امروزه شاهد بروز تغییرات اقلیمی گسترده و به دنبال آن بحران‌های زیست‌محیطی هستیم، بنابراین نقش مصرف‌کنندگان در کاهش اثرات زیست‌محیطی بیش از پیش اهمیت می‌یابد. زیرا انتخاب مصرف‌کنندگان می‌تواند تاثیر بسزایی در کاهش زیان‌های زیست‌محیطی باشد.
آموزش یا آگاهی
نخستین گام در مسیر انتخاب‌های آگاهانه در جهت کاهش اثرات زیان‌بار بر محیط زیست، آموزش است. یعنی در درجه اول آموزش به مصرف‌کننده و در قدم بعد آگاهی او در باره تاثیرات زیست‌محیطی محصولات و خدماتی که استفاده می‌کنند، از نکات کلیدی در کاهش اثرات زیان‌باز زیست‌محیطی هستند.
آموزش می‌تواند از طریق رسانه‌ها، مدارس و نهادهای غیرانتفاعی انجام شود، نقش والدین اما پررنگ‌تر است و باید به شیوه‌ای باشد که بتواند اطلاعات پیچیده را به زبانی ساده و قابل فهم به مخاطبان انتقال دهد که البته کار چندان پر چالشی هم نیست. برای مثال در برخی کشورها اطلاعات نوع بسته‌بندی محصول یا شیوه بازیافت آن بر روی بسته‌بندی یا به صورت یک برگه راهنما در کنار آن قرار می‌گیرد.
یکی دیگر از مهم‌ترین راه‌های کاهش اثرات زیست‌محیطی از طریق خرید و استفاده از محصولات صنعتی و غذایی، انتخاب محصولات با بسته‌بندی پایدار یا دوستدار محیط زیست Eco-friendly است. محصولات با بسته‌بندی پایدار شامل کالاهایی هستند که در تولید آنها از منابع تجدیدپذیر استفاده شده، در حفظ کیفیت محصول به مدت طولانی‌تر نقش دارند و به دلیل تجزیه‌پذیر بودن (Biodegradability)میزان کمتری آلاینده تولید می‌کنند.
از انواع این بسته‌بندی‌ها می‌توان به انواع کاغذی و مقوایی، چوبی، پلاستیک‌های زیستی یا Bioplastics که از منابع طبیعی (نشاسته ذرت یا سیب زمینی، PLA (پلی‌لاکتیک‌اسید) و PHA (پلی‌هیدروکسی‌آلکانوات)و… تولید می‌شوند و بسته‌بندی‌های قارچی را نام برد. در مورد این بسته‌بندی‌ها برچسب‌های زیست‌محیطی و استانداردهای بین‌المللی مانند FSC (Forest Stewardship Council) نیز در دنیا وجود دارند که به مصرف‌کنندگان اطمینان می‌دهند که محصولات انتخابی آنها دوستدار محیط‌زیست هستند.
نمونه‌های برجسته در صنعت غذا
برای مثال شرکت‌هایی مانند FrieslandCampina، که یکی از بزرگترین شرکت‌های لبنیات در هلند است، اقداماتی در راستای استفاده از بسته‌بندی‌های تجزیه‌پذیر و با کمترین میزان آلودگی انجام داده است. شرکت Tetra Pak در سوئد متعهد به طراحی بسته‌بندی‌هایی است که از کاغذ تجزیه‌پذیر ساخته شدهاند. شرکت Arla در دانمارک بسته‌بندی‌های کاغذی تجزیه‌پذیر برای محصولات لبنی خود استفاده می‌کند که این اقدام به کاهش اثرات زیست‌محیطی کمک می‌کند.
در ایران، می‌توان گفت توجه به استفاده و تولید بسته‌بندی‌های پایدار و دوستدار محیط‌زیست در حال رشد است اما هنوز به مرحله رشد نمایی نرسیده است، زیرا به طور کلی مقدار بسیار کمی از صنایع ایران از این نوع بسته‌بندی‌ها استفاده می‌کنند بنابراین نمی‌توان استفاده از این نوع مواد قابل بازیافت در صنعت را پررنگ و چشمگیر دانست. با توجه به اینکه در کشورمان مقالات علمی-دانشگاهی زیادی در خصوص فرمول‌های پیشنهادی در خصوص بسته‌بندی تجزیه‌پذیر در صنایع غذایی، چاپ شده است اما گویا تمایل چندانی از آنها در زمینه تولید آزمایشی نیز نشده است.
