«جنگ چهره زنانه ندارد» اما زنان همیشه تاریخ در نبردها دچار آسیب های فراوان جسمی و روحی از خشونت گرفته تا آوارگی و رنج ماندگار از دست دادن عزیزانشان می‌شوند.
جنگ‌ها نه تنها زندگی زنان را مستقیم و غیرمستقیم تحت تاثیر قرار می‌دهند بلکه پیامدهای آن از طریق جنین برای نسل‌های بعدی نیز باقی می‌ماند.
نویسندگان و هنرمندان رشته‌های مختلف با درک عمیق این مساله همواره از این سوژه در آثارشان اعم از داستان و فیلم و نمایش بهره جسته اند تا تبعات این ستیزه جویی‌ها بر جان و جهان آدمی را نشان دهند.
این روزها صحنه‌ی تئاتر شهر رشت نیز شاهد اجرای نمایش «ریحان» به نویسندگی پونه نیکوی و کارگردانی محمد پور جعفری است. به همین مناسبت خبرنگار مرور گفت و گویی با نویسنده اثر داشت که در ادامه می‌خوانید:
در ابتدا، لطفاً درباره نمایشنامه “ریحان ” و شخصیت‌های آن بیشتر توضیح دهید. این نمایشنامه حول چه محوری می‌چرخد؟
– نمایشنامه «ریحان» داستان قمر، زن سال‌دیده ای است که پس از تجربه‌های تلخ جنگ، فقدان فرزند و تلاطم‌های روحی ناشی از آن، در شرایط بحرانی قرار دارد. این نمایش حول محور شخصیت قمر و تجربیات دردناک او می‌چرخد، به‌ویژه در مواجهه با شکنجه‌های جسمی و روانی، همچنین درگیری‌های ذهنی‌اش بین گذشته و حال. نمایشنامه به طور خاص به بررسی آسیب‌های ناشی از این تجربیات می‌پردازد، و در عین حال قدرت مقاومت و اراده انسان در برابر فشارهای بیرونی را نشان می‌دهد.
نمایشنامه شما بر اثرات جنگ و بحران‌های روانی آن تأکید دارد. چگونه این موضوعات در داستان به تصویر کشیده می‌شوند؟
-جنگ و بحران‌های روانی به‌عنوان یک عنصر اساسی در داستان حضور دارند. قمر به عنوان یک زن که در اثر جنگ نه تنها جسم بلکه روح خود را نیز از دست داده است، در معرض آسیب‌های شدید روانی قرار دارد. این نمایش به‌ویژه بر PTSD و آسیب‌هایی که افراد در اثر جنگ تجربه می‌کنند، تمرکز دارد. نمایشنامه نشان می‌دهد که چگونه گذشته‌های تلخ و فقدان‌های جنگی می‌توانند در آینده فرد سایه بیندازند و ذهن و روان او را تحت‌تأثیر قرار دهند. شخصیت قمر، با نوسانات حافظه و درگیری‌های ذهنی‌اش، نشان‌دهنده این اثرات روانی است که به‌طور غیرمستقیم به تماشاگران منتقل می‌شود.
نمایشنامه «ریحان» داستان قمر، زن سال‌دیده ای است که پس از ناملایمات و تجربه‌های ناگوار جنگ، فقدان فرزند و تلاطم‌های روحی ناشی از آن، در شرایط بحرانی قرار دارد
شخصیت قمر در این نمایشنامه به‌شدت پیچیده است. چه ویژگی‌هایی از قمر باعث می‌شود که او چنین شخصیت برجسته‌ای در داستان باشد؟
– قمر شخصیت بسیار پیچیده‌ای دارد که در عین آسیب‌پذیری، مقاوم است. او از یک سو تحت تأثیر دردهای گذشته‌اش، از دست دادن فرزندش در بازارچه ای که بمباران شده، تجربه جنگ و بحران‌های روانی قرار دارد و از سوی دیگر، به رغم شکنندگی روحی‌اش، در برابر فشارهای بیرونی مانند بازجویی‌ها و بی وفایی همسرش مقاومت می‌کند.
ویژگی بارز قمر این است که او با نوسانات شدید روانی مواجه است و گاهی قادر به تمایز بین واقعیت و توهم نیست. این تضاد درونی او را برای من به یک شخصیت جذاب و پیچیده تبدیل کرده است. او در تلاش است تا از خاطرات دردناک خود فرار کند و در عین حال از ابزارهای درونی خود برای حفظ بقا و مقاومت استفاده می‌کند.
در نمایشنامه، قمر متهم به تمارض می‌شود. چرا تصمیم گرفتید این ویژگی را در او بگنجانید؟
– به‌طور دقیق‌تر، قمر تمارض نمی‌کند. او در برابر فشارهای روانی و جسمی زیادی قرار دارد که باعث ناتوانی ذهنی و سرگردانی او بین خاطرات می‌شود. تمارض در حقیقت توسط دیگران به او نسبت داده می‌شود، زیرا بازجویان و افرادی که او را تحت فشار قرار می‌دهند، نمی‌توانند تفاوت بین ناتوانی واقعی او و تظاهر به ناتوانی را درک کنند.
این‌طور نیست که قمر عمداً تلاش کند تا دیگران را فریب دهد، بلکه او از این وضعیت روانی به عنوان یک واکنش طبیعی به فشاری که متحمل می‌شود، برخوردار است. این پدیده بیشتر نتیجه عوارض PTSD و آسیب‌های ناشی از تجربیات جنگی اوست.
