انزلی؛ شهر باران و دوستی

مردم انزلی  خویشاوند صلح هستند و مهربانی ؛ آنها  از نزاع و خشونت بیزارند. اهالی این شهر همسایه اند با دریا  و روشنای فانوس­های دریایی و آواز باران همراه همیشه  آنهاست. سفره محبت­شان از دیرباز به روی مهمان گشوده بوده و کلام­شان از عشق و دوستی نشان داشته است. ولی افسوس که قضاوتهای زودهنگام باز هم دامن­گیر شده  و گاه و بی­گاه از دور و نزدیک میشنویم که مردم این شهر آن چنان که باید، پذیرای گردشگران نیستند و رفتاری که شایسته برخورد با مهمان است را از خود بروز نمی­ دهند. واقعیت این است که زندگی مردم انزلی  که روزگاری  به دروازه اروپا شهره بود، با حضور گردشگران گرده خورده است. وقتی اهل بندری قدیمی و اصیل باشی، از سال­های دور  آمد و شد  و اقامت­های بسیاری را شاهد خواهی بود، آن­گونه که میزبان بودن در وجودت چنان ریشه می ­دواند که نمی ­توانی شهر را بی ­حضور مهمان تصور کنی.  و اما این اما همان نقطه­ ای است که باید ایستاد و تماشا کرد  و حرف­ها را شنید و پس از آن قضاوت کرد.

قاب اول

مرداد است و آفتاب بی­امان می تابد. مرد اتومبیلش را در ترافیکی سنگین می­راند.  فرزند بیمارش بی­ تاب است و همسرش  هر چند دقیقه یک بار دست بر پیشانی فرزند می­ گذارد تا حرارت بدن طفل را بسنجد.  مرد سر می­چرخاند،  ماشین­های اهالی شهر و مسافران قطار شده­ اند پشت هم .  خیابان همان است که از سالیان پیش بوده و در این سال­ها بر تعداد خودروهای شهر افزوده شده و با حضور مسافران، ترافیک  سنگین طاقت مردم را طاق می­کند.

قاب دوم

عصر است. زن جوان همراه فرزندش در پارک قدم می­زند.  مردی با زیرپوش بی ­آستین روی زیر انداز دراز کشیده است. همسرش روی گاز پیک نیکی گوجه فرنگی سرخ می­کند. بوی روغن و گوجه در اطراف پخش می­شود.  سطل­های زباله پارک پر از آشغال هستند و  مقدار زیادی زباله پای سطل ریخته  شده­است. روی یکی از درختچه های پارک چند تکه لباس، منتظر خشک شدن هستند.

 قاب …

قاب­هایی این چنین کم نیستند. مناسب نبودن زیر ساخت­ها و رفتار بعضی مسافران  در ایام حضور گردشگران گاه موجب بروز مشکلات می شود.  رییس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی بندرانزلی در باره تنش­هایی که بین مردم و مسافران به وجود می آید، اظهار می­کند: این  تنش ها که عنوان می­شود، بیشتر از آن­چه که در شهرهای دیگر کشور به ویژه شمال  وجود دارد، نیست.  در ظاهر قضیه نوع ادبیات عامه این شهر ممکن است خشن  و جدی به نظر برسد که در واقع اینگونه نیستند اما  باید توجه داشت، این لحن زمانی تشدید پیدا می­کند که احساس کنند در حقشان ظلمی شده و حقوق شهروندی­شان نادیده انگاشته شده است.

«فرهاد رحمان­زاده» می­افزاید: بیشتر واکنش­ها زمانی رخ می­دهد که مردم این شهر در ایام تعطیلات با مشکلاتی مواجه می­شوند و یا رفتار نامناسبی از مسافران  می­بینند. بعنوان مثال بارها شاهد بوده­ایم که  رانندگان دو اتومبیل در عرض جاده کنار هم توقف کرده و بی آن­که از اتومبیل پیاده شوند با هم صحبت می­کنند و راه را بند می­ آورند و به بوق ماشین پشت سر نه تنها توجه نکرده بلکه اعتراض  هم می ­کنند. در شهری با عرض کم و طول 17 کیلومتر، وقتی این حجم از مسافر وارد می شود حتی در خدمات رسانی خطوط تلفن هم اختلال ایجاد می­شود به تبع در عصبانیت مردم  شهر تاثیر می ­گذارد و  برخی مسافران  نیز تحت تاثیر بازتاب این عصبانیت قرار می ­گیرند.

