دانشگاه گیلان چگونه در رتبه‌بندی شانگهای قرار گرفت

چندی پیش از قول رییس دانشگاه گیلان در رسانه ها آمده بود که این دانشگاه در جمع ۱۲ دانشگاه برتر ایران در رتبه بندی ۲۰۲۰ شانگهای قرار گرفته است.

دکتراحمد رضی در گفت و گو با ایرنا  گفته بود «به نقل از پایگاه استنادی علوم جهان اسلام “ISC” در رتبه بندی منتشر شده  سال ۲۰۲۰ نظام شانگهای هزار دانشگاه برتر جهان رتبه بندی شده اند که در این میان دانشگاه گیلان نیز به همراه ۱۱ دانشگاه مطرح کشور در جمع دانشگاه های برتر دنیا قرار گرفت. در این رتبه بندی ایران از نظر تعداد دانشگاه در منطقه و در میان کشورهای اسلامی حائز رتبه نخست شد و دانشگاه گیلان برای اولین بار در این رتبه بندی حضور یافت.»

اما رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان، که اغلب به عنوان رتبه‌بندی شانگها (Shanghai Ranking) شناخته می‌شود و یکی از معتبرترین نظام رتبه‌بندی دانشگاه‌ها در سطح جهان خوانده می شود چیست و چگونه شکل گرفته است؟

براساس اطلاعات موجود ایده اولیه رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی جهان توسط دانشگاه شانگهای جیاتانگ در سال  ۱۹۹۸ میلادی پایه‌گذاری شد. طرح این ایده در پاسخ به دغدغه رئیس‌جمهور وقت چین بود که تأکید داشت تعدادی از دانشگاه‌های چین بایستی در سطح بین‌المللی فعال باشند و در شمار دانشگاه‌های برتر جهان محسوب شوند، بنابراین در راستای دستیابی به هدف فوق، سیاستگذاران چینی تصمیم گرفتند ابتدا مدلی برای رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان طراحی کنند و سپس با بهره‌گیری از نتایج آن، نخست جایگاه دانشگاه‌های چین در مقایسه با سایر دانشگاه‌های جهان مشخص شود، دوم نقاط قوت و ضعف دانشگاه‌های چین براساس نتایج حاصل شناسایی شود و در نهایت برای بهبود وضعیت و ارتقاء جایگاه دانشگاه‌های چین در رتبه‌بندی جهانی اقدامات لازم تدوین شود. از این رو طی پروژه‌ای به دانشگاه شانگهای جیاتانگ مأموریت داده شد دانشگاه‌های جهان را رتبه‌بندی و جایگاه دانشگاه‌های چینی را در سطح جهانی مشخص کند. در واقع هدف این رتبه‌بندی اندازه‌گیری فاصله و شکاف دانشگاه‌های چین و دانشگاه‌های برتر دنیا و همچنین برنامه‌ریزی در جهت کاهش فاصله و بهبود کیفیت دانشگاه‌های چینی و ارتقاء جایگاه آن‌ها در سطح بین‌المللی بود.

بنابراین سرانجام نتایج رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان توسط نظام رتبه‌بندی دانشگاه شانگهای که به رتبه‌بندی علمی دانشگاه‌های جهان شهرت یافت، برای اولین بار در سال ۲۰۰۳ میلادی، در سطح بین‌المللی منتشر شد و از آن سال به بعد به‌طور سالانه به روز می‌شود.

البته بجز رنکینگ شانگهای، رنکینگ سازمان کیو اس و رنکینگ موسسه آموزش عالی تایمز نیز از دیدگاه های مختلف به رتبه بندی دانشگاه ها می پردازند.

نظام رتبه بندی شانگهای در سال ۲۰۲۰ میلادی برای چهارمین سال، رتبه بندی موضوعی دانشگاه های برتر دنیا را منتشر کرد که در این رتبه بندی، دانشگاه گیلان در زمینه موضوعی مهندسی مکانیک و مهندسی عمران با کسب رتبه ۳۰۰-۲۰۱  در جمع ۳۰۰ دانشگاه برتر دنیا در این حوزه قرار گرفت.

