اگر بخواهیم واگذاری و فروش استارت‌آپ‌ها را بررسی کنیم، لازم است به سال ۹۸ برگردیم و نگاهی به تاریخ شکوفایی استارت‌آپ‌ها و اکوسیستم فناوری در دهه گذشته بیاندازیم.
پس از کاهش تحریم‌ها در توافق برجام و گشایش درهای کشور به‌روی سرمایه‌گذاران خارجی شاید بتوان دوره سال ۹۳ تا ۹۷ را اوج شکوفایی استارت‌آپ‌ها و بیزینس‌های حوزه تکنولوژی دانست. این بازه زمانی کوتاه منجر به شکل‌گیری تعداد زیادی از استارت‌آپ‌های موفقی شد که امروز بسیاری از آن عضوی جدانشدنی از زندگی روزمره ما شده‌اند.
پس از سال ۹۷ و خروج آمریکا از برجام و برگشت بسیاری از تحریم ها، حضور سرمایه گذاران خارجی و ارتباطشان با استارت آپها کمرنگ و کمرنگ‌تر شد که در نهایت به صورت کامل از ایران خارج شدند و نیاز مالی و عدم امکان جذب سرمایه بسیاری از استارت‌آپ‌ها را با مشکل مواجه کرد.
از سال ۹۸ موجی از ادغام‌ها شروع شد و شاهد پایان یافتن فعالیت بسیاری از استارت‌آپ‌ها بودیم و تنها استارت آپ‌هایی که توانسته بودند پیش از این مشکل وابستگی خود را از سرمایه‌گذاران خارجی قطع کنند و یا کاهش دهند، قادر به ادامه بودند و روی پای خود ایستادند.
دوران جدیدی آغاز شده بود. اتفاقات اجتماعی، شیوع کرونا، تورم لجام گسیخته، تحریم، فیلترینگ، اینماد و … یکی پس از دیگری راه را برای استارت آپها و بیزینس‌ها دشوار و دشوارتر می‌کرد، با این شرایط میزان ریسک سرمایه گذاران داخلی هم چندین برابر افزایش یافته بود و تمایل کمی برای سرمایه‌گذاری در بیزینس‌های نوپا و استارت‌آپ‌ها داشتند.
این سیر نزولی متأسفانه ادامه دارد و نه‌تنها رفع نمی‌شود بلکه روزبه‌روز به آن افزوده هم می‌شود؛ استارت‌آپ‌های کوچک‌تر تعطیل می‌شوند و استارت‌آپ‌های بزرگتر برای بقا تلاش می‌کنند.
دیده و برجسته شدن استارت‌آپ‌ها در محافل سرمایه‌گذاری شاید به ورود تپسی به بازار بورس کشور مرتبط شود و همین‌‌گونه تلاش‌های دیجی‌کالا و چند استارت‌آپ بزرگ برای ورود به بازار سرمایه که با توجه به شرایط و قوانین عجیب و غریب در این زمینه به‌غیر از تپسی تلاش بقیه تقریبا با بن‌بست مواجه شده است.
گرم شدن ماجرای خرید استارت آپ‌های بزرگ و شناخته شده نیز شاید بتوان گفت خرید الوپیک و تپسی توسط گلرنگ بسیار جدی شد که می‌توان از دو منظر به این ماجرا نگاه کرد.
۱- ورود حرفه‌ای
حرفه‌ای‌ترین شکل ورود یک هلدینگ یا شرکت سرمایه‌دار بزرگ به حوزه‌ای که در آن قبلا حضور نداشته به‌جای ساخت آن و اختراع مجدد چرخ، خرید یک یا چند بیزینس نسبتا شناخته شده و موفق در آن حوزه است.
کاری که گلرنگ در این زمینه آغاز کرد و با خرید چند کمپانی مثل تپسی، الوپیک و احتمالا بسیاری از شرکت‌های بزرگ حوزه فناوری که در آینده مطلع خواهیم شد.
