پل یخسازی شهر رشت در چند سال گذشته بارها شاهد صحنه‌های خودکشی بوده است. چند روز پیش خبر رسید که زنی ۲۳ساله خودش را از پل یخسازی به پایین پرتاب کرد و متاسفانه جان باخت[۱]. دو سال پیش بود که در خبر تلخ دیگری شنیدیم که مردی ۳۰ساله بواسطه خودکشی و سقوط از پل یخسازی و تصادف با یکی از خودروهای عبوری فوت کرد[۲]. در این سال‌ها اخباری از این دست کم نبوده و گویا برای خیلی از اهالی رشت پل یخسازی به عنوان کانونی برای خودکشی[۳] شهرت یافته است. پلی که نامش با خودکشی و مرگ عجین شده است، اما هنوز شاهد هیچ اقدام موثری برای پیشگیری و مداخله نیستیم. چند جان با ارزش دیگر باید از دست برود تا اقدامی جدی برای پیشگیری از خودکشی انجام شود؟ تجارب و شواهد بسیاری نشانگر آن است که خودکشی قابل پیشگیری است. بر خلاف باور غلطی که خودکشی را امری اجتناب‌ناپذیر و غیر قابل مداخله می‌داند، واقعیت‌ها حاکی از آن است که در صورت اقدام به موقع و صحیح می‌توان از بسیاری موارد اقدام به خودکشی جلوگیری کرد. بحران‌های خودکشی عمدتاْ در بازه زمانی کوتاه و به صورت ناگهانی و تکانشی به مرحله حاد و اقدام می‌رسند. به همین خاطر اگر بتوان با اقدامات مراقبتی، مداخله‌ای موثر انجام داد، بسیاری از افراد از شرایط بحرانی خارج و از خودکشی در آن لحظه منصرف می‌شوند. به این ترتیب، فرصتی برایشان ایجاد می‌شود که بتوانند خدمات مشاوره و درمانی دریافت کنند تا به تدریج رفتارهای خودکشی و افکار خودکشی نیز در آنها کاهش پیدا کند. از این رو، اگر مجموعه نیروهای امدادرسان و کارکنان نظام سلامت و همچنین سازوکارهای مراقبت مدنی نسبت به موضوع خودکشی حساس شده و آمادگی و مهارت لازم برای مداخله را داشته باشند، می‌توانند نقش و سهم موثری برای پیشگیری از خودکشی ایفا کنند.
در این مورد خاص، اصلاح و بهسازی وضعیت کالبدی نیز بسیار حائز اهمیت است. یکی از راهبردهای تایید شده و موثر در خصوص پیشگیری از خودکشی، کاهش دسترسی افراد به ابزار و موقعیت‌های خودکشی است. به همین دلیل ایمن‌سازی کالبدی محیط‌ها و فضاهای شهری که سابقه بروز خودکشی در آنها وجود دارد، بسیار ضروری و حیاتی است. بویژه اماکن و محیط‌هایی که به دلیل خاطره خودکشی‌های قبلی به نوعی به کانونی شناخته شده برای خودکشی تبدیل می‌شوند. این مسئله بخصوص در شرایطی که شواهد، حاکی از افزایش موج افسردگی و خودکشی است و همچنین نمونه‌های خودکشی‌های تقلیدی[۴] رو به فزونی است، اهمیت دو چندان دارد.
آیا می‌شود روزی با شنیدن نام پل یخسازی، به جای مرگ و خودکشی، ارزش زندگی برای‌مان تداعی شود؟ در این رابطه، مرور تجربه‌ای از کشور کره جنوبی درباره پیشگیری از خودکشی از طریق پرش از پل می‌تواند درس‌ها و نکات آموزنده‌ای داشته باشد.
در شهر سئول، پایتخت کره جنوبی چندین پل بر روی رودخانه هان قرار دارد که طی سال‌های متمادی به کانون‌هایی برای خودکشی از طریق سقوط از پل تبدیل شدند. نرخ خودکشی در کشور کره جنوبی بسیار بالا است و در این سال‌ها برنامه‌های مختلفی از سوی دولت و نظام سلامت در این کشور برای پیشگیری از خودکشی به اجرا در آمده است. با این وجود، خودکشی از طریق پرش از پل به یکی از شیوه‌های رایج خودکشی در این کشور تبدیل شده است. به طوری که پس از مسمومیت و حلق آویز شدن، پرش از پل یکی از رایج‌ترین روش‌های خودکشی در کره جنوبی است. طبق آمار رسمی تقریباً هر روز یک نفر از روی ۳۱ پل رودخانه هان می‌پرد. داده‌های آژانس ملی آتش‌نشانی نشان می‌دهد که از سال ۲۰۱۶ تا سال ۲۰۲۲، در مجموع ۲۱۷۱ نفر خود را به رودخانه هان در شهر سئول انداختند. از این تعداد ۲۰۹۷ نفر نجات یافتند اما ۷۴ نفر دیگر جان باختند[۵].
در سال‌های اخیر برنامه‌ها و اقدامات متعددی برای پیشگیری از خودکشی به شکل پرش از پل در شهر سئول انجام شده است. اقداماتی از قبیل نصب نشانه‌ها و پیام‌های انگیزشی، راه‌اندازی کارزارهای ترویجی و اطلاع‌رسانی، استقرار دستگاه‌های تلفن برای تماس اضطراری و همچنین ایمن‌سازی دیواره پل‌ها از طریق نصب موانع و محافظ‌های فیزیکی. مجموعه این اقدامات به تدریج توانسته تاحدودی از میزان و شدت خودکشی‌ها از طریق پرش از پل ها بکاهد.