خشن بودن مردم انزلی، پیش­­فرضی غلط است

یک فعال اجتماعی در گفت­ و ­گو با مرور اظهار می­کند: خیلی وقت­ها از بسیاری افراد و مراجع می‌شنویم که مردم انزلی به نسبت شهرهای دیگر مردمان خشن­ تری هستند یا آمار وقوع جرم در این شهر نسبت به شهرهای دیگر عدد بالاتری را نمایش می‌دهد. بر مبنای همین داده است که به دنبال پاسخی برای چرایی یک اخلاق آسیب‌زا می‌ گردیم.

امین حق ره: پدیده‌هایی فرهنگی-اجتماعی مثل فوتبال و تیم محبوب ملوان (با آن هیجانات و تنش‌هایی که ماهیت آن است) در کنار ظرفیت­هایی همچون منطقه آزاد، اداره بنادر و دریانوردی، نیروی دریایی و… این شهر را در مرکز توجهات عامه قرار داده است. بدیهی‌ست که هر خبر بد و ناخوشایندی از این شهر، بازتابی به مراتب بیشتر از اخبار ناخوشایند برآمده از شهرهایی دیگر داشته باشد که ظرفیت­ها و مختصات ویژه بندر انزلی را ندارند.

در همین ابتدا باید بگویم که این پیش‌فرضِ درستی نیست. هم مشاهداتِ مستقل و بی سو گیری عینی و میدانی و هم پژوهش‌های جامعه‌شناختی چیز دیگری خلاف این را اثبات کرده و می‌کند. اتفاقا چندوقت پیش هم پایان نامه‌ای را می‌خواندم که به همین موضوع در حوزه جغرافیای گیلان پرداخته بود و در جمع‌بندی به نتیجه‌ ای خلاف آن‌چه در باور عمومی نشسته رسیده بود.

«امین حق ره» یادآور می­شود: تا سال ۱۳۵۷ عمده‌ امکان امرار معاش مردم انزلی از دو طریقِ  صیادی و جذب گردشگر بوده است.  به زبان ساده، از گذشته، وجود صید و توریست ارتباط مستقیم با کیفیت معاش مردم این منطقه داشته است. طبیعی‌ست و شرط عقل است که در این شرایط بومی‌ها، دست­ کم  برای نیل به سود و رفاه بیشتر از اقداماتی که به این رابطه‌ دو سویه (بومی‌ها و صید، بومی‌ها و  توریست) خدشه وارد می‌کند، بپرهیزند.

دلایل شکل گیری این پیش­فرض

وی می­ گوید: حالا پرسش این ‌جاست که چرا با این شرایط، پیش‌ فرض نمایندگان افکار عمومی حتی رسانه‌ها و… بر وجود خشونت حداکثری در متن جامعه‌  انزلی‌ست. دلیل نخست به ماهیت ذاتی این شهر بر می‌ گردد. انزلی از گذشته تا همین اواخر از مقاصد اصلی گردشگران ایرانی‌­ ست. جمعیت کثیری از مردم ایران تجربه یک یا بارها حضور در بندر را به عنوان گردشگر یا … داشته ‌اند، در شرایطی که صدها شهر کوچک و بزرگ دیگر در کشور وجود دارد که به دلیل شرایط خاص جغرافیایی بسیاری تا به حال حتی اسمشان را نشنیده‌اند و یا هرگز امکان یا علاقه‌ای به حضور و تجربه زیست اجتماعی با مردمش را نداشته‌اند. نکته این ‌که آمار وقوع جرایم و خشونت‌های اجتماعی در بسیاری از این شهرها از انزلی بالاتر است اما به دلیل آن ‌که در مرکز توجهات قرار نگرفته‌اند، مورد داوری عمومی هم قرار نمی‌گیرند. اگر بخواهیم از زاویه‌ دیگر مساله را مورد بررسی قرار دهیم، کافی‌ست به آمار عجیب و نادر این شهر کم‌ جمعیت و وسعت در پرورش نخبگان فرهنگی، هنری، علمی و ورزشی نگاهی بیندازیم. هیچ وقتی از سال نیست که نام انزلی در کنار نام چهره‌ یا چهره‌هایی از این شهر در یکی از زمینه‌های مذکور در عرصه‌  ملی جلوه‌ گر نباشد. پدیده‌هایی فرهنگی-اجتماعی مثل فوتبال و تیم محبوب ملوان (با آن هیجانات و تنش‌هایی که ماهیت آن است) در کنار ظرفیت­هایی همچون منطقه آزاد، اداره بنادر و دریانوردی، نیروی دریایی و… این شهر را در مرکز توجهات عامه قرار داده است. بدیهی‌ست که هر خبر بد و ناخوشایندی از این شهر، بازتابی به مراتب بیشتر از اخبار ناخوشایند برآمده از شهرهایی دیگر داشته باشد که ظرفیت­ها و مختصات ویژه بندر انزلی را ندارند.

