حیات تالابهای گیلان یکی پس از دیگری در معرض تهدید نابودی قرار گرفته. یک بار با آتش بار دیگر با تغییر کاربری و اکنون با خشکاندن. روزی نیست که خبر آتش سوزی یا کم آبی و خشکسالی از تالابهای گیلان به گوش نرسد.
در این میان در حالیکه برخی چشم طمع به اراضی شالیزاری برای ویلا سازی دوخته‌اند، در سوی دیگر پدیده تالاب‌خواری و تصرف اراضی تالابی با خشکاندن عمدی تالابها درحال افزایش است. نکته مهم اینکه این خشکسالی نه به دلیل کم آبی و کم بارشی بلکه توسط جوامع محلی و اجرای طرحهای بدون کارشناسی از سوی محیط زیست به این تالابها تحمیل شده است.
تالاب جوکندان تالش، تالابی با طول ۷ کیلومتر و عرض ۴۰۰ متر در منطقه حفاظت شده لیسار و جوکندان و یکی از تالابهای نادر گیلان است که ۳۰ سال پیش از پیشروی آب دریای خزر در این منطقه بوجودآمده است. طی این سالها آب تالاب بوسیله رودخانه‌های کوچک محلی و چشمه‌های موجود تالاب تغذیه می‌شد. اکنون چند سالی است این تالاب در معرض نابودی قرار گرفته است.
۸۰ درصد از تالاب جوکندان خشک شده است
به گفته فعال محیط زیست تالش به مرور در یک دهه اخیر، تالاب جوکندان از سوی جوامع محلی برای تصرف اراضی و تبدیل به مزارع برنج و کیوی و نیز به بهانه اجرای طرح احیا با ایجاد حوضچه‌های ذهکش توسط محیط زیست مورد تعرض و در مسیر خشک شدن قرار گرفت. بطوریکه امروز ۸۰ درصد از تالاب جوکندان خشک شده است.
در یک دهه اخیر اتفاقاتی که برای تالاب جوکندان رخ داد ابتدا از سمت جوامع محلی با تغییر مسیر رودخانه‌های تغذیه کننده آب تالاب برای تصرف اراضی آن و بعد با اجرای طرح ذهکش توسط سازمان محیط زیست رقم خورد که این تالاب را دستخوش تغییراتی کرد.
«غلامرضا نورزاد» فعال محیط زیست و مدیرعامل موسسه محیط زیستی شقایق‌های وحشی هیرکانی در این باره به مرور می‌گوید: تالاب جوکندان در منطقه حفاظت شده لیسار تالش قرار گرفته و دارای تنوع زیستی منحصر به فردی است که در کشور بی نظیر است.
وی اضافه می‌کند: در یک دهه اخیر اتفاقاتی که برای تالاب جوکندان رخ داد ابتدا از سمت جوامع محلی با تغییر مسیر رودخانه‌های تغذیه کننده آب تالاب برای تصرف اراضی آن و بعد با اجرای طرح ذهکش توسط سازمان محیط زیست رقم خورد که این تالاب را دستخوش تغییراتی کرد. بطوریکه بومی‌های محلی از غفلت پاسگاه محیط بانی محیط زیست استفاده کردند و با تغییر مسیر آب رودخانه به سمت دریا سعی در خشکاندن آن داشتند.
این فعال محیط زیستی با بیان اینکه در آن برهه زمانی تلاشهای زیادی برای آگاهی بخشی به مردم محلی و نجات تالاب انجام دادیم می‌افزاید: این اقدامات موجب جلب توجه محیط زیست به تالاب جوکندان شد. توجه‌ای که به دنبالش اجرای طرحهای گردشگری و احیا را برای تالاب به همراه داشت که این طرح‌ها تیشه به ریشه تالاب جوکندان وارد کرد.