یکی از نخستین اقداماتی که برای پیشگیری از خودکشی از طریق پرش از روی پل‌ها در شهر سئول انجام شد، نصب تلفن‌های تماس اضطراری بود. این دستگاه‌های تلفن با عنوان «خط زندگی[۶]» برای تماس اضطراری با نیروهای امدادی و مشاوران متخصص در چند نقطه در پل‌های مختلف نصب شدند. از طریق پیوند با نظام فوریت‌های پزشکی، امکان پاسخگویی شبانه‌روزی برای این تلفن‌ها فراهم شد. بر اساس ارزیابی‌های صورت گرفته نصب این تلفن‌ها تاحدودی برای انصراف افرادی که قصد خودکشی داشتند تاثیر داشته است. به طوری که تماس‌های متعددی از جانب افرادی که قصد خودکشی داشتند یا رهگذرانی که شاهد اقدام به خودکشی بودند صورت گرفت و پس از مداخله نیروهای امدادرسان از اقدام به خودکشی جلوگیری شد. با این وجود چالش ها و موانعی نیز وجود داشته است. از جمله صدای بالای عبور و مرور خودروها که برقراری ارتباط تلفنی را دشوار می‌کند.
علاوه بر نهادهای دولتی و مدیریت شهری، شرکت خصوصی سامسونگ نیز در چارچوب مسئولیت اجتماعی شرکتی اقدامات متعددی برای پیشگیری از خودکشی انجام داده است. این شرکت یک کارزار ترکیبی از تبلیغات، اطلاع رسانی، خدمات روانشناسی و فناوری تدارک دید. با کمک روان‌شناسان، هنرمندان و افراد مشهور بر روی نرده‌های پل جمله‌های امیدبخش نوشت. نمایشگاهی از تصاویر انگیزشی در بخش‌هایی از پل‌ها ایجاد کرد و مجسمه‌ای که نماد همدردی و همدلی بود را نصب کرد. مجسمه‌ای برنزی از مردی در حال دلجویی از فردی دیگر که روی آن نوشته شده: «دوست من، یک بار دیگر فکر کن». هدف این اثر هنری منصرف کردن افرادی است که در فکر خودکشی و پریدن از پل هستند. با این وجود ارزیابی‌های صورت گرفته نشان می‌دهد با اینکه کارزار شرکت سامسونگ باعث افزایش حساسیت و آگاهی عمومی شد، اما تاثیر محدودی در پیشگیری از موارد اقدام به خودکشی داشت[۷].
یکی از موثرترین اقدامات برای کاهش موارد اقدام به خودکشی از طریق پرش از پل‌ها در شهر سئول نصب نرده‌ها و حفاظ‌های ایمنی توسط مدیریت شهری بوده است. سازه‌هایی بلندتر از قد افراد در بسیاری از پل‌ها نصب شد که عملا مانع پرش و سقوط افراد می‌شود. همچنین روی پل‌ها، دوربین‌های مداربسته و زنگ‌های اضطراری نصب شد که هر کسی می‌تواند پس از مشاهده اقدام به خودکشی با امدادگران تماس بگیرد. پس از نصب این نرده‌های ایمنی، موارد اقدام به خودکشی در این پل‌ها نسبت به قبل کاهش قابل توجهی داشته است.
به رشت برگردیم، به پل یخسازی، که مساحتی به مراتب کوچکتر از پل‌های سئول دارد. انجام چنین اقداماتی برای پیشگیری از موارد بحرانی خودکشی بسیار ساده‌تر است. مدیریت شهری با همکاری نهادهای امدادرسان و حوزه بهداشت و بهزیستی می تواند مداخلات موثری برای پیشگیری از خودکشی انجام دهد. همچنین با توجه به واگذاری تبلیغات پل‌ها به بخش خصوصی، می‌توان از شرکت‌های خصوصی کمک گرفت.
البته ممکن است گفته شود که اگر موانعی برای خودکشی روی پل یخسازی ایجاد شود، افرادی که افکار خودکشی دارند، مکان و روش دیگری را جستجو می کنند. بله، حرف درستی است. در کره جنوبی نیز وقتی برخی از پل ها ایمن شدند، نسبت خودکشی در پل‌های دیگر افزایش پیدا کرد. افکار خودکشی به سادگی متوقف نمی‌شود. اما این موضوع باز به معنی دست روی دست گذاشتن نیست. اقدام برای پیشگیری از خودکشی سطوح مختلفی دارد. در سطح بحرانی و حاد، لازم است تا نخست از موارد اقدام فوری پیشگیری کرد.
نرخ بالای رفتارهای خودکشی نشانه‌ای از آسیب و بحران اجتماعی است. برای پیشگیری و کاهش آسیب‌های اجتماعی لازم است تا در سطوح مختلف برنامه ریزی و مداخله صورت پذیرد. هم در سطوح بحرانی و هم در سطوح زیربنایی. هم لازم است تا خدمات سلامت و امدادرسانی تقویت شده و نسبت به مسئله آمادگی لازم ایجاد شود، هم نیاز است تا در سطح همگانی برنامه هایی برای تقویت مهارت های زندگی و سرمایه اجتماعی و کاهش نابرابری و رفع تبعیض تدارک دیده شود.
[۱] خودکشی دختر جوان ۲۳ ساله رشتی روی پل یخسازی جان او را گرفت – Varesh Khabar
[۲] خودکشی مرد جوان در روی پل یخ سازی رشت + عکس (rokna.net)
[۳] hotspots for suicide attempts
[۴] Copycat suicide
[۵] The uphill battle to stop Han River suicides (koreaherald.com)
[۶] Life Line