واقعیت­ها

حق ره  بیان می­ کند:  واقعیت این است که خلقیات کلیت جامعه‌  ایرانی و به تبع آن حوزه‌ زیستی انزلی، به سمت خشونت بیشتر پیش می‌رود. این را می‌توان از آمار فزاینده‌ مراجع رسمی از میزان نزاع و درگیری، قتل، خودزنی، خودکشی و سرقت و … دریافت کرد. این البته که برای انزلی هم صادق است. در این جا لازم است به نکته‌ای مهم در تحلیل آمار برآمده در خصوص میزان پرخاشگری و ارتکاب اعمال خشن در انزلی اشاره کنم.  برابر پایش‌های صورت گرفته آمار وقوع جرایم و اعمال خشن و پرخاشگرانه در فصولی که شهرهای توریستی میزبان گردشگران‌اند به صورت معناداری نسبت به سایر ایام سال بیشتر است. و این دو وجه دارد، نخست آن که عاملین ارتکاب درصد بالایی از رفتارهای خشن و پرخاشگرانه از میان خود گردشگران‌اند و با توجه به تنوع قومیتی گردشگران حاضر در حوزه جغرافیای انزلی، این رفتارهنجارشکنانه متاسفانه به پای انزلی‌چی‌های میزبان نوشته می‌شود.

به گفته این تحلیلگر، دیگر این‌که منشا بسیاری از تنش‌ها و رفتارهای خشونت‌آمیزی که یک طرفش بومی‌های انزلی هستند، به رفتارهای مخرب محیط زیست یا کنش‌های هنجارشکنانه یا موهن غیربومی‌های در ظاهر گردشگر معطوف است. عدم رعایت بهداشت عمومی، تجاوز به حریم عمومی و خصوصی به هنگام اسکان (چادر زدن در شوارع، پارک­های کنار خیابان، مقابل اماکن کسب و…) یا ایجاد ترافیک و اخلال در نظم آمد و شد،  بخشی از رفتارهایی‌ست که واکنش‌های گاها خشن را در پی دارد. این در حالی‌ست که به دلیل  فترت و رکود اقتصادی در انزلی  و گرایش اکثر مسافران به هزینه‌کرد در منطقه‌ آزاد یا شهرهای مجاور و عدم بهره‌مندی بومی‌ها از مزایای اقتصادی که حضور گردشگران در گذشته برای آن‌ها داشته، آستانه‌ تحمل و مداراگری نیز نسبت به رفتارهای اغلب خارج عرف مسافران کاهش یافته است.

در آخر باید به یک مولفه‌ دیگر در خصوص چرایی اشتهار مردم انزلی به خشونت‌ورزی اشاره کنم که جنبه‌ روان‌شناختی دارد و آن تمایل فزاینده انزلی‌چی‌ها به خصوص نسل تازه، به توصیف شدن با صفاتی‌ست که از آن‌ها چهره‌ای جنگجو، ناسازگار، معترض، یاغی و خشن به نمایش می‌گذارد. این را می‌توان به راحتی و وضوح از محاورات و مکالمات روزمره‌ مردم به خصوص جوان‌ترها با کلیدواژه‌ «من انزلی ‌چی‌ام ها!» دریافت! هشداری که بیشتر ازآن‌که جنبه‌ تهدید و تخاصم داشته باشد، در آن نوعی توجه ‌دادن مخاطب به گذشته‌  در نظر گوینده پرافتخار و شکوهمندی‌ ست که انگار حالا دیگر جز خاطره‌ای از آن باقی نمانده است!