چه شخصیت‌های دیگری در این نمایشنامه حضور دارند و چگونه با قمر تعامل دارند؟
– علاوه بر قمر، شخصیت‌های دیگری مانند بازجو، پزشک، شاهرخ همسر او، شاهدان و برخی از کسانی که در گذشته زندگی او نقش داشته‌اند نیز در داستان حضور دارند. این شخصیت‌ها نمایانگر فشارهای بیرونی هستند که قمر با آن‌ها مواجه است. به‌ویژه بازجوها، که نماد پرسش های چالش برانگیز هستند، در طول نمایش سعی دارند قمر را تحت فشار قرار دهند تا حقیقت را از او بیرون بکشند.
تعاملات میان قمر و این شخصیت‌ها نشان‌دهنده تقابل میان مقاومت قمر و تلاش‌های بازجوست. این شخصیت‌ها همچنین درک متفاوتی از قمر دارند و تمایل دارند او را به عنوان فردی که حقیقت را پنهان می‌کند یا تمارض می‌کند، ببینند.
نمایشنامه نشان می‌دهد که چگونه گذشته‌های تلخ و فقدان‌های جنگی می‌توانند در آینده فرد سایه بیندازند و ذهن و روان او را تحت‌تأثیر قرار دهند
چگونه تحولات روانی قمر در طول نمایشنامه به پیشرفت داستان کمک می‌کند؟
– تحولات روانی قمر یکی از ارکان اصلی پیشرفت داستان است. او به‌طور پیوسته در حال مبارزه با خود و با خاطرات گذشته‌اش است در جایی از نمایشنامه او حتی فراموش می کند که دختر داشته یا پسر.
این درگیری‌های ذهنی و روانی او را در مواجهه با واقعیت‌های سخت قرار می‌دهد. گاهی او نمی‌تواند بین گذشته و حال تمایز قائل شود، و این نوسانات در تصمیم‌گیری‌ها و واکنش‌های او تأثیر می‌گذارد.
این تحول‌ها نه تنها شخصیت قمر را عمق می‌بخشند، بلکه باعث می‌شوند تماشاگر نیز به‌طور غیرمستقیم به تجربیات جنگ و اثرات عمیق روانی آن پی ببرد و در تعلیق همراهی کند. این تغییرات، به‌ویژه در مقاطع کلیدی داستان، داستان را به جلو می‌برند و به درک بهتر وضعیت قمر و تعارضات درونی او کمک می‌کنند.
آیا می‌خواهید پیامی خاص از این نمایشنامه به تماشاگران منتقل کنید؟
– پیامی که از طریق این نمایشنامه می‌خواهم به تماشاگران منتقل کنم این است که جنگ نه تنها تأثیرات جسمی بلکه آسیب‌های روانی طولانی‌مدت دارد. شخصیت قمر نمادی از کسانی است که در اثر جنگ دچار بحران‌های ذهنی و روانی شده‌اند و این نمایش به‌طور غیرمستقیم از جامعه می‌خواهد که بیشتر به این نوع آسیب‌ها توجه کند.
علاوه بر این، نمایشنامه نشان‌دهنده قدرت انسان در برابر فشارهای بیرونی و درونی است. قمر با وجود تمام دردها و رنج‌هایی که متحمل می‌شود، همچنان با عشق ورزی به فرزندش و یادآوری دوران بارداری در تلاش برای بقا و مقاومت است و این نشان‌دهنده توانایی انسان برای ایستادگی در برابر سخت‌ترین شرایط است.
ادبیات و هنر با ارائه روایت های جایگزین و تفکر انتقادی ، افزایش همدلی و ایجاد هویت مشترک جهانی بین انسان‌ها می تواند برای پیشگیری از ستیزه گری ها تلاش کند.
جنگ نه تنها تأثیرات جسمی بلکه آسیب‌های روانی طولانی‌مدت دارد. شخصیت قمر نمادی از کسانی است که در اثر جنگ دچار بحران‌های ذهنی و روانی شده‌اند
***
لازم به ذکر است: نمایش ریحان به نویسندگی پونه نیکویی و کارگردانی محمد پور جعفری از تاریخ 4 اسفند 1403 ساعت 19 در سالن رحمدل شهر شت روی صحنه رفت و تا 10 اسفند ادامه خواهد داشت .
ریحان کاری از گروه چیستا به سرپرستی محمد پورجعفری است . روایتی شاعرانه از زنی به نام قمر که دخترش ریحان را ازدست داده است.
ارشد امیراسکندری، مهسا تیزروی،مرتضی زحمتکش فرزاد عبادتی و بارانا پورجعفری در این تئاتر به ایفای نقش پرداخته اند و ازدیگر عوامل نمایش می توان به اسامی زیر اشاره کرد:
علی جزایری(دستیار کارگردان)، ثناسلامتی ( منشی صحنه)، ارسلان حاجتی، رضا شاهرودی (مدیران صحنه)، مبیناسلیمی (طراح گریم)، هدی رسولی (طراح پوستر)، حمید خیراندیش (ساخت تیزر عکاس پوستر)، شایان حریری(انتخاب موسیقی)
علاقه مندان برای تهیه بلیت می توانند به سایت تیوال یا گیشه سالن رحمدل به آدرس رشت میدان شهرداری مجتمع خاتم النبیاء، سالن رحمدل مراجعه کنند.