نورزاد با انتقاد از بی توجهی مدیران سازمان محیط زیست در خصوص حیات تالاب جوکندان و عدم پیگیری حق آبه تالاب از سوی آب منطقه‌ای می‌افزاید: طی این مدت هیچ کار مثبتی برای نجات تالاب اجرا نشد و گیاهان تالابی، نیزارها و درختان توسکای جوکندان که مامن پرندگان مهاجرند با خشکی تالاب در معرض نابودی قرار دارند.
نورزاد با اشاره به پروژه محیط زیست استان در ایجاد حوضچه‌هایی در تالاب جوکندان که آب را در خود جذب می‌کند می‌گوید: ایجاد ذهکش‌های عجیب و غریب که آب تالاب را در خود جذب می‌کند، شائبه برداشت شن و ماسه را از بستر تالاب قوت می‌بخشد. چراکه این طرح هیچ پشتوانه علمی در خود ندارد. خوشبختانه با شکایت منابع طبیعی از اجرای طرح جلوگیری شد اما این حوضچه‌ها در درون تالاب رها شدند و همچنان آب را در خود می‌بلعند. این درحالیست که مسیر آب رودخانه‌ها به سمت تالاب که پیشتر توسط بومی‌ها مسدود شده بود همچنان به حالت قبل خود بازنگشته است.
همه این موار دست به دست هم داده تا تالاب روز به روز به خشکی کامل نزدیک شود.
فعال محیط زیست تالش همچنین به طرح گردشگری چند منظوره در تالاب جوکندان اشاره کرده و اضافه می‌کند: احداث پل چوبی موجب تخریب بیشتر تالاب جوکندان شد و پای گردشگران را به اولین اسراحتگاه پرندگان مهاجر در گیلان باز کرد. تخریبی که ابتدا توسط مردم محلی آغاز و در ادامه با ورود محیط زیست کامل شد.
نورزاد با انتقاد از بی توجهی مدیران سازمان محیط زیست در خصوص حیات تالاب جوکندان و عدم پیگیری حق آبه تالاب از سوی آب منطقه‌ای می‌افزاید: طی این مدت هیچ کار مثبتی برای نجات تالاب اجرا نشد و گیاهان تالابی، نیزارها و درختان توسکای جوکندان که مامن پرندگان مهاجرند با خشکی تالاب در معرض نابودی قرار دارند.
انواع اردک، قو،غاز و پلیکان از جمله گونه‌های حیات جانوری تالاب جوکندان محسوب می‌شوند. اما آنچه که در اهمیت این تالاب از سوی پرنده نگران و فعالان محیطزیست عنوان می‌شود حضور متنوع پرندگان مهاجر و نادری است که در اطلس گونه‌های حیات وحش کشور منحصر به فرد است. همچون عقاب دریایی دم سفید.
ثبت و گزارش ۲۰ پرنده مهاجر در تالاب جوکندان
«فردین نظیری» عکاس حیات وحش و پرنده نگر فعال محیطزیست تالش در گفت وگو با مرور از وجود پرندگان مهاجری در این تالاب می‌گوید که در ورود خود به ایران، تالاب جوکندان اولین استراحتگاه آنان است.
نظیری با اشاره به ثبت و گزارش ۲۰ پرنده مهاجر در تالاب جوکندان می‌گوید: نیزارهای تالاب جوکندان اولین مسیرو استراحتگاه پرندگان مهاجر به کشور است. تعداد زیادی ازاین پرندگان در شنزار مسطح مجاورتالاب و برخی دیگر در منطقه جنگلی آن فرود می‌آیند. اما خود تالاب میزبان پرندگان کنار آبزی بومی همچون عقاب دریایی دم سفید است که در زمره بزرگترین عقاب‌های کشور قرار دارد و فقط دو جفت آن در تالاب انزلی و تالاب جوکندان دیده شده است.