ضرورت انجام پژوهش

این فعال اجتماعی  یادآور می­شود: مبحث مطرح شده، نیازمند کار پژوهشی از سوی کنش‌گران حوزه‌ اجتماع است اما در نظر من شکل‌گیری و بروز این خلقیات محصول عواملی نظیرِ رکود و سکون شدید اقتصادی، بیکاری، فرسودگی شدید بافت شهری، تخریب و تحقیر مولفه‌های هویت‌ساز بومی (همچون اماکن تاریخی، تیم فوتبال ملوان و…. ) است که محصول سو مدیریت و سیاست‌گذاری‌های خطای مدیران مسئول  بوده  و کمترین نتایجش هم در طول زمان ایجاد حس بی‌اعتمادی و جداافتادگی، و میل به قبیله‌گرایی و دیگر ستیزی و مرکز گریزی‌ست.

 دلایل افزایش جرایمی چون نزاع

فرمانده انتظامی انزلی با بیان این که  وضعيت وقوع نزاع و درگيري در شهرستان بندرانزلي نسبت به ساير شهرستان­هاي استان جايگاه نگران ­كننده­ اي دارد، اظهار می­ کند:  نوع بافت قوميتي در كنار عواملي مانند بي­كاري و نبود زيرساخت­هاي مناسب توليدي و نيز گردشگرپذیر بودن شهرستان زمينه  رشد برخي جرائم  مانند نزاع و درگيري را فراهم کرده است. تقابل فرهنگ­ها درشهرستان توريستي مانند انزلي، اصطکاك بين فردي را افزايش داده وتاييد اين گفته  در اوقاتی چون تابستان است كه با پيك حضور مسافران، افزايش ميزان نزاع و درگيري را شاهدیم.  نزاع و درگيري در ماه­هاي عادي سال نيز کم نیست واين ميزان وقوع ما را به خصوصيات فرهنگي مستتر در شهر هدايت مي­كند.

سرهنگ مجید حسینی: كاستي­هاي فوق به دليل ضعف زيرساخت­هاي شهری در پذيرش اين ميزان فشار به وجود آمده و توسط شهروندان  تحمل مي­شود. اين عوامل منفي در شرايط نامناسب آب و هوايي مانند گرما و هواي شرجي تابستان و بارندگي زمستان،  كاهش آستانه تحمل و ناكامي و بروز پرخاشگري را  درپي دارد.  در بسياري از مواقع پرخاشگري افراد از زمينه­ هاي اصلي ناكامي (ناكارآمدي زيرساخت ها) جابه جا شده و بر زمينه ­هاي ديگر مثل ساير شهروندان و مسافرين تخليه می شود. در اينجاست كه شاهد بروز نزاع و درگيري در شهري ساحلي مانند انزلي مي­شويم.

عوامل پدید­آورنده نزاع

سرهنگ «مجید حسینی»  در شرح عواملی که بر وقوع نزاع در جوامع  موثر است، می­گوید: باید توجه داشت که نزاع از بقاياي جوامع سنتي است كه به جوامع مدرن امروزي نيز انتقال يافته است. فراواني وقوع نزاع در جامعه مي­تواند نشانه يادگيري افراد در بكارگيري زور براي احقاق حق و ضعف در اعتماد به قانون، پايين بودن آستانه تحمل و… باشد. عصباني شدن و پرخاشگري  از نتايج ثانويه ناكامي است. بنا براین  در تحليل فراواني وقوع نزاع به ريشه ناكامي شهروندان بايد توجه داشت. ناكامي مكرر باعث كاهش آستانه تحمل افراد  مي­شود و در اين حالت فرد توان كنترل خشم خود را نداشته و با كوچك­ترين تنشي عصباني مي­شود. در كنار اين ناكامي استرس­هاي روزمره­ای که افراد متحمل می­شوند را نيز بايد در نظر گرفت.

