چای ایرانی، سرنوشت مشترکی با چند ده محصول کشاورزی داخلی دارد که فراز و فرود بسیاری طی کردند اما فرصت‌ها برای اقتصادی کردن آنها از دست رفت. واردات بی‌رویه و فروش باغ چای و تغییر کاربری آنها، طعم چای ایرانی را تلخ‌تر از همیشه کرد. با این حال در دولت روحانی با حمایت‌هایی که شد از قبیل پرداخت به موقع مطالبات و نیز افزایش نرخ خرید تضمینی برخی از کاستی‌ها جبران شد اما هنوز کُمیت پای ایرانی در حوزه‌ی بازرگانی می‌لنگد و اگر این فرآورده به طور مناسبی بازاریابی و به فروش برسد حتی امکان احیای مجدد باغ‌های چای رها شده و نیز افزایش بهره‌وری اقتصادی آن وجود دارد.
رونق دوباره این محصول و همچنین افزایش گردش مالی چای و نیز اقتصادی کردن کشت و فرآوری این محصول و موارد دیگر موضوع صحبت ما با «حبیب جهانساز» رییس سازمان چای کشور شد که در ادامه می‌خوانید:
* قبلاً چای ایران از نظر سرانۀ مصرف و میزان صادرات چه جایگاهی داشته و در حال حاضر ما به چه جایگاهی رسیدیم؟
– اگر منظورتان ۱۰ سال قبل است، پس از اصلاح ساختار سازمان چای به وجود آمد، بین سال‌های ۹۳-۹۲ تولیدات ما تقریباً به حدود ۶۵ تا ۷۰هزار تن برگ سبز و تولید چای خشک ما هم حدود ۱۵ هزار تن رسیده بود. ولی اکنون مخصوصاً در سه چهار سال اخیر با توجه به حمایت‌های صورت گرفته از سوی دولت و احیای سازمان چای، و نیز خرید تضمینی، پرداخت به موقع مطالبات، تشکیل صندوق تخصصی چای، جلوگیری از قاچاق چای، حذف چای از گروه اول کالایی به گروه دوم و حذف دلارهای ارزان قیمت، باعث شد چای طی سال‌های اخیر رونق خوبی بگیرد و ما تقریبا به ۳۰ هزار تن تولید چای خشک و ۱۳۳ هزار تن تولید برگ سبز در سال ۹۹ برسیم که نسبت به سال قبل حدود ۵ درصد افزایش تولید داشتیم.
از نظر کیفی سازی هم طی این سال‌ها اقدامات خوبی صورت گرفته است. سنوات قبل شاید مصرف‌کننده‌های داخلی به جز گیلان و مازندران، چای ایرانی را نمی‌شناختند و عمدتاً مصرف کنندۀ چای خارجی بودند. در سال‌های اخیر تولیدکنندگان توانستند چای با کیفیت خوب تولید کنند چنانچه قابل رقابت با چای خارجی باشد و سهم بیشتری از مصرف بازار داخلی را بگیرد. الان تقریبا حدود ۵۵ کارخانه برند در حوزه چای وجود دارد، که چای کیفی تولید می‌کنند و چای تقریبا جایگاه خودش را پیدا کرده است.
آن چیزی که الان برای صنعت چای نیاز هست این است که ما بتوانیم به احیای باغ‌ها و بازسازی کارخانه‌ها سرعت ببخشیم و منابع مالی ارزان قیمت در اختیار داشته باشیم. بانک‌ها منابع داخلی‌شان معمولا منابع گرانی هستند و برای حمایت از بخش کشاورزی خیلی مناسب نیست.
این صنعت در استان‌های گیلان و مازندران خیلی مهم است و تقریبا ۱۶۳ کارخانه فعال هستند، به صورت فصلی هر کدامشان برای ۳۰ نفر اشتغال ایجاد می‌کنند، ۵۰ تا ۵۵ هزار چایکار در گیلان و مازندران و در۹۰۰ روستا مشغول فعالیت هستند که در بحث اشتغال، توسعۀ‌ی روستایی و جلوگیری از مهاجرت موثر هستند. همه اینها باعث می‌شود چای بتواند به آن جایگاه واقعی خودش برسد. اقدامات خوبی هم تاکنون انجام شد. انرژی چایکار برای کار بیشتر شده، استقبال چایکاران برای احیای باغ‌ها و توسعه‌ی باغ‌هایشان در این وضعیت کرونایی و اشتغالی که ایجاد می‌کند برای استان قابل اهمیت است.
* در حال حاضر سرانۀ مصرف چای داخلی چقدر است؟
– سرانۀ مصرف ما به ازای هر نفر زیر یک کیلو و نزدیک به ۸۰۰ تا ۹۰۰ گرم است و کل نیاز مصرف ما حدود ۱۰۰ هزار تن است. ۳۰ هزار تن تولید می‌شود و بخشی از واردات تامین می‌شود بنابراین با حمایت‌های همه جانبه با همین ظرفیت‌های موجود می‌توانیم ۵۰ هزار تن چای تولید کنیم.
* گردش مالی چای ایران چقدر است؟
– بیش از ۲ هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود.
* صادرات چای داخلی هم انجام می‌شود؟
– نگاه ما بیشتر نگاه داخلی است، بخشی از چای صادراتی است و ۵ تا ۶ هزار تن چای صادر می‌شود. سال گذشته ۵ هزار تن به کشورهای مختلف صادرات شد. چای کیفی به کشورهای اروپایی و چای‌های ضعیف‌تر به کشورهای اطراف مثل افغانستان و عراق می‌رود. تقریباً امسال نزدیک به ۶ هزار تن چای صادر شده و واردات ما هم تقریبا ۳۳ هزار تن بوده است.
همۀ ما اگر پایبند به مقررات و ضوابط باشیم، قانون حد و حدود هر کسی را در واردات و صادرات مشخص کرده است. به استناد مادۀ ۱۶ قانون افزایش بهره وری واردات چای و تعرفه‌ها به گونه‌ای باید باشد که کفۀ ترازوی تجاری به نفع تولید داخل باشد.
*آقای جهانساز، قبلا گفته می‌شد از محل درآمد واردات برای چای داخلی استفاده می‌شود. آیا این موضوع محقق شده است؟
– بله همینطور است. دولت از درآمدهای خودش ۲۵ درصد قیمت برگ چای سبز پرداخت می‌کند و مجموعه حمایت‌هایی که دولت می‌کند بخشی از آن از محل تعرفه واردات است.
* شما به عنوان ربیس سازمان چای تمایل دارید برای رفع بهتر چالش‌ها چه اختیارات بیشتری در حوزه‌ی مدیریتی و مسوولیت این سازمان احیا شود؟
– آن چیزی که الان برای صنعت چای نیاز هست این است که ما بتوانیم به احیای باغ‌ها و بازسازی کارخانه‌ها سرعت ببخشیم و منابع مالی ارزان قیمت در اختیار داشته باشیم. بانک‌ها منابع داخلی‌شان معمولا منابع گرانی هستند و برای حمایت از بخش کشاورزی خیلی مناسب نیست. چیزی که الان لازم است کمک‌های فنی و اعتباری، اعتبارات ارزان و ردیف‌های اعتباری خاص برای احیای باغ‌های چای و حمایت مالی از صندوق توسعه چای است که بتواند کمک کند تا این صنعت با سرعت بیشتری به مسیر خودش ادامه دهد.
* سوال بعدی در خصوص بازرگانی چای است که همیشه پاشنه آشیل این صنعت بوده است، فکر می‌کنید چه کاری باید انجام داد که هم بازرگانی به سمت درستی پیش برود و هدفمند شود و هم این که چایکاران انگیزۀ بیشتری برای کار پیدا کنند؟
– همۀ ما اگر پایبند به مقررات و ضوابط باشیم، قانون حد و حدود هر کسی را در واردات و صادرات مشخص کرده است. به استناد مادۀ ۱۶ قانون افزایش بهره وری واردات چای و تعرفه‌ها به گونه‌ای باید باشد که کفۀ ترازوی تجاری به نفع تولید داخل باشد. اگر این را چه در زمانی که دلار ارزان است و چه زمانی که دلار گران است بتوانیم رعایت کنیم و با اعمال تعرفۀ مناسب، کفۀ ترازوی تجاری به نفع محصول داخلی باشد، بازار بخش خصوصی کار خودش را انجام می‌دهد و قدرت رقابت پیدا می‌کند و در نتیجه صرفۀ اقتصادی برای چایکار هم ایجاد می‌شود.
در حال حاضر گردش مالی چای تقریباً ۲ هزار میلیارد تومان است، ما خیلی راحت می‌توانیم گردش مالی را به ۵ هزار میلیارد افزایش دهیم. باغ‌های رها شدۀ ما مجدداً باید احیا شود، کارخانه‌ها به چرخۀ تولید برگردند، این نیاز به سرمایه‌گذاری دارد.
بحث این است که واردات با چه قیمتی و چه دلاری انجام شود، اینها مهم است که در قانون پیش‌بینی شده است که کفۀ ترازوی تجاری به نفع تولید داخلی باشد. اگر همین را رعایت کنیم، (چه ما در سازمان چای)، چه سازمان صنعت و معدن و چه متولیان بحث واردات، به مشکل برنمی‌خوریم.
* اگر همانطور که شما می‌فرمایید کارها طبق روال پیش برود، فکر می‌کنید اقتصاد چای چند درصد از معیشت مردم را پوشش می‌دهد؟
– در حال حاضر گردش مالی چای تقریباً ۲ هزار میلیارد تومان است، ما خیلی راحت می‌توانیم گردش مالی را به ۵ هزار میلیارد افزایش دهیم. باغ‌های رها شدۀ ما مجدداً باید احیا شود، کارخانه‌ها به چرخۀ تولید برگردند، این نیاز به سرمایه‌گذاری دارد. این صنعت از سال ۷۹ به بعد آسیب دیده است. باغ رهاسازی شده، انگیزه برای چایکار و کارخانه‌دار نبود، خوشبختانه در چند سال اخیر این انگیزه ایجاد شده است. باید توسعۀ سرمایه گذاری داشته باشیم تا بتوانیم فعالیت‌ها را احیا کنیم. برای بعضی از شهرستان‌های ما تقریباً ۸۰ تا ۹۰ درصد گردش مالی روستاییانش از محل چای است. این باید احیا شود و بتوان تا ۵ هزار میلیارد تومان هم گردش مالی داشته باشیم.
* باغ‌های رها شده چای چه مقدار است؟
– حدود ۶ هزار هکتار باغ چای رهاشده داریم که از قبل رها شده و اکنون انگیزه برای احیای این باغ‌ها وجود دارد و تسهیلات ارزان قیمت برایشان در نظر گرفتیم. برای چایکاران تسهیلاتی از محل سرمایه گذاری صندوق توسعه چای در نظر گرفتیم که برای باغاتی که می‌خواهند احیا کنند تا ۲۵ میلیون تومان در هکتار با بازپرداخت چهار ساله و کارمزد چهار درصد از طریق بانک قرض الحسنه مهر ایران تسهیلات می‌دهیم. به کارخانه‌ها هم تسهیلاتی تا سقف ۶۰۰ میلیون تومان از طریق بانک توسعۀ تعاون با کارمزد هفت درصد و بازپرداخت چهار ساله داده می‌شود. این تسهیلاتی است که ما در نظر گرفتیم و فعلاً چیزی است که در اختیارمان بوده است. ضمن اینکه به چایکاران به ازای هر هکتار باغ، ۳ میلیون تومان سرمایه در گردش از صندوق پرداخت می‌شود.