نظیری با بیان اینکه تالابهای غرب گیلان تبدیل به حیات خلوت سازمان محیط زیست شده ازبی توجهی این سازمان به تالاب جوکندان گله مند است و می‌گوید: در حالیکه این تالاب به تنهایی میزبان ۲۰ گونه پرنده مهاجر است و گونه‌های جدیدی را به اطلس حیات وحش و محیط زیست کشور اضافه کرده و یکی از تالابهای تصفیه آب شور به شیرین جهت مصارف کشاورزی است، اما محیط زیست به جای اینکه به فکر احیای آن باشد در صدد خشکی اش برآمد.
این پرنده نگر با تأکید به اجرای طرح ضد محیطزیستی درتالاب جوکندان که به بهانه احیای تالاب اما با هدف برداشت شن و ماسه از بستر تالاب اجرایی شد تصریح می‌کند: ایجاد حوضچه‌های خیلی عمیق‌تر از سطح تالاب توسط محیط زیست، حیات تالاب را در خطر نابودی قرار داده است.
نظیری با بیان اینکه تالابهای غرب گیلان تبدیل به حیات خلوت سازمان محیط زیست شده ازبی توجهی این سازمان به تالاب جوکندان گله مند است و می‌گوید: در حالیکه این تالاب به تنهایی میزبان ۲۰ گونه پرنده مهاجر است و گونه‌های جدیدی را به اطلس حیات وحش و محیط زیست کشور اضافه کرده و یکی از تالابهای تصفیه آب شور به شیرین جهت مصارف کشاورزی است، اما محیط زیست به جای اینکه به فکر احیای آن باشد در صدد خشکی اش برآمد.
این عکاس حیات وحش خطاب به اداره کل محیط زیست استان می پرسد هدف از اجرای این طرح چه بوده ؟ این طرح چگونه و توسط چه کسانی کارشناسی شده و منظور از اجرای آن در تالاب جوکندان چه بود؟ بعد ازشکست این طرح چرا اقدامی برای جبران خسارت به تالاب انجام نشد؟
ابطال شیوه نامه رودخانه ها عامل توقف پروژه احیای تالاب
«رامین شیلاتی لمر» رییس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان تالش در گفت وگو با مرور به این سوالات اینگونه جواب داد: براساس شیوه نامه استانی در زمان استاندار وقت (سالاری) قرار بر احیاء تالاب بود که بعد از ایشان شیوه نامه باطل و سازمان طی بازدید کارشناس مربوط با موضوع مخالفت کردند. از آنجائیکه پس از ابطال شیوه نامه مدیریت رودخانه‌ها وتالاب‌ها ( ابلاغی استاندار وقت ) باطل شد سازمان با ادامه کار برای ادامه پروژه احیای تالاب مخالفت کرد.
وی در خصوص تامین آب تالاب ادامه داد: آب تالاب جوکندان از نزولات آسمانی و چهار رودخانه فرعی فصلی تامین می‌شود که با توجه به اینکه مدت زیادی بارندگی نداشتیم و رودخانه ها نیزخشک هستند، بدلیل تبخیر بالا آب تالاب کاهش پیدا کرده است.
شیلاتی همچنین درباره بازگشایی مسیر رودخانه به سمت تالاب نیز اظهار کرد: این اداره براساس وطایف ذاتی از مدتها پیش نسبت به انسداد چند خروجی آب تالاب اقدام کرده است که این موضوع کمک شایانی به نگهداری آب تالاب تاکنون شده است.
لازم به ذکراست بدلیل عقب نشینی آب دریا و شنی بودن خاک در چند سال اخیر، ایجاد حالت اسمزی نیز عامل مهمی در کاهش آب تالاب بوده است.
به نظر می رسد پاسخ محیط زیست تالش به مطالبات فعالین محیط زیست تالش چندان قانع کننده نباشد. به عقیده این فعالین، سازمان محیطزیست خود بزگترین مقصر خشک شدن تالاب جوکندان است که طرح ضد محیط زیستی احداث حوضچه های عمیق را در بستر این تالاب اجرایی کرد.
