گیلان به دلیل موقعیت جغرافیایی، برخورداری از تنوع سیمای منظر، اقلیم و بعلاوه وجود منابع آبی عظیم دریای خزر، مناطق کوهستانی و جنگلهای باستانی به جا مانده از دوران هیرکانی ، زیستگاه گونه های جانوری و گیاهی ارزشمندی است که در کشور منحصر به فرد است. گونه های حیات وحشی از جمله پلنگ ، شوکا ، ماهی خاویاری و .. که اغلب به دلیل تخریب زیستگاه و شکار بی رویه در معرض انقراض قرار دارند.
امروزه براساس تعاریف زیست محیطی، تخریب زیستگاه و افت کیفیت آنها، کشاورزی و توسعه ناپایدار، شکارغیر قانونی ، قاچاق حیات وحش و برداشت بیش از حد، بزرگترین تهدیدها برای حیات وحش و تنوع زیستی به شمار می‌روند. روند فزاینده تهدیدات پیش روی حیات وحش تعداد بیشتری از گونه‌ها و جمعیت‌های آنها را به انقراض نزدیک کرده است.
سازمان ملل متحد با هدف افزایش توجه و آگاهی‌های عمومی نسبت به گونه‌های گیاهی و جانوری در طبیعت جهان، سوم مارس (۱۲ اسفند) را به عنوان «روز جهانی حیات وحش» معرفی کرد. شعار امسال روز جهانی حیات وحش « پایداری تمام اشکال حیات بر روی زمین» نام گذاری شده است. این شعار در برگیرنده تمام گیاهان و جانوران وحشی به عنوان جزئی از تنوع زیستی و همچنین بخش مهمی از معیشت‌های مردم، بویژه جوامعی است که با طبیعت ارتباط نزدیک دارند.
اما محیط زیست گیلان و گونه های جانوری زیستگاهها و مناطق حفاظت شده آن در سالی که رو به پایان است با چه تهدیدات و چالش هایی مواجه بودند. این موضوع را از دو فعال زیست محیطی و حیات وحش گیلان جویا شدیم.
چالش اصلی حیات وحش خود سازمان محیط زیست است
«رامین محمدیان » مدیرعامل انجمن دیده بان آب ، خاک و هوا که در سطح استان به فعالیتهای زیست محیطی فعالیت دارد در گفت و گو با مرور به تحت شعاع قرار گرفتن زیستگاههای گونه های حیات وحش در استان به دلیل فعالیتهای انسانی و صنعتی اشاره کرد و گفت: مناطق حفاظت شده و چهارگانه‌ی محیط زیست دراستان به دلیل وجود گونه های گیاهی و جانوری از اهمیت اکولوژیک و زیستگاهی برخودارند اما ازاین مناطق به درستی محافظت نمی‌شود. وضع این مناطق بسیار وخیم است. به جهت ارتباط زنجیره ای این مناطق با هم دارند و حساسیت خاصی که در اکوسیستم آنها وجود دارد از این منظر آسیب زیادی می بینند.
وی ادامه داد: به عنوان مثال با آسیب دیدن ییلاقات و مراتع ، علاوه بر آسیب به حیات گونه های گیاهی و جانوری آن، سایر مناطق از جمله جلگه و تالاب و نیز حیات جانوری آنها تحت شعاع قرار می‌گیرند.
محمدیان با تاکید به اینکه زمانی می‌توانیم آسیب ها را به حداقل برسانیم که حفاظت از مناطق به درستی انجام شود گفت: چالش اصلی دراین بخش خود سازمان محیط زیست است که اصلا به شرح وظایفی که بابت آن حقوق دریافت می‌کند توجه ندارد و می‌بینیم این اداره خود تخریب کننده‌ی مناطق تحت حفاظت است. تخریب بخشی از تالاب بوجاق درغرب این پارک به بهانه‌ی احیا، موجب یک فاجعه زیستی برای حیات جانوری و پوشش گیاهی شده است.
این فعال زیست محیطی به ساخت پلهای چوبی بروی تالابهای استیل ، لوندویل ، امیرکلایه و.. در قالب طرح های گردشگری و پرنده نگری اشاره کرد و افزود: تالابهای گیلان با معضل دخل و تصرف جوامع محلی و ارگانها و خشکی به دلیل برداشت های بی رویه آب مواجه هستند اما هم وغم مسوولان محیط زیست ساخت پل چوبی شده است.
مدیرعامل این انجمن محیط زیستی عدم حفاظت و نظارت و اشراف نداشتن به ضوابط و نداشتن سواد زیست محیطی مدیران را عامل اصلی مشکلات حیات وحش و محیط زیست استان بیان کرد و گفت: اجرا نشدن طرح کاداستر و معین نبودن مستقیثات مناطق حفاظت شده از جوامع محلی و ارگانها در حالی که از مصوبه شورای عالی محیط زیست برخودار است وهمچنین مشخص نبودن مرز و حدود مناطق حفظت شده حیات وحش منجر به هجوم گردشگران و مهاجران به آنها شده است.
زیستگاههای حیات وحش در حال جزیره ای شدن و کریدورهای ارتباطی میان این جزیره ها در حال قطع شدن است. این مساله اکنون بزرگترین چالش محیط زیست استان است.