این اتفاق را از منظر حرفه‌ای، برای اکوسیستم، بنیانگذاران، اعضای استارت‌آپ‌ها می‌توان یک اتفاق بزرگ دانست که باعث گسترش فضا، ورود پول به اکوسیستم، امکان ارتقا و ایجاد ایده‌های نو می‌شود.
این نوع خریدها در تمام دنیا مرسوم است و خریدار و فروشنده هم معمولا رضایت کامل از آن را دارند.
همین‌‌طور این روزها خبرهای مهمی نیز از مجموعه حرکت اول که یکی از زیر مجموعه‌های شرکت همراه اول در زمینه سرمایه‌گذاری است به گوش می‌رسد که در حال مذاکره برای خرید دیجی‌کالا است!
۲- خروج نگران کننده
استارت‌آپ‌هایی که امروز به فروش رفته‌اند و یا شایعات فروششان به شرکت‌های بزرگ سرمایه‌دار به گوش می‌رسد همگی جزو برترین استارت آپ‌های کشور هستند که شاید بتوانیم بگوییم در اشل و سایز ایران یونیکورن‌های ایران محسوب می‌شوند و بنیانگذارانشان نیز به اصطلاح اکثرا نسل یک و نخبه‌های اکوسیستم فناوری کشور هستند.
چیزی که فعالین اکوسیستم را نگران این فروش و واگذاری‌ها نموده عادی نبودن شرایط سیاسی و اجتماعی کشور مانند دیگر کشور هاست و به همین دلیل نگاه مثبتی به این ماجرا ندارند.
در دیگر کشور‌های دنیا اگر بنیانگذار یک استارت آپ موفق آن را می‌فروشد یا به مدیریت استارت آپ ادامه می‌دهد و یا استارت آپ دیگری شاید بهتر از قبلی را شروع می‌کند و درواقع یک اتفاق مثبت و روشن را رقم می‌زند.
در مواردی که شاهدیم واگذاری‌ها با تغییرات کامل مسیر استارت آپ و تیم مدیریتی همراه بوده که کمی نگران‌کننده است.
برخی بر این باورند که بنیانگذاران استارت آپ‌های بزرگ کشور به جایگاه و شرایطی در کشور رسیده‌اند که دیگر امیدی برای بهبود و ارتقای استارت آپ خود نمی‌بینند و یا حتی بعضی آن را رو به افول می‌بینند و با تصمیم به فروش آن سعی می‌کنند در اوج و یا در شرایط خوب فرمان مدیریت آن را به یک شرکت بزرگتر واگذار کرده و از آن خارج شود.
این موضوع می‌تواند زنگ خطری باشد برای دیگر استارت‌آپ‌ها و بیزینس‌های فعال حوزه فناوری که وضعیت و شرایط مساعدی برای استارت آپها وجود ندارد و آینده روشنی نمی‌توان متصور بود.
برخی بر این باورند که با قدرت گرفتن استارت‌آپ‌هایی مثل دیجی‌کالا، اسنپ و … بدنه دولت و حاکمیت توان تحمل وجود چنین بیزینس‌های خصوصی بزرگ و با نفوذی را ندارد و تلاش می‌کند بتواند به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم بخشی از سهام و یا همه سهام این شرکت‌ها را به نحوی از مالکیت بنیانگذاران آن خارج کند، که خیلی هم دور از ذهن نیست.
سال گذشته بود که روزنامه کیهان نظریه دولتی کردن مالکیت استارت‌آپ‌های بزرگ کشور را مطرح نموده بود و خوب می‌‌دانیم که نظریه‌های مطرح شده در این روزنامه بسیار به واقعیت نزدیک می‌شوند!
به نظر سال ۱۴۰۳ سال مهم و سرنوشت سازی برای استارت آپها و جامعه حوزه آی‌تی و فناوری کشور خواهد بود و امیدوارم با تغییر دیدگاه‌ها و سیاست‌ها اتفاقات خوبی برای استارت‌آپ‌ها رخ دهد.