برنج مهم‌ترین محصول استراتژیک استان‌های شمالی و قوت غالب مردم ایران است. اما حالا تنها محصولی است که وزارت جهاد کشاورزی مسئولیت قیمت‌گذاری آن را نمی‌پذیرد. در حالی‌که هزینه تمام شده برنج برای کشاورز ۱۷۰ هزار تومان است؛ رییس جهاد کشاورزی قیمت تضمینی خرید را ۱۵۰ هزار تومان اعلام کرده است.
در واقع برنج، محصولی رها شده در دست بازاریان و دلالان است. افزایش نجومی نرخ ارز، به طور مستقیم بر هزینه نهاده‌های کشاورزی اثر گذاشته است. افزایش قیمت کود و سم و قطعات یدکی ماشین‌آلات کشاورزی، افزایش دستمزد کارگران، تورم لجام گسیخته در اقتصاد امروز ایران، افزایش حامل‌های انرژی، هزینه حمل و نقل و دستمزدها، نبود بیمه مناسب محصولات کشاورزی و نیز افزایش قیمت برنج خارجی به دلیل افزایش نرخ ارز و هزینه‌های گمرگی سبب شد که برنج شمال همچنان بر موج صعودی قیمت خود بایستد.
960 تن برنج وارد کشور شد
در همین راستا «قاسم جوادزاده مقتدر» معاون توسعه صنایع تبدیلی جهاد کشاورزی به مرور گفت: طبق آخرین گزارش در ۶ ماهه اول سال ۹۶۰ تن برنج وارد کشور شد که از طریق بازارگاه توزیع می‌شود. دولت برنج خارجی را به موقع توزیع نمی‌کند و احتکار می‌شود. این احتکار بیشتر به دست کارخانه‌دار اتفاق می‌افتد. روند توزیع برنج خارجی در آینده نیز ممکن است بیشتر شود اما برنج گیلان به دلیل کیفیت بالا چندان تحت تاثیر ورود برنج خارجی قرار نمی‌گیرد و همچنان بر همان قیمت خواهد ماند.
جوادزاده: در ۶ ماهه اول امسال ۹۶۰ تن برنج وارد کشور شد که به زودی از طریق بازارگاه توزیع خواهد شد. دولت برنج خارجی را به موقع توزیع نمی‌کند و همین باعث احتکار در بازار می‌شود. این احتکار بیشتر به دست کارخانه‌دار اتفاق می‌افتد
جوادزاده درباره نقش دولت بر تعیین قیمت برنج داخلی افزود: دولت قیمت برنج خارجی را براساس نرخ ارز مصوب می‌کند. اما قیمت برنج داخلی بر اساس عرضه و تقاضا است و دولت هیچ‌گونه قیمت‌گذاری نمی‌تواند داشته باشد. قیمت در بازار تعیین می‌شود. معمولا ۱۷۰ هزار تومان قیمت تمام شده هزینه‌های تولید کشاورز است، ۳ درصد عمده فروشی، ۱۰ درصد خرده فروشی و ۲۰ درصد کشاورزی هم به آن اضافه می‌شود. قیمت معقول طبق انتظار ما ۲۳۰ تا ۲۵۰ هزار تومان در هر کیلوگرم است.
قیمت برنج به ۴۰۰ تا ۴۵۰ هزار تومان هم خواهد رسید
«حمید غلامی فخب» کارشناس مرکز تحقیقات برنج گیلان نیز احتمال افزایش قیمت برنج تا ۴۰۰ و ۴۵۰ هزار تومان را محتمل دانست. او هم به مرور می‌گوید: دلالان واسطه برنج شالیکاران را می‌خرند و نگه می‌دارند تا برنج به این قیمت برسد. در واردات برنج هرکس که سرمایه خوبی داشته باشد و بتواند ثبت سفارش کند می‌تواند برنج وارد کند.
