اصطلاح «سازمان غیردولتی» در ماده ۷۱ منشور سازمان تازه تاسیس ملل متحد در سال ۱۹۴۵ ایجاد شد. یک سازمان غیردولتی می‌تواند هر نوع سازمانی باشد به شرط آن که مستقل از نفوذ دولت بوده و سودآوری فردی نداشته باشد. سازمانهای غیردولتی که غالبا به آن‌ها موسسات غیرانتفاعی (NPO)، سازمانهای جامعه مدنی (CSO)، سازمانهای خیریه، سازمانهای عضوپذیر یا بخش سوم گفته می‌شود_ گروه‌هایی غیرانتفاعی و مبتنی بر شهروندان هستند.
در هر کشور، نهادهای غیردولتی متعددی وجود دارد، از سازمانهای بزرگ، انجمن‌های حرفه‌ای و اتاق‌های بازرگانی گرفته تا موسسات خیریه محلی کوچک، سازمانهای مردمی در هر شهر یا روستایی که نماینده بسیاری از علایق، بخش‌ها و فعالیت‌ها هستند.
۲۲ مردادماه در ایران به همت دولت تدبیر و امید به عنوان روز ملی سازمانهای مردم نهاد (غیردولتی) و مشارکت‌های اجتماعی نام‌گذاری شده تا نشانی باشد از لزوم همراهی و همیاری تشکلهای مردمی و دولت به منظور تحقق راستین معنای مشارکت؛ مشارکتی که پیششرط بهترسازی جوامع محلی و فضاهای شهری است.
سال ۱۳۹۳ پیش سند ملی راهبردی احیاء، بهسازی و نوسازی و توانمندسازی بافتهای فرسوده و ناکارآمد شهری (سند ملی بازآفرینی شهری پایدار) با هدف جلب همکاری و مشارکت کلیه دستگاه‌های مرتبط در فرآیند بازآفرینی پایدار محدوده‌ها و محله‌های هدف مصوب شد. این سند به منظور حفظ حقوق شهروندی، ارتقای کیفیت زندگی، بازیابی هویت شهری و اعمال حکمروایی محلی پیگیری شده که این اهداف بدون حضور تمامی کنشگران این عرصه بخصوص تشکلها و سازمانهای مردم نهاد مقدور نخواهد بود.
از این رو شرکت مادرتخصصی عمران و بهسازی شهری ایران، ظرفیت‌سازی و نهادسازی رابه عنوان یکی از ۹ گام کلیدی در تبیین، توسعه و اجرای سیاست بازآفرینی شهری مطرح و پیگیری می‌کند که تقویت نقش سازمانهای مردم نهاد (سمن‌ها) یکی از اصلی‌ترین اقدامات در این زمینه است و در این راستا ۲۲ مرداد به عنوان روز ملی انتخاب شد.
در طول سالیان برنامه ویژه‌ای برای این روز اجرا نشده و نگاه ویژه‌ای پس از این نام‌گذاری شکل نگرفته است.
اما سازمانهای غیردولتی در جهان نیز روزی دارند؛ در ۲۷ فوریه ۲۰۱۰ برای افزایش آگاهی در مورد بخش سازمانهای مردم نهاد و تشویق مردم در سراسر جهان و افزایش درگیری برای یک امر خوب توسط کشورهای عضو شورای همایش غیردولتی دریای بالتیک در نشست لیتوانی به رسمیت شناخته شد.
کشورهای عضو انجمن غیردولتی دریای بالتیک شامل دانمارک، استونی، فنلاند، آلمان، ایسلند، لتونی، لیتوانی، لهستان، روسیه، نروژ و سوئد هستند.
در تاریخ ۲۷ فوریه ۲۰۱۴، اولین بار روز جهانی سازمان غیردولتی در هلسینکی، پایتخت فنلاند برگزار شد. این رویداد به میزبانی وزارت امور خارجه فنلاند برگزار شد و صدها سازمان غیردولتی، سازمان ملل، یونسکو و رهبران بین‌المللی اتحادیه اروپا در این رویداد در هلسینکی جمع شدند و اریک فالت، دستیار مدیرکل یونسکو در مراسم گفت «این فرصتی برای بالا بردن پرچم سازمانهای مردم نهاد است که به سادگی نحوه تغییر جهانی که ما در آن زندگی می‌کنیم را تشخیص می‌دهند.»