علت تفاوت هر یک از این رتبه بندی ها ریشه در این موضوع دارد که هریک از آن ها، دانشگاه ها را بر اساس معیارهای متفاوتی مورد ارزیابی قرار می دهند. برای مثال، در رنکینگ شانگهای، شهرت موسسه از نظر دانشگاهیان و کارفرمایان در نظر گرفته نمی شود و در عوض ترجیح می دهد دانشگاه ها را براساس تحقیقات دانشگاهی انجام شده در آن ها و جوایز نوبل دریافت شده توسط اساتید و کارکنان آن رتبه بندی کند. اگرچه هر دو رتبه بندی کیو اس و آموزش عالی تایمز کیفیت پژوهش و تحقیقات دانشگاهی را نیز در نظر می گیرند ولی هیچکدام به اندازه ای که برایشان شهرت دانشگاه اهمیت دارد، این معیار را لحاظ نمی کنند.

اما به هر یک از این رتبه بندی ها چقدر باید اعتماد کرد؟ و دانشگاه گیلان چگونه در این رتبه بندی حایز جایگاه شده است؟ در این زمینه نظر آقای دکتر سید ضیاالدین میرحسینی، معاون پژوهش و فناوری دانشگاه گیلان را جویا شدیم. گفت وگوی مرور با این عضو هیات علمی دانشگاه گیلان در ادامه به نظرتان می رسد:

* آقای دکتر اخیرا رتبه بین المللی شانگهای ۲۰۲۰ منتشر شده است و دانشگاه گیلان در زمینه موضوعی مهندسی مکانیک و مهندسی عمران با کسب رتبه ۳۰۰ – ۲۰۱ در جمع ۳۰۰ دانشگاه برتر دنیا در این حوزه قرار گرفت. معنی این رتبه بندی ها چیست؟ چه نوع ارزیابی برای این نوع رتبه بندی ها وجود دارد؟

مؤسسه شانگهای جیائوتونگ از سال ۲۰۰۳، فعالیت خود را در زمینه ارزیابی و رتبه بندی دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی جهان آغاز کرده است. این مؤسسه هر ساله بیش از ۱۸۰۰ دانشگاه را ارزیابی و از این میان ۱۰۰۰ دانشگاه برتر را اعلام می کند. در ارزیابی این نظام، هر دانشگاه یا مؤسسه آموزش عالی که دارای جایزه نوبل، مدال فیلدز، پژوهشگران پراستناد و یا مقالات انتشار یافته در مجلات Science & Nature باشد مورد بررسی قرار می گیرد. همچنین دانشگاه هایی که تعداد قابل ملاحظه ای مقالات نمایه شده در نمایه استنادی علوم (SCIE) و نمایه استنادی علوم اجتماعی (SSCI) را دارا هستند نیز در ارزیابی لحاظ می شوند. این مؤسسه عملکرد مؤسسات را در سه قالب کلی، زمینه ای و موضوعی رتبه بندی می کند.

 * رتبه بندی موضوعی آیا جدیداً در نظام رتبه بندی شانگهای مورد توجه قرار گرفته؟

الان چند سال است که رتبه بندی موضوعی لحاظ می شود. به بیان دیگر نظام رتبه بندی شانگهای در سال ۲۰۲۰ میلادی برای چهارمین سال، رتبه بندی موضوعی دانشگاه های برتر دنیا را منتشر کرد که در این رتبه بندی، دانشگاه گیلان در زمینه موضوعی مهندسی مکانیک و مهندسی عمران با کسب رتبه ۳۰۰-۲۰۱  در جمع ۳۰۰ دانشگاه برتر دنیا در این حوزه قرار گرفت.