کاهش مصرف/ بازیافت/ چالش‌ها
یکی دیگر از راه‌هایی که به کاهش اثرات مضر زیست‌محیطی کمک می‌کند فرهنگ کاهش مصرف منابع غیرضروری و نیز غیرقابل تجزیه مانند پلاستیک است. به عنوان مثال استفاده از ساک‌های پارچه‌ای بجای استفاده از پلاستیک خرید نقشی هرچند کوچک اما بسیار موثر دارد. همچنین مصرف‌کنندگان با کاهش خریدهای غیر ضروری و توجه به نیازهای واقعی خود (از نظر غذایی و غیر غذایی)، نقش مهمی در کاهش تولید زباله و مصرف منابع ایفا کنند.
به علاوه فرهنگ جمع‌آوری و بازیافت پلاستیک و منابع تجزیه‌پذیر و نیز استفاده مجدد از کالاها به جای دور ریختن آنها، از میزان زباله‌های تولید شده می‌کاهد و منابع طبیعی را حفظ می‌کند. البته این رفتار ممکن است با چالش‌های مختلفی همراه باشد که یکی از آنها تغییر رفتار مصرف‌کننده است، این تغییر برای فردی که برای مدت طولانی به استفاده از محصولات غیرپایدار و غیرقابل تجزیه مانند پلاستیک عادت کرده است، دشوار است.
یک چالش دیگر نبود زیرساخت‌های کافی برای جمع‌آوری و بازیافت موثر زباله است که حتی فردی که خواهان جمع‌آوری و بازیافت زباله است را سردرگم و خسته می‌کند. در برخی نقاط ایران طرح‌هایی برای تحویل زباله تجزیه‌پذیر از مردم اجرا می‌شود که در برخی از این مناطق در ازای تحویل زباله پاداشی (مثلا یک شوینده) برای فرد در نظر گرفته می‌شود.
در برخی نقاط خود مردم محلی خواهان و بانی اجرای این نوع طرح‌ها شدهاند که ناگفته نماند که این را می‌توان از نتایج فرهنگ‌سازی و آموزش درست از طریق نهادهای بهداشتی و نیز NGO های حامی محیط زیست است. بنابراین می‌توان گفت؛ جای امیدواری است که آگاهی جامعه در این زمینه در حال رشد و پیشرفت است. با این حال،چالش‌هایی همچنان باقی است.
یکی دیگر از این چالش‌ها هزینه‌های بالای محصولات پایدار و بسته‌بندی‌های تجزیه‌پذیر، به علت هزینه‌های تولید و خرید بالاتری آن، است که ممکن است مصرف‌کنندگان را از خرید و انتخاب آن منصرف کند. یعنی با این اوصاف همچنان نمی‌توان امید به خرید و مصرف محصولات دوستدارمحیط‌زیست داشت، و شاید یکی از دلایل عدم تمایل صنایع برای استفاده از این نوع بسته‌بندی‌ها نگرانی از کاهش میزان مشتری و فروش باشد. یعنی متاسفانه سود صنعت و تکنولوژی ما وابسته به تولید، عرضه و استفاده از محصولات غیر دوستدار محیط زیست است!!
با این اوصاف، آیا می‌توانیم امیدوار باشیم که مصرف‌کنندگان و صنایع تولیدی به سمت استفاده از محصولات و بسته‌بندی‌های پایدار حرکت کنند؟ یا اینکه می‌توانیم امیدوار به استقبال مصرف‌کنندگان از خرید بسته‌بندی و پلاستیک‌های تجزیه‌پذیر باشیم؟ با وجود تمام چالش‌های موجود، انتخاب‌های هر فرد می‌تواند تاثیر هرچند کوچک اما در مقیاس جمع اثر بزرگتری داشته باشد. باید در نظر داشته باشیم که به عنوان مصرف‌کننده هر انتخاب ما مهم است و سهمی در آینده محیط زیست ایفا می‌کند. آینده سیاره ما به تصمیم‌های امروز ما وابسته است.
نظرات بسته شده است.