به گفته ی این مقام مسوول،  عامل سومي كه قدرت حل مساله افراد را در مقابل تنش  نشانه مي­رود، افسردگي است که  مي تواند در ناكامي­ها  و نبود تجارب خوشايند و كمبود نشاط و تفريح بروز يابد. ناكامي، استرس و افسردگي مي­تواند سه ضلع مثلث خشم باشند كه با نگاهي به جامعه امروز زمينه ­هاي اين تجارب منفي را مي­بينيم.  عواملی چون گراني، درآمد ضعيف، بيكاري، پرداخت  نشدن به موقع حقوق، پايين تر بودن دستمزد از ميزان تعرفه هاي قانوني،  نبود امنیت شغلی در بین برخی مشاغل، احساس تبعيض در استخدام ادارت و شركت ها، ترافيك، تبعيض­هاي اجتماعي، مصرف­گرايي، تجمل­گرايي،  تزلزل بنيان  خانواده  تحت تاثیر ارتباطات خارج از چهارچوب و فراهم نبودن امكانات تفريحي خوشايند ميزان ناكامي را افزايش مي دهد. از زمينه­هاي ديگر ناكامي افزايش شديد تراكم جمعيت در زمان پيك حضور مسافر است که تبعاتي  نظیر  گراني، سد معبر، ترافيك  سنگین، افزايش جرايمي مانند روسپيگري  وسرقت را به دنبال دارد.

وی در ادامه یادآور می­شود: كاستي­هاي فوق به دليل ضعف زيرساخت­هاي شهری در پذيرش اين ميزان فشار به وجود آمده و توسط شهروندان  تحمل مي­شود. اين عوامل منفي در شرايط نامناسب آب و هوايي مانند گرما و هواي شرجي تابستان و بارندگي زمستان،  كاهش آستانه تحمل و ناكامي و بروز پرخاشگري را  درپي دارد.  در بسياري از مواقع پرخاشگري افراد از زمينه­هاي اصلي ناكامي (ناكارآمدي زيرساخت ها) جابه جا شده و بر زمينه ­هاي ديگر مثل ساير شهروندان و مسافرين تخليه مي­شود. در اينجاست كه شاهد بروز نزاع و درگيري در شهري ساحلي مانند انزلي مي­شويم. وجود باورهاي اشتباه در لايه های­ ذهني افراد مانند گرفتن آني حق و اعتماد به قضاوت فردي و نبود آشنايي لازم در مطالبه حق از طريق قانون در كنار مهارت ضعيف عذرخواهي و گذشت، ريسك درگيري را افزايش مي­دهد.

اهمیت پیشگیری

این مسئول بیان می­کند: اداره برآورد معاونت اجتماعي استان گيلان همواره در برآورد سالانه خود نزاع و درگيري را يكي از اولويت­هاي مهم استان به شمار مي­آورد. ناجا و ساير سازمان­هاي ذيربط مستمرا سياست پيشگيري از وقوع نزاع و درگيري را پيگيري مي­كنند. آشنايي شهروندان با نتايج قانوني و نيز تاثير اجتماعي نزاع از راه­كارهاي مهم در پيش­گيري از وقوع جرم است.

وی درپایان توصیه­های ذیل را به منظور کاهش آمار درگیری و نزاع عنوان می­کند: ارزش گذاري مجدد و الگودهي رفتارهاي صحيح در جامعه از طريق آموزش در سنين پايه در مدارس؛ ترويج رفتارهاي صحيح و احترام به قانون و اخلاق در سطح مديران و چهره­ هاي مطرح اجتماعي؛ افزايش هزينه جرم نزاع ، درگيري، فحاشي و حمل سلاح سرد؛ شناسايي و رفع زمينه­هاي ناكامي مانند مهندسي صحيح شهري با هدف رفع ترافيك يا ساماندهي مسافران در كمپ هاي ويژه و ممانعت از اسكان آنها در خيابان و پارك ها كه از موارد نارضايتي افراد بومي است؛ تقويت گشت هاي انتظامي و نيز تعدد قضات دادسرا در جهت تسريