معلمان و دانش‌آموزان همه‌ی مقاطع تحصیلی از روز ۳ اسفند ۱۳۹۸ تاکنون کلاس و مدرسه را ندیده‌اند. البته این موضوع تنها به ایران اختصاص ندارد اما نظام آموزشی ایران درگیری خاص خود را با کویید ۱۹ تجربه می‌کند.
یک شهرستان و ۲ اداره
شهرستان تالش با محرومیت‌های خاص خود در همه زمینه‌ها، ۲ اداره آموزش و پرورش مستقل دارد. این تقسیم بندی به دلیل دوری فاصله بخش حویق نسبت به مرکز شهرستان صورت گرفته است. اداره‌های مستقر در شهرهای تالش(هشتپر) و حویق بیش از ۳۸ هزار و ۵۰۰ دانشآموز را تحت پوشش خود قرار می‌دهند که در ۴۵۵ واحد آموزشی تحصیل می‌کنند. دانش‌آموزان روستایی و شهری ۳۶ هزار نفر هستند که حدود نیمی از آنها در شهرها درس می‌خوانند.
مدارس روستایی و شهری بسته است
رییس اداره آموزش و پرورش مستقر تالش با تاکید به پوشش ۳۲ هزار دانشآموز در مدارس این شهرستان تاکید می‌کند: اگرچه تعداد زیادی از والدین نگران وضعیت درسی فرزندانشان هستند اما مدارس تا زمان عادی شدن شرایط بازگشایی نخواهد شد. ما نمی‌توانیم جان فرزندان مردم را با خطر روبرو کنیم.
شاخص‌ترین نکته‌ی آماری تالش در قسمت آموزش، دارا بودن بیشترین تعداد دانش‌آموزان عشایری استان گیلان است. تعداد مدرسه‌های عشایری ۷۵ واحد است که به ۲ هزار و ۵۰۰ نفر آموزش می‌دهند.
وی ضمن اشاره به اجرای طرح آموزش از راه دور برای نخستین بار می‌گوید: همه واحدهای آموزشی روستایی و شهری به شبکه اجتماعی شاد پیوسته‌اند، اما مشکل نبود سخت‌افزار دانش‌آموزان و برخی از معلمان هم‌چنان وجود دارد. این چالش به وسیله این اداره قابل حل نیست و از سوی دیگر گزینه بهتری نیز پیش رو نداریم.
بیش از ۲ هزار دانشآموز عشایری
شاخص‌ترین نکته آماری تالش در قسمت آموزش، دارا بودن بیشترین تعداد دانش‌آموزان عشایری استان گیلان است. تعداد مدرسه‌های عشایری ۷۵ واحد است که به ۲ هزار و ۵۰۰ نفر آموزش می‌دهند.
رییس آموزش و پرورش تالش با بیان تحصیل ۲ هزار دانشآموز عشایری در ۶۰ مدرسه بخش‌های مرکزی، اسالم و کرگانرود تصریح می‌کند: فضاهای آموزشی ییلاقی از نظر تعداد کم تراکم هستند. چنانچه وضعیت هوا طی هفته‌های آینده مساعد باشد امکان بازگشایی مدارس عشایری به شرط برگزاری کلاس‌ها در فضای آزاد وجود دارد.
«سید مرتضی مختاری» همچنین با بیان محدودیت‌های پوشش تلفن همراه در مناطق کوهستانی و جنگلی محل اقامت دانش آموزان بیان می‌کند: عدم دسترسی به سامانه شاد با ابتکار یکی از معلم‌ها در حال برطرف شدن است. درسنامه کاغذی این گروه از دانش‌آموزان در حال تدوین است و بخش نخست آن در هفته آینده توسط معلم و مدیر به دست مخاطبان خواهد رسید.
روایت یک عکاس
محمد گلچین عکاس زبردست ساکن تالش با نام هنری «شباب گلچین» شناخته می‌شود. مدرسه‌های مناطق عشایری با نام او پیوندی ناگسستنی دارند و نگاه تیزبین وی در قالب عکس‌های پرشمار توانست کمک‌های خیرین را متوجه این مناطق محروم از امکانات کند.
وی با بیان محدودیت تردد در این قبیل مناطق می‌گوید: همه دانش‌آموزان محرومیت‌های زیربنایی، اقتصادی و حتی اجتماعی را تجربه می‌کنند و مدرسه برای آنها سکوی پرتاب به دنیای جدید است. بیشترین آسیب تعطیلی مدرسه به این دسته از افراد وارد می‌شود و برای تغییر شرایط زندگی نیازمند دانایی هستند.