اکنون این روز در سراسر جهان برگزار می‌شود و گروه‌ها بزرگداشت روز جهانی سازمان غیردولتی را با اهداف زیر برگزار می‌کنند:
- برجسته کردن تلاش‌ها و دستاوردهای سازمانهای مردم نهاد از همه بخش‌ها
- برای افزایش درک نقش سازمانهای مردم نهاد توسط مردم، چه سازمانهای غیردولتی برای جامعه ما در سطح محلی، ملی و بین‌المللی
- فراهم کردن بستر برای بحث و گفت و گو در مورد موانع کار و فعالیت سازمانهای مردم نهاد و به اشتراک‌گذاری دانش و تجربه با یکدیگر
- فرصتی برای قدردانی از بنیانگذاران سازمانهای مردم نهاد، کارمندان، داوطلبان، اعضای هواداران
مطابق اعلام سازمان جهانی سازماندهی غیردولتی، ۵ نکته برای بزرگداشت روز جهانی سازمان غیردولتی عبارتند از:
- همکاری با مدارس/ دانشگاه‌های محلی برای برگزاری رویدادی در روز جهانی سازمان غیردولتی برای دانش‌آموزان و مردم. همچنین، این بستر را فراهم می‌کند تا در مورد مسائل یک سازمان غیردولتی و فرصت‌های آن‌ها از خیریه های محلی تا جنبش های بین‌المللی آگاهی یابد.
- سازماندهی فعالیت‌هایی برای افزایش آگاهی مانند اشتراک پیام با جامعه از طریق آنلاین، تلویزیون، رادیو، خبرنامه یا روزنامه‌های محلی
- برپایی برنامه‌های جشن برای جمع‌آوری بودجه و آگاهی
- سازماندهی یک سازمان غیردولتی تبادل “Exchange” برای مبادله کالا و ایده با دیگران. دستاوردهای سازمانهای مردم نهاد نیز از طریق رویدادها یا جوایز به نمایش گذاشته می‌شود.
به نظر می‌رسد اگر هدف تکریم سازمانهای مردم نهاد است در این روز می‌بایست اهدافی ملی تعریف و شرایط به رسمیت شناختن و گسترش پیش از پیش آنان را شفاف نمود. سازمانهای مردم نهاد تبلور سرمایه اجتماعی موجود در جامعه‌اند که به خصوص در زمانی که اعتماد اجتماعی به پایین‌ترین حد خود از انقلاب اسلامی رسیده است، سازمانهای مردم نهاد با وجود نقش بی‌‌‌بدیلی که در توسعه و پیشرفت کشور دارند و متاسفانه با موانع بسیاری نیز مواجه هستند که این خود جای بسی تامل دارد.
در برخی موارد سازمانهای مردم نهاد به رسمیت شناخته نمی‌شوند، چراکه اهمیت آن‌ها هنوز برای بسیاری از نهادها تبیین نشده که این خود نشان از بی‌‌‌توجهی و کم اهمیت شمردن این سازمان‌هاست؛ همسو ندانستن سازمانهای مردم‌نهاد با حکومت‌ها را می‌توان یکی دیگر از بهانه‌های برخی از نهادها برای همراهی با سمن‌ها دانست، چرا که در برخی از موارد این جبهه‌گیری‌ها یا انتقادات آنان سبب می‌شود که سازمانهای مردم نهاد با اهداف برخی از نهادها همخوانی و یا هم‌سویی نداشته باشد که این خود می‌تواند مانعی بزرگ بر سر راه سمن‌ها ایجاد کند. عدم وجود بسترهای مناسب برای بهره‌گیری از حضور مردم در سمن‌ها را می‌توان یکی دیگر از موانع پیشرفت سازمانهای مردم‌نهاد دانست.
در مسیر توسعه باید نقش پررنگ مردم و سازمانهای مردم نهاد را در سیاست‌گذاری‌ها، اجرا و نظارت بر اجرای سیاست‌ها در نظر گرفت. دولت‌ها باید با ظرفیت‌سازی، حمایت، تسهیل‌گری و پرهیز از نگاه قیم‌مآبانه زمینه‌های لازم را برای ایفای نقش واقعی سمن‌ها ایجاد کنند.
دوران همه‌گیری کویید ۱۹ نشان داد در سراسر جهان بدون حضور موثر سازمانهای مردم نهاد مقابله و نیز بهبود شرایط پس از این همه‌گیری میسر نخواهد بود، پس ایران نیز برای گذر از کویید ۱۹ و بازسازی پس از آن، به سازمانهای مردم نهاد خلاق، کنشگر، مبتکر و پیشرو نیاز دارد.