غلامی کارشناس مرکز تحقیقات برنج گیلان می‌گوید: جهاد کشاورزی باید برنج را به صورت تضمینی خرید کند. امسال جهاد کشاورزی قیمت پایه خرید تضمینی برنج را ۱۹۰ تا ۲۱۰ گذاشته که عملا در بازار کسی نمی‌پذیرد و قانون‌گذار نیز هیچ کسی را پاسخگو نمی‌کند
امسال کشاورز مشغول برداشت بود همزمان برنج خارجی وارد بازار شد که با اعتراض کشاورزان متوقف شد. برنجی که در گمرک هست کمتر از یک ماه آینده آزاد شده و برنج در بازار پخش می‌شود. ما در حال حاضر ۷۰۰ تا ۸۰۰ هزار تن برای مصرف داخلی کمبود داریم و عملا باید بپذیریم که واردات نیاز ماست.
وی ادامه داد: کارخانه‌داران در حد توان خود با دلالان همکاری کرده و در تعیین قیمت برنج نقش دارند. کشاورزان همه برنج‌ها را به شالیکوبی می‌برند. شالیکوبی‌ها با کشاورز هماهنگ کرده و می‌گویند مشتری از استان دیگر آوردیم و برنج را به فلان قیمت می‌خواهند. بنابراین محصول را ارزان‌تر می‌فروشند. این در حالیست که قانون اشاره ای به تعیین نرخ برنج در بازار از سوی دولت نداشته است.
وی افزود: جهاد کشاورزی باید برنج را به صورت تضمینی خرید کند. امسال جهاد کشاورزی قیمت پایه خرید تضمینی برنج را ۱۹۰ تا ۲۱۰ گذاشته که عملا در بازار کسی نمی‌پذیرد و قانون‌گذار نیز هیچ کسی را پاسخگو نمی‌کند.
برنج در بورس کالا عرضه شود
این کارشناس مرکز تحقیقات برنج گیلان گفت: برای حل موضوع برنج، معاونت بازرگانی وزیر جهاد کشاورزی می‌تواند وارد عمل شود و برنج کشاورزان را در بورس کالا قرار دهد. زیرا کشاورزان گونه های مختلفی از برنج را عرضه می‌کنند و قیمت‌گذاری می‌شود. وقتی برنج ثبت شد نه مخلوط می‌شود و نه کیفیتش کاهش پیدا می‌کند. در بورس کالا بر روی تابلو رفته و مشتری بنابر تشخیص خود آن را می‌خرد.
غلامی در ادامه اضافه کرد: منطقه آزاد بهترین مکان برای تشکیل تالار بورس برنج است که می‌تواند هم کشورهای همسایه را تحت پوشش قرار دهد و هم استان‌ها را. ما می‌توانیم از طریق این تجارت چمدانی رشد کنیم.
وی نیز دلالان را که اغلب با کارخانه‌داران در ارتباط هستند را تعیین کننده اصلی قیمت برنج می‌داند زیرا کشاورز با اندک افزایش قیمت برنج شلتوک خود را می‌فروشد و توان مالی برای انبار برنج نیز ندارد.
برنج کیفی آستانه‌اشرفیه هر کیلوگرم ۲۸۰ هزار تومان
طبق بررسی انجام شده در خصوص قیمت برنج، برنج هاشمی خوب و با کیفیت و بدون شکستگی در نقاط مختلف استان ۲۷۰ تا ۲۸۰ هزار تومان است. در آستانه‌اشرفیه به دلیل کیفیت خیلی خوب محصول، برنج کیلویی ۲۹۰ هزار تومان عرضه می‌شود. اما در روستاهای کوچصفهان و سنگر که مزارع توسط مازندرانی‌ها اجاره شده اند؛ قیمت برنج به دلیل مصرف بالای کود و سم حدود ۳۱۰ تا ۳۲۰ هزار تومان است، زیرا با تناژ بالا برداشت می‌کنند. در محدوده نوخاله نیز تعداد زمین‌هایی که توسط مازندرانی‌ها اجاره شده بالاتر از سایر نقاط است.
بازرگانی برنج هیچ ارتباطی با اداره صمت ندارد
کارشناس اداره بازرگانی صنعت، معدن و تجارت استان نیز درباره نقش این مرکز در تنظیم قیمت برنج در بازار به مرور توضیحاتی داد و گفت: اداره بازرگانی فقط نقش نظارتی بر بازار برنج دارد که محدود به پیگیری شکایت‌های مردمی یا احتکار برنج است. قیمت برنج براساس عرضه و تقاضا در بازار تعیین می‌شود. جهاد کشاورزی باید نظر تخصصی بدهد و این مورد به اداره بازرگانی مربوط نیست.