شباب گلچین ضمن اشاره به نیاز مبرم برای تهیه لوازم کمک آموزشی و تجهیز مدرسه‌های این چنینی تاکید می‌کند: تهیه رایانه کیفی(لپ تاب) و رایانه لوحی(تبلت) می‌تواند برای آموزش الکترونیک، پخش فیلم‌های آموزشی و بالا بردن دانش این افراد مورد استفاده قرار بگیرد.
روزگار ناخوش شهر رو روستا
چنانچه در خانه دانشآموز داشته باشید یا به خانه چند معلم و دانشآموز سرکشی کنید متوجه ضعف بزرگ تعلیم و تربیت خواهید شد. هویت تمام مصاحبه‌شوندگان به علت درخواست آنها باید پنهان بماند.
ابتدای کار نسخه چینی تدریس از طریق شبکه‌های تلویزیونی سازمان صدا و سیما مطرح شد. حلقه مفقوده این روش قطع ارتباط میان معلم و دانشآموز است. این نقص توسط معلمان، اولیا و دانش‌آموزان کشف شد و آنها در تلگرام و واتس اپ گروه تشکیل داده‌اند.
تلگرام و واتساپ به ما رسید
نخستین معلم این گزارش در یکی از خیابان‌های پر خطر شهر تالش(هشتپر) زندگی می‌کند. جایی که چند تن از همسایه‌ها جان خود را به خاطر ابتلا کرونا از دست داده‌اند. چنانچه هماهنگی تلفنی نبود از جا کندن پاشنه هم باعث باز شدن قفل درب نمی‌شد.
طی این مدت ساعت آموزش کاملا دگرگون شده است و کلاس ما زمان مشخصی ندارد. همه چیز به حضور فرد دارنده گوشی یا تبلت در منزل، اتصال به اینترنت و کمک والدین مربوط می‌شود.
معلم در این‌باره می‌گوید: شماره تلفن هیچ کدام از ۲۰ دانشآموز کلاسم را نداشتم. تنها ۸ نفر از اولیا توانستند با من تماس بگیرند و از نیمه اسفند تا ۳۱ فروردین مجموع نفرات آنلاین به ۱۱ نفر رسید. وضعیت دیگر نفرات کلاس تاکنون مبهم است و بر اساس شنیده‌هایم پدر یکی از دانش آموزان نیز قربانی این ویروس شده است.
وی در ادامه همین گفت و گو به چالش‌های این مدت اشاره کرد و گفت: شبکه‌های اجتماعی «تلگرام» و«واتس آپ» در این روزها به داد آموزش و پرورش رسیدند. بروزرسانی نسخه‌های تلگرام، فیلتر بودن نسخه‌های غیر ایرانی و کندی سرعت اینترنت دردسرهایی ایجاد کرد.
آیلاند روحیه‌ام را دگرگون کرد
پخش کلیپ جنجالی خانم معلم آستارایی و تلفظ اشتباه کلمه «آیلاند» بجای «آنلاین» روحیه‌ام را دگرگون کرد. یک تپق ساده می‌تواند همه سابقه‌‌ی یک معلم را زیر سوال ببرد و به همین دلیل نمی‌توانم تدریس زنده برای دانش‌آموزان داشته باشم.
معلم مورد گفتگو درباره تبعات تعطیلی مدرسه می‌گوید: طی این مدت ساعت آموزش کاملا دگرگون شده است و کلاس ما زمان مشخصی ندارد. همه چیز به حضور فرد دارنده گوشی یا تبلت در منزل، اتصال به اینترنت و کمک والدین مربوط می‌شود.
رابطه شاد و سیم‌کارت
معلم دیگر در پاسخ به پرسشی درباره پیام رسان «شاد» اظهار می‌کند: دردسرهای این سامانه از یکم اردیبهشت دامن همه را گرفته است. کاش هیچ وقت این سامانه را نصب نمی‌کردم. ابتدا مدیر مدرسه شماره معلم را وارد سامانه می‌کند و معلم دانش‌آموزانش را اضافه می‌کند. شماره موبایل من متعلق به یکی از اعضای خانواده بود و به همین دلیل سامانه این شماره را نمی‌پذیرفت. مجبور به خرید یک سیم کارت دیگر شدم در حالی‌که تردد در خیابان با خطرات این روزها دلهره‌آور است.
اینترنت رایگان یک وعده بود
معلم زبان خارجی یکی از دبیرستان‌های تالش که شناخت بیشتری از این سامانه دارد نکاتی را گوشزد می‌کند. ضعف‌هایی بزرگی که نشان می‌دهد آمدن شاد کمک چندانی به آموزش نکرده است. وی دراین‌باره تصریح می‌کند: نصب و راه‌اندازی سامانه شاد نیاز به نسخه ۴ سیستم عامل اندروید دارد و در غیر اینصورت سخت افزار گوشی و تبلت با اختلال مواجه می‌شود. بخاطر نصب این پیام‌رسان داخلی چند تن از دانش آموزان نمی‌توانند از تدریس من استفاده کنند. آموزش آنها را به صورت جداگانه و از طریق واتساپ انجام می‌دهم.
وی درباره هزینه‌های روش آموزش مجازی و اختصاص اینترنت رایگان به معلمان و دانش‌آموزان بیان می‌کند: دستمزد و مزایای یک معلم در حالت عادی نمی‌تواند مخارج زندگی یک ماه را تامین کند. گرانی اغلب کالاها نیز در پساکرونا به این وضعیت دامن می‌زند. تعدادی از همکاران با سابقه طرز کار با سیتم هوشمند گوشی را به درستی نمی‌دانند. اینترنت رایگان نیز در حد یک وعده باقی مانده است و افراد درگیر آموزش همه هزینه‌ها را می‌پردازند. سامانه شاد نیز میزان بیشتری از داده را مصرف می‌کند و در مقایسه با پیام رسان‌های خارجی به صرفه نیست.
آقای معلم کلاس به خاطر جبران نقایص یک تخته وایت برد کوچک، ماژیک و تخته پاک کن نیز خریده است تا در مصرف زیاد کاغذ صرفه‌جویی شود.
من و همسرم معلم فرزندم شدیم
طرف دیگر این ماجرا دانش‌آموزان و اولیا هستند که مخاطب تدریس معلم قرار دارند. یکی از اولیا با بیان مشکلات خود و فرزندش درباره میزان یادگیری با این روش اظهار می‌کند: من و همسرم از ابتدای تعطیلی مدارس با مشکل میزان کم یادگیری برخورد کرده‌ایم. همه تدریس معلم به ارسال تصویر یک صفحه و توضیحات درباره این تصویر محدود می‌شود. قسمتی از تدریس و توضیحات نیز بر عهده ما قرار گرفته است که برای ما سابقه نداشته است. معلم از ما خواسته است تا در زمان برگزاری آزمون از فرزندم فیلم تهیه و ارسال کنیم. کنترل بازی‌گوشی پسرم در هنگام یادگیری با توجه به رابطه عاطفی کار چندان آسانی نیست. دانلود فیلم آموزشی در سامانه شاد ممکن نیست و همراه با جمعی از اولیا به معلم پیشنهاد کرده‌ایم تا دوباره از پیام رسان خارجی بجای شاد استفاده کنیم.
آسیب‌پذیرها چقدر درآمد دارند؟
همه چیز به داشته‌ها ختم نمی‌شود و خانواده‌های زیادی هستند که توان اقتصادی‌شان صرفا به یک گوشی ساده و خط اعتباری ایرانسل محدود می‌شود.
میزان درآمد خانوار در قدرت خرید نقش بسزایی دارد. بررسی‌های میدانی در تالش نشان می‌دهد دستمزد روزانه یک کارگر بین ۶۰ تا ۱۵۰ هزار تومان است. البته این هزینه نسبت به سختی کار و جنسیت زن یا مرد تفاوت است. هزینه غذای مصرف در حین کار نیز بر عهده نیروی کار گذاشته می‌شود.
وام یک میلیونی برای خرید گوشی
کارگر روزمزدی یک دست لباس کار در کیسه پلاستیکی گذاشته است با سختی به این گفتگو تن می‌دهد. وی بیان می‌کند: «طی ۲ ماه گذشته فقط چند روز موفق به کار شدم که همه درآمد آن صرف خرید مایحتاج خانواده شد. فروشگاه‌های موبایل گوشی قسطی به یک کارگر نمی‌فروشند و من توان پرداخت یکجا ندارم. درخواست وام یک میلیون تومانی یارانه را دادم تا دو فرزندم بخاطر نداشتن گوشی مانند من بی‌سواد نباشند». پایان همین جمله بود که چند قطره اشک صورت یک مرد زحمتکش با دست‌های پینه بسته جاری شد.
بازتولید نابرابری در آموزش از راه دور بسیار مشهود است. دانش‌آموزان طبقات پایین این روزها قربانی ساختار نامناسب برای شرایط خاص شده‌اند. نقطه‌ای که در آن افراد دارا می‌توانند رشد کنند و فقرا از آموختن باز می‌مانند.
وضعیت روستاها و شهرهای دیگر تالش به مراتب بدتر از مرکز شهرستان است. بیشتر خانواده‌های ضعیف این مناطق کشاورز و دامدار هستند که با سختی روزگار می‌گذرانند. دانشآموز راهنمایی یکی از روستاهای بخش کرگانرود درباره علت عدم استفاده از روش آموزش آنلاین می‌گوید: مزارع برنج هزینه زیادی دارد و همه پولمان صرف تامین مخارج شخم زمین، راه اندازی پمپ آب کشاورزی، خرید سوخت، عمل‌آوری نشا و کشت زمین می‌شود. پولی برای خرید گوشی باقی نمی‌ماند و کارت یارانه هم گروی سوپرمارکت است. مادرم به من قول داده است تا از درآمد کار کشت مزارع برنج تسطیح نشده یک گوشی بخرد.
کار برای خرید گوشی
خیابان‌های مرکز شهرستان تالش شاهد کار کودکان در روزهای پساکرونا است. مشاهده ۲ نوجوان بدون ماسک که مشغول فروش نشای گوجه فرنگی و بادمجان روی فرغون هستند توجه را جلب می‌کند. سن و سالشان به دوره راهنمایی می‌خورد. بنا به گفته خودشان این تنها راه پیش روی آنها برای کمک به درآمد خانواده و احیانا خرید گوشی است.
گوشی داریم اما اینترنت نداریم
خانواده‌ای کم برخوردار تحت پوشش کمیته امداد در بخش اسالم تالش با مساعدت یک فرد خیر گوشی کار کرده همراه با سیم کارت و بسته اینترنت همراه امانتی دریافت کرده است. چالشی که این خانواده آبرومند را واداشته به فرزندانشان تاکید کنند تا همواره مراقب گوشی باشد. اما این روستای کوهپایه‌ای با مشکل عدم پوشش اینترنت نیز مواجه است. دانش آموزی که باید حدود ۲ کیلومتر از محل زندگی خود دور شود تا بتواند امواج آنتن اینترنت را دریافت کند. این روستای کوهپایه‌ای هم تنها نقطه کور مخابراتی شهرستان نیست.
آتش گران‌فروشی در بازار گوشی و تبلت
فشار ناشی از افزوده شدن تقاضا برای درخواست گوشی در بازار تاثیرگذاری خود را نشان داده است. مصطفی رضایی مقدم دراین‌باره می‌گوید: این روزها ارزان‌ترین گوشی‌ها نیز با قیمت سابق در دسترس نیست. گوشی تلفن همراه مارک چینی اسمارت که تا هفته پیش ۹۰۰هزار تومان قیمت داشت اکنون به یک میلیون و سیصد هزار تومان رسیده و شرکت توزیع کننده اعلام عدم موجودی در انبار نموده است.
وی می‌افزاید: خانواده‌های دارا نیز از شاد می‌نالند. پیام رسانی که تنها نسخه اندروید آن رونمایی شده است و کسانی که از گوشی سیستم عاملios استفاده می‌کردند را مجبور به خرید مجدد کرده است.
چه باید کرد؟
هوشمندسازی مدارس یک تجربه شکست خورده ۱۰ ساله است که زنگ خطر را بیخ گوش مسئولان آموزش و پرورش به صدا درآورد. اما کسی به این موضوع توجهی نشان نداد تا اینکه روزهای پساکرونا رسید.
پوست‌اندازی نظام آموزشی کشور در سایه آزمون و خطا، فشار افکار عمومی به مدیران در کنار کپی برداری از دیگران رقم خورده است. علاوه بر اشکالات فنی موجود در سامانه پیشنهاد شده از سوی وزارت آموزش و پرورش، بازتولید نابرابری در آموزش از راه دور بسیار مشهود است. دانش‌آموزان طبقات پایین این روزها قربانی ساختار نامناسب برای شرایط خاص شده‌اند. نقطه‌ای که در آن افراد دارا می‌توانند رشد کنند و فقرا از آموختن باز می‌مانند.
چنانچه سخنان ایرج حریرچی معاون وزیر بهداشت را بپذیریم تا زمانی که واکسن کویید۱۹ تولید نشود باید به سازگاری خود با ویروس ادامه دهیم. نظام آموزشی کشور نیز مانند سایر موارد این پروتکل نیازمند سازگاری اساسی است.