* موضوع رشته های دیگر در این بخش از رتبه بندی در چه حوزه هایی بوده است؟

نظام رتبه بندی شانگهای در سال ۲۰۲۰ میلادی در ۵۴ رشته در قالب ۵ حوزه کلی شامل حوزه مهندسی (۲۲ رشته)، حوزه علوم پایه (۸ رشته)، حوزه علوم زیستی (۴رشته)، حوزه علوم پزشکی (۶ رشته) و حوزه علوم اجتماعی (۱۴رشته) صورت گرفته است. البته باید بگویم تنها دانشگاه هایی می توانند در این حوزه ها مورد ارزیابی قرار گیرند که از حداقل تعداد تولیدات علمی در بازه زمانی ۲۰۱۸-۲۰۱۴ در پایگاه وب آو ساینس برخوردار باشند.

 * این دو رشته در چه حوزه و مقوله هایی عملکرد مثبتی داشته اند که در ردیف ۳۰۰ دانشگاه برتر قرار گرفتند؟

دانشگاه گیلان در رشته های موضوعی مهندسی مکانیک و مهندسی عمران به دلایل ذیل حائز رتبه شده است.

HiCi: تعداد محققان پراستناد (وزن ۲۰%)

برای محاسبه شاخص HiCi در رتبه بندی ۲۰۱۷ شانگهای، از فهرست محققان پراستناد منتشرشده در دسامبر ۲۰۱۷ استفاده شده است.

PUB: تعداد مقالات نمایه شده در نمایه استنادی علوم (SCIE) و نمایه استنادی علوم اجتماعی   (SSCI) (وزن ۲۰%))

صرفا مقالات از نوع ” Article” در این ارزیابی محاسبه شده و تعداد کل مقالات نمایه شده در سال ۲۰۱۷ میلادی را شامل می شود. برای مقالات منتشر شده در نمایه استنادی علوم اجتماعی وزن ۲ در نظر گرفته می شود.

PCP: سرانه عملکرد علمی مؤسسه (وزن ۱۰%)

و امتیاز وزنی پنج شاخص ذکر شده بر تعداد اعضای هیات علمی تمام وقت تقسیم می شود. اگر امکان دستیابی به اعضا هیات علمی تمام وقت یک مؤسسه وجود نداشته باشد از امتیاز وزنی سایر شاخص ها استفاده می شود.  اطلاعات مربوط به تعداد اعضای هیات علمی تمام وقت، از سازمان های ملی مانند National ministry of Education national Bureau of Statistic, National association of Universities and Colleges  گردآوری می شود.

* دانشکده های دیگر گیلان مانند هنر، معماری، کشاورزی و علوم انسانی در چه موقعیتی قرار دارند؟

متاسفانه به دلیل اینکه مقالات منتشر شده ای در نمایه استنادی علوم و نمایه استنادی علوم اجتماعی از این رشته ها در دسترس نیست، بنابراین رتبه ای دریافت نکرده اند.

* چگونه دیگر دانشکده های گیلان می توانند جایگاه خود را ارتقا دهند؟

دانشکده ها می توانند با تقویت و امتیاز گرفتن در شاخص های ارزیابی جایگاه خود را در این نظام ارتقاء دهند.

* لطفا در مورد شاخص های ارزیابی توضیح بفرمایید.

شاخص های ارزیابی کلی عبارتند از: کیفیت آموزش، کیفیت اعضای هیات علمی، تعداد محققان پراستناد، مقالات پژوهشی

* کیفیت آموزش چگونه در این رتبه بندی لحاظ می شود؟

Alumni : تعداد فارغ التحصیلان برنده جایزه نوبل و برنده فیلد مدال (وزن ۱۰درصد)

فارغ التحصیلان به افرادی اطلاق می شود که یکی از مدارک کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری را از دانشگاه مورد مطالعه دریافت کرده باشند. نحوه امتیازدهی با توجه به سال دریافت جایزه متفاوت است. بدین صورت که اگر فردی بیش از یک مقطع تحصیلی از یک دانشگاه فارغ التحصیل شده باشد، امتیازدهی آن دانشگاه فقط یک بار لحاظ می شود.

* منظور از کیفیت اعضای هیات علمی در این نظام رتبه بندی چیست؟

Award: تعداد اعضای هیات علمی برنده جایزه نوبل در فیزیک، شیمی، پزشکی، اقتصاد و برنده فیلد مدال در ریاضیات (وزن ۲۰ درصد)

البته اعضای هیات علمی بایستی در زمان برنده شدن جایزه نوبل در مؤسسه مشغول به کار بوده باشند. نحوه امتیازدهی با توجه به سال دریافت جایزه متفاوت است. به عنوان مثال

بعد از سال ۲۰۱۱: ۱۰۰%  امتیاز محاسبه می شود. همچنین

از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۰: ۹۰% امتیاز

از سال ۱۹۹۱ تا ۲۰۰۰: ۸۰%  امتیاز

از سال ۱۹۸۱ تا ۱۹۹۰: ۷۰%  امتیاز

سال های ۱۹۲۱- ۱۹۳۰: ۱۰% امتیاز

* اگر برنده جایزه در چند مؤسسه مشغول باشد، چه وضعیتی پیش می آید؟

در چنین حالتی که برنده جایزه در چند مؤسسه مشغول باشد امتیاز دریافتی بین مؤسسات تقسیم می شود. همچنین اگر جایزه مربوط به چند نفر باشد بر اساس سهم فعالیتشان امتیاز بین ایشان تقسیم می شود.

* محققان پراستناد در رتبه بندی شانگهای چطور انتخاب می شوند؟

برای محاسبه شاخص HiCi یا همان تعداد محققان پراستناد در رتبه بندی ۲۰۱۷ شانگهای، از فهرست محققان پراستناد منتشرشده در دسامبر ۲۰۱۷ استفاده شده است. (وزن ۲۰%)

* قطعا مقالات پژوهشی در این رتبه بندی نقش زیادی دارند.

مقالات پژوهشی هم ۲۰ درصد وزن دارند. به بیان دیگر تعداد مقالات چاپ شده در مجلات علوم و طبیعت که به اختصار N & S  نامیده می شود با وزن ۲۰ درصدی در این رتبه بندی مورد توجه قرار می گیرد و تعداد مقالات چاپ شده در زمینه علوم و طبیعت بین سال های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۷ میلادی برای این شاخص در نظر گرفته می شود. در این راستا به منظور تشخیص همکاری نویسندگان، وزن ۱۰۰ درصد برای نویسنده مسئول، ۵۰ درصد برای نویسنده اول، ۲۵ درصد برای نویسنده بعدی و ۱۰ درصد برای دیگر نویسندگان لحاظ می شود. همچنین صرفا مقالات از نوع “Article” در این ارزیابی محاسبه می شوند.

* تعداد مقالات هم تاثیرگذار است؟

بله،

PUB: تعداد مقالات نمایه شده در نمایه استنادی علوم (SCIE) و نمایه استنادی علوم اجتماعی (SSCI)  هم با وزن ۲۰درصد لحاظ می شوند. در این قسمت هم صرفا مقالات از نوع ” Article” در این ارزیابی محاسبه شده  و تعداد کل مقالات نمایه شده در سال ۲۰۱۷ میلادی را شامل می شود. برای مقالات منتشر شده در نمایه استنادی علوم اجتماعی وزن ۲ در نظر گرفته می شود.

* لطفا نحوه امتیازدهی در ارزیابی کلی را بفرمایید.

پس از مقداردهی شاخص برای هر دانشگاه، به دانشگاهی با بالاترین مقدار شاخص، امتیاز ۱۰۰ و مابقی دانشگاه ها درصدی از ۱۰۰ اختصاص داده می شود. در صورت نیاز از تکنیک های آماری استاندارد جهت تعدیل شاخص ها استفاده می شود.

* برای ارتقاء دانشکده ها و حتی همین رشته های عمران ومکانیک به جایگاه بهتر چه موانعی پیش روست وچگونه می توان فائق آمد؟

ـ این سوال را در بخش های دیگر مصاحبه پاسخ داده ام.