کتاب: چرا ملت ها می جنگند
نویسنده: ریچاردند لبو
مترجم: ولی گل محمدی، مینا آرام
سال: ۱۴۰۲ / ۴۱۴ ص
ناشر: شرکت هزار سوم اندیشه
تاریخ تمدن های بشر تا حد زیادی مشحون از روایت جنگ ها، شکست ها و پیروزی ها است، آنچنان که اگر بدون شناخت پیشینی به تورق تاریخ بپردازیم گویی صرفا دفتر نزاع ملت ها، فتوحات حاکمان و برآمدن و زوال جهانگشایان را ورق می زنیم. به دیرینگی همین حقیقت، پرسش از چرایی وقوع جنگ ها میان ملت ها نیز تداوم دارد. گرچه پاسخ های ارائه شده نیز کم نیست اما به تازگی «ریچارد ند لیبو» تئوریسین و پژوهشگر پرکار روابط بین الملل در اثر تحقیقی خود با عنوان چرا ملت ها می جنگند به بررسی ریشه ها و دلایل نبردهای رخ داده میان ملت ها به ویژه در عصر مدرن پرداخته است که می تواند رهیافتی تازه در نگرش به رخداد پرتکرار جنگ و نیز ملاطی نو در معماری صلح در جهان تلقی شود.
لبو در اثر خود با مطالعه ده ها جنگ در عصر پسا وستفالی می گوید: دولت ها عمدتا نه برای قدرت، امنیت یا حتی منافع مادی بلکه برای منزلت و افتخار می جنگند. [درواقع ]خدشه دارشدن صلح جهان برای قرن های متمادی، ناشی از شوق به کسب فخر و شرف از مسیر جنگاوری بوده است.
لیبو در اثر خود با مطالعه ده ها جنگ در عصر پسا وستفالی به وضوح این حقیقت را می بیند که دولت ها عمدتا نه برای قدرت، امنیت یا حتی منافع مادی بلکه برای منزلت و افتخار می جنگند. تعبیر دیگر یافته ی لیبو این است که خدشه دارشدن صلح جهان برای قرن های متمادی، ناشی از شوق به کسب فخر و شرف از مسیر جنگاوری بوده است. این یافته چنانچه در پژوهش های میان رشته ای دیگری همچون روانشناسی سیاسی یا سیاستگذاری نیز محک خورده و به نتایج یکسانی دست یابد چه بسا می تواند به یک پویش جهانی برای اصلاح خرده فرهنگ «شرف از مسیر جنگاوری» منتهی گردد.
تهاجمی ترین دولت ها، قدرت های در حال ظهوری هستند که خواهان شناسایی به عنوان قدرت بزرگ هستند» . این گزاره به دلیل اثبات به استناد ریشه یابی ۹۴ جنگ میتواند به یک برهان نظری بدل گردد و معنای ضمنی اش این است که جهان ما به شدت نیازمند ممارست از صلح در کنار توسعه اقتصادی است.
این یافته صرفا کشفی از دلایل وقوع جنگ ها در گذشته نیست بلکه بدیهی است که همین امروز هم برخی ملت ها و حکومت ها بیش از دیگران نیازمند اصلاح چنین خرده فرهنگ هایی هستند. لیبو در یکی از فصول مهم کتاب به بررسی برخی گزاره های مرتبط با جنگ ها پرداخته و از جمله در گزاره ای پرمعنا نوشته است که «تهاجمی ترین دولت ها، قدرت های در حال ظهوری هستند که خواهان شناسایی به عنوان قدرت بزرگ هستند» . این گزاره به دلیل اثبات به استناد ریشه یابی ۹۴ جنگ میتواند به یک برهان نظری بدل گردد و معنای ضمنی اش این است که جهان ما به شدت نیازمند ممارست از صلح در کنار توسعه اقتصادی است.
معمولا برآمدن قدرت نو، در جهان فعلی بجز حرکت به سوی توسعه یافتگی اقتصادی میسر نیست، به همین دلیل من در گزاره ریچارد لیبو دست برده و جمله او را با این رهیافت بازنویسی می کنم که «کشورهای رو به توسعه در صورت تبدیل شدن به قدرت های اقتصادی استعداد رویکرد های تهاجمی را نیز کسب می کنند تا خلا منزلت جهانی خود را جبران کنند». توسعه اقتصادی می تواند برای یک حکومت شرایط تازه ای در سپهر روابط بین الملل به بار بیاورد، با این حال توسعه اقتصاد و رفاه ملی، توان جبران خلا های تاریخی آن حکومت/ ملت را ندارد شاید به همین دلیل است که یک کشور در هنگامه تبدیل شدن به قدرتی نوظهور درصدد برساختن افتخار از طریق جنگ است.من گمان می کنم اگر تجاوز اخیر نظامی روسیه به اوکراین و همراهی مردم این کشور با حکومت مقتدر ملی آن را از همین دریچه بنگریم به کوششی معنادار برای کسب افتخار توسط روسیه ی منزوی و سرخورده پس از فروپاشی شوروی برسیم، روسیه ای که البته در بیش از یک دهه اخیر از طریق ساخت دولت مقتدر ملی و به اتکای درآمد و بازیگری هوشمندانه انرژی به قدرتی نوظهور تبدیل شد و حالا موقعیت را برای تجدید عزت و افتخار و تشفای غرور زخم خورده اش مناسب دیده است. این البته به نظرم «افتخاری اشتباهی» است که روسیه با تجاوز به مرزهای کشوری دیگر به دنبال آن است اما این نه نخستین بار است و نه آخرین بار که قدرتی نوظهور با ابزار تهاجم درصدد ساختن منزلت گام بر می دارد.
تمام آنچه لیبو نوشته و یا نتایج پژوهش های مشابه می تواند در مطالعات و کوشش های « صلح سازی» آتی جهان پرنزاع ما به کارآید. اینجا اما یک نکته مهم مطرح است که نسبتی با مسائل روابط بین الملل و سیاست های جهانی ندارد، سخن من درباره اندیشه رایج میان ملت هاست، امروز و در جهانی که ساختار ارتباط انسانی پرقدرتی داریم به تدریچ هنجارها و ارزش های ملت ها، فصول مشترک زیادی با هم پیدا می کنند، موانع قرون و اعصار گذشته یک به یک فرو می ریزند تا ملت ها نگاه هایی نسبتا قرین به هم درباره موضوعات و مفاهیم اجتماعی پیدا کنند.هیچ دست پنهانی هم درکار نیست این خصلت توسعه ارتباطات انسانی و جهانشمول شدن فناوری های ارتباطی است. به دلیل همین خاصیت غیرقابل انکار، به نظرم کوشش برای فهم درست «مسیر کسب منزلت ملت ها» ، دست شستن از نگاه به گذشته و تاکید بر چشم اندازهای آینده می تواند به دستورکار جهانی فعالان صلح سازی بدل گردد. چنانچه ملت ها، از طریق گفت و گوی نخبگان، آموزش دولت ها و نقش آفرینی نهادهای مردمی ، فرهنگ سازش را در درون تمرین و تهاجم با هدف کسب منزلت را یک ضدارزش تلقی کنند خشت مهمی در دیوار آرمان صلح بشر ایجاد خواهد شد. از رهگذر چنین مساعی ارزشمندی «اشتباه در فخرانگاری جنگ» به عنوان مهمترین مانع صلح سازی نیز برداشته می شود. می دانم ممکن است جملاتم کمی آرمانی به نظر برسد اما سرشت بشر تلاش برای رسیدن به همین آرمان های دور و دراز است و تاریخ، آن بخش کوچک از تاریخ که بوی خون نمی دهد گواه این است که رسیدن به آرزوها برای نسل بشر میسر است.