محمدیان تغذیه جانواران از پسماند و حضور پر سر وصدای ماشین های آفرود در مناطق کوهستانی و ایجاد آلودگی صوتی برای حیات وحش، برداشت بی رویه شن وماسه از رودخانه ها و تخریب بسترهای رودخانه جهت زاد آوری ماهیان، جاده سازی و ساخت ویلا در مناطق حفاظت شده را از چالش های اصلی حیات وحش استان بیان کرد و گفت: بعلت عدم نظارت محیط زیست زندگی حیات وحش در زیستگاههای مختلف استان تحت شعاع قرار گرفته است.
زیستگاههای حیات وحش جزیره ای شده اند
«ماهان مه رو» مدیرعامل انجمن رفتگران طبیعت گیلان و پرنده نگر نیز در گفت و گو با مرور با اشاره به اینکه حیات وحش گیلان در بخش کوهستان و جلگه در دو بخش است گفت: جنگلهای باستانی هیرکانی گیلان زیستگاه پلنگ، خرس، شغال، گراز و پستاندار شاخصی همچون مرال هستند که متاسفانه در سالیان اخیر زیستگاههای این گونه ها در حال جزیره ای شدن و کریدورهای ارتباطی میان این جزیره ها درحال قطع شدن است. این مساله اکنون بزرگترین چالش محیط زیست استان است. وقتی راه ارتباطی جانوران قطع شود اینها به مانند قبل قادر به تولید مثل نبوده وبه دلیل درون آمیزی، ژن های معیوب شکل می‌گیرد که درنهایت منجر به ازبین رفتن خود به خود جانوران می‌شود.
در حال حاضر اگر چه در بخش کوهستانی گیلان، تخریب زیستگاه کمتر وجود دارد اما مشکل عمده در مناطق میان بند، کم شدن اراضی جنگلی است که ناشی از مشخص نبودن مرز مرتع و جنگل با اراضی کشاورزی است. این مساله موجب کوچک شدن زیستگاهها شده است.
وی ادامه داد: در بخش جلگه‌ی استان نیز کشاورزی وفعالیت روستاییان ، ورود فاضلاب و سموم کشاوزی به محیط های آبی و تالابی ، چالش هایی برای حیات محیط زیست به وجود آورده است. درحال حاضر گونه‌ی بومی « شنگ» که پستاندارشاخص محیط های آبی در جلگه است، غذای خود را از طریق ماهی رودخانه ها تامین می‌کند. ولی با برداشت بی رویه از بستر رودخانه ها و تخریب محل های تخم ریزی ماهیان ، به زنجیره غذایی این گونه آسیب وارد شده و به سمت استخرهای پرورش ماهی می رود که در نهایت به دست روستاییان و صاحبان این استخرها کشته می‌شوند. لذا برای حفاظت از حیات این گونه نیازمند آموزش به روستاییان هستیم.
این فعال پرنده نگر استان به مهاجرت پرندگان از کریدورهای شمال کشور نیز اشاره کرد و گفت: سالانه حدود ۳ میلیون فرد پرنده از کریدورهای شمال بخصوص استان گیلان عبورمی کنند. بر اساس تحقیقی که سال گذشته از سوی موسسه ( برد لایف اینترنشنال ) فرانسه منتشر شد، ایران بعد از عربستان در رده‌ی دوم کشتار پرندگان مهاجر قرار دارد. متاسفانه براساس آمارها سالانه حدود یک میلیون پرنده‌ی مهاجر که برای زمستان گذرانی به استانهای شمالی و خوزستان می‌آیند کشته می‌شوند. این موضوع ناقص حقوق حیات وحش است.
مه رو به تاکید به اینکه حقوق حیوانات و حیات وحش در کشور محدود به حقوق سگ و گربه شده است گفت: درحدود ۳ میلیون اسلحه مجاز شکار و احتمالا دو برابر آن اسلحه غیر مجاز در کشور وجود دارد که هر اسلحه چه با مجوز و چه بدون مجوز از محیط زیست سالانه ۱۰۰ فشنگ سهمیه ای از وزرات دفاع دریافت می‌کند. نکته‌ی قابل توجه دراین خصوص میزان آلودگی ناشی از سربی است که از فشنگ این اسلحه ها بعد از شکار وارد منابع آبی و زیستگاههای حیات وحش آبزی می شود و این موضوع نیازمند ساماندهی وزارت دفاع و توجه سازمان محیط زیست است.
مدیرعامل انجمن رفتگران طبیعت گیلان ، فقر نیروی انسانی و کمبود زیرساختها در جهت حفاظت از محیط زیست را از دیگر چالش های حیات وحش استان دانست و گفت: متاسفانه به دلیل گستردگی مناطق حفاظت شده از پناهگاه حیات وحش لوندویل در آستارا گرفته تا منطقه اشکورات رودسر به دلیل کمبود نیروی انسانی و نبود استانداردهای لازم ،علیرغم زحمات و تلاش های نیروهای زحمتکش محیط بان، حفاظتهای لازم از حیات وحش در آنها به خوبی انجام نمی شود. درحالیکه می‌توان از ظرفیت جوامع مردم نهاد و روستایی دراین خصوص استفاده کرد. این کار نیارمند فرهنگ سازی ، آموزش و توانمند سازی روستاییان از سوی اداره کل محیط زیست استان است.
مه رو، نبود یگان حفاظت دریایی سازمان محیط زیست گیلان در جهت حفاظت از گونه های مختلف آبزیان نظیر ماهیان خاویاری و فک خزری در شمال و انواع دلفین ها وگونه های آبزی در جنوب کشور را ازچالشهای محیط زیست گیلان و کشور دانست .