاب‌ها شناخته می‌شود، اما این تالاب‌های ارزشمند که زمانی مأمن پرندگان مهاجر و زیستگاه انواع مختلف جانوران و گیاهان بوده‌اند، امروزه در حال نابودی هستند. تالاب انزلی، مشهورترین تالاب ایران، به دلیل ورود فاضلاب، رسوبات و زباله، به شدت آلوده شده و بخش اعظمی از وسعت خود را از دست داده است. باید افزود که خشک شدن تالاب‌ها، به دلیل تغییرات اقلیمی و برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی، بر این مشکل دامن زده است. معضل زیست محیطی دیگر مربوط به جنگل‌زدایی و تخریب پوشش گیاهی است. جنگل‌های هیرکانی، در طی سال‌های اخیر به شدت مورد تخریب قرار گرفته‌اند. قطع بی‌رویه درختان برای مصارف مختلف، تغییر کاربری اراضی جنگلی به زمین‌های کشاورزی و مسکونی و همچنین بلایای طبیعی مانند سیل و آتش‌سوزی، از جمله عواملی هستند که به نابودی جنگل‌های گیلان دامن زده‌اند.
شایان ذکر است که جنگل‌زدایی نه تنها باعث از بین رفتن تنوع زیستی و زیستگاه‌های طبیعی می‌شود، بلکه بستر فرسایش خاک، سیل و رانش زمین را نیز فراهم می‌کند. همچنین مشکلات مربوط به پسماند از دیگر مشکلات زیست محیطی استان گیلان است. انباشت زباله در محل‌های غیرمجاز، دفن غیراصولی و سوزاندن زباله، نه تنها چهره طبیعت را زشت می‌کند، بلکه خطرات جدی برای سلامت انسان و محیط زیست به دنبال دارد. شیرابه زباله‌ها می‌تواند منابع آب و خاک را آلوده کند و دود ناشی از سوزاندن زباله، حاوی مواد سمی و خطرناکی است که به دستگاه تنفسی انسان آسیب می‌رساند. در سطح جهانی نیز مشکلات مربوط به تغییر اقلیم و گرمایش جهانی نیز، تهدیدی جدی برای محیط زیست گیلان به شمار می‌رود.
افزایش دما، خشکسالی، سیل و طوفان، از جمله پیامدهای تغییر اقلیم هستند که بر تنوع زیستی، اکوسیستم‌ها و منابع طبیعی استان تأثیر منفی می‌گذارند. همچنین، تغییر اقلیم، به تشدید سایر چالش‌های زیست‌محیطی مانند آلودگی آب، خشکی تالاب‌ها و جنگل‌زدایی نیز می‌انجامد.
چالش‌های زیست‌محیطی گیلان، پیامدهای ناگواری برای این استان و مردم آن به دنبال دارد. آلودگی آب و خاک، نابودی تنوع زیستی، تخریب جنگل‌ها و تالاب‌ها، و همچنین تغییر اقلیم، نه تنها سلامت انسان را به خطر می‌اندازند، بلکه به اقتصاد و معیشت مردم نیز آسیب می‌رسانند. مصرف آب و غذای آلوده، می‌تواند مسمومیت و مشکلات گوارشی را به دنبال داشته باشد. افزایش آفات و بیماری‌های گیاهی و جانوری، به سلامت انسان و حیوان نیز آسیب می‌رساند. همچنین، تخریب منابع طبیعی مانند جنگل‌ها و تالاب‌ها، به از دست رفتن شغل و درآمد در بخش‌های کشاورزی، گردشگری و شیلات می‌انجامد. آلودگی آب و خاک به کاهش کیفیت محصولات کشاورزی و صید آبزیان نیز منجر می‌شود. تغییر اقلیم و بلایای طبیعی مانند سیل و خشکسالی، به زیرساخت‌ها و مزارع کشاورزی آسیب می‌رساند و خسارات اقتصادی زیادی به بار می‌آورد.
در بخش گردشگری نیز آلودگی محیط زیست و تخریب جاذبه‌های طبیعی، باعث کاهش گردشگران و لطمه به صنعت گردشگری استان می‌شود. علاوه بر این، تخریب سواحل، جنگل‌ها و تالاب‌ها، از جذابیت‌های گردشگری گیلان می‌کاهد و صنعت توریسم این استان را با خطر مواجه می‌کند. با وجود این، مردم، رسانه‌ها و دولت باید به کنترل این مشکلات و یا رفع آنها کمک کنند.
با وجود چالش‌های متعدد، هنوز هم امیدی هرچند کم فروغ به احیای گیلان و حفظ زیبایی‌های بی‌نظیر آن وجود دارد. حل این مشکلات نیازمند عزم ملی و همکاری همه‌جانبه دولت، مردم و سازمان‌های ذیربط است.
از جمله اقداماتی که از دولت انتظار می‌رود باید به مواردی نظیر سرمایه‌گذاری در احداث و توسعه تصفیه‌خانه‌های فاضلاب در شهرها و روستاها، حمایت از کشاورزان برای استفاده از روش‌های کشاورزی پایدار و کاهش مصرف سموم و کودهای شیمیایی، احیای تالاب‌ها و حفاظت از آنها در برابر آلاینده‌ها و عوامل تخریب، جنگلداری پایدار و جنگل‌کاری مجدد در مناطق جنگل‌زده، مدیریت صحیح پسماند و ایجاد فرهنگ بازیافت در بین مردم، افزایش بودجه برای فعالیت‌های زیست‌محیطی و حمایت از تحقیقات علمی در زمینه چالش‌های زیست‌محیطی و راهکارهای حل آنها اشاره کرد.
مردم هم در این مسیر نقشی مهم بر عهده دارند، در واقع با افزایش آگاهی عمومی در مورد مسائل زیست‌محیطی و تشویق مردم به رفتارهای دوستدار محیط زیست، حمایت از سازمان‌های مردم‌نهاد (NGO) فعال در زمینه محیط زیست و مشارکت در فعالیت‌های آنها، انتخاب مدیران و نمایندگانی که دغدغه‌های زیست‌محیطی را درک می‌کنند و برای حل این مشکلات برنامه دارند، کاهش مصرف آب و انرژی، استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی، خودداری از استفاده از پلاستیک و ظروف یکبار مصرف، تفکیک زباله و حضور در فعالیت‌های زیست‌محیطی مانند پاکسازی طبیعت و کاشت درخت می‌توان چالش‌های زیست محیطی را مدیریت کرد.
در این مسیر رسانه‌ها هم می‌توانند با اطلاع‌رسانی در مورد چالش‌های زیست‌محیطی گیلان و ارائه راهکارهای حل این مشکلات، نقش مهمی در افزایش آگاهی عمومی و تشویق مردم به مشارکت در حفظ محیط زیست ایفا کنند. کوتاه سخن آنکه، در کنار راهکارهای بلندمدت، اقدامات فوری نیز برای مقابله با چالش‌های زیست‌محیطی گیلان ضروری است. در این راستا می‌توان به کنترل و جمع‌آوری فاضلاب‌های صنعتی و کشاورزی، پاکسازی تالاب‌ها، جنگل‌کاری، مدیریت پسماند و آموزش و ترویج الگوهای مناسب زیست محیطی اشاره کرد.