قیمت ۱۵۰ هزار تومان برای برنج منصفانه نیست
تعدادی از کشاورزان و خرده فروشان برنج در باره وضعیت بازار برنج، معتقدند؛ امسال نسبت به سال‌های گذشته عاملان اصلی تعیین قیمت برنج، دلالان هستند و افزیش قیمت برنج با توجه به هزینه بالای تولید، حق کشاورز است.
کارشناس اداره بازرگانی اداره کل صمت گیلان: قیمت برنج براساس عرضه و تقاضا در بازار تعیین می‌شود. جهاد کشاورزی باید نظر تخصصی بدهد و این مورد به اداره بازرگانی مربوط نیست
آنان معتقد هستند که قیمت برنج بالاتر نیز خواهد رفت. البته کشاورزانی که برنج خود را به صورت عمده می‌فروشند؛ قیمت فروش آن‌ها حداقل ۲۰ هزار تومان پایین‌تر از قیمت بازار و همیشه از طریق واسطه‌ها انجام می‌شود. کارخانه‌دار برنج را نگه می‌دارد تا در موقع مساعد جهت فروش، به چند تن برسد.
وضعت بازار برنج در شرایط حاضر مورد قبول هیچ‌یک از طرفین نیست. نه مصرف‌کننده و نه تولیدکننده. این شرایط تنها به سود دلالان تمام می‌شود. یک کشاورز در گفت‌وگو با مرور ضمن تاکید بر همین مطلب عنوان کرد: اگرچه رییس جهاد کشاورزی قیمت تضمینی برنج را برای امسال ۱۵۰ هزار تومان پیشنهاد داده است که غیرمنصفانه و غیرواقعی بوده و مطابق با شرایط کشاورز و بازار نیست. اما اگر خرید تضمینی واقعی باشد مشکلی در این خصوص پیش نمی‌آید و دلال دیگر در تعیین قیمت نقشی نخواهد داشت.
وی افزود: علاوه بر دلالان، کارخانه‌داری که بیشترین میزان ذخیره برنج را دارد؛ هم می‌تواند تعیین‌کننده قیمت برنج باشد. با این تفاوت که کارخانه‌دار در تولید و فرآوری نیز دخالت ندارد. هیچ حمایتی از کشاورزان تولید کننده برنج به عمل نمی‌آید. مبلغ بیمه کشاورزی نیز بسیار پایین است.
جهاد کشاورزی مسولیت‌های متعددی دارد به همین دلیل زیر بار نرخ‌گذاری برنج و پذیرفتن مسئولیت‌های آن نمی‌رود. از آن طرف وزیر جهاد کشاورزی نیز با گفتن جمله عرضه و تقاضا است که قیمت برنج را تعیین می‌کند؛ آب پاکی را روی دست مصرف‌کننده ریخته و مسئولیت جهاد کشاورزی را در این باره منکر شده است.
ساز وکار قیمت‌گذاری تضمینی و شفاف نیست
عده‌ای از کارشناسان حوزه برنج معتقدند؛ در صورتی‌که وزارت بازرگانی تشکیل شود مسئولیت عرضه و تقاضا از دوش جهاد کشاورزی برداشته خواهد شد. متاسفانه چند سال است که مجلس طرح تشکیل وزارت بازرگانی را ارایه می‌کند اما رای نمی‌آورد. شالیکاران گیلانی می‌گویند؛ وقتی که قیمت یک کیلو لوبیا ۶۰۰ هزار تومان است چطور می‌توان گفت که برنج ۳۰۰ هزار تومانی گران است؟
وضعیت بازار برنج در ایران پیچیده است؛ کشاورزان با وجود افزایش هزینه‌های تولید، با نوسانات شدید قیمت ناشی از دخالت دلالان و کارخانه‌داران مواجه هستند. عدم وجود یک ساز وکار قیمت‌گذاری تضمینی و شفاف (مانند بورس کالا) باعث شده تا سود اصلی نصیب واسطه‌ها شود. ثبات قیمتی و حمایت از تولیدکننده از طریق مکانیسم‌های حمایتی مانند خرید تضمینی واقعی، راهکار کلیدی برای ساماندهی این بازار استراتژیک است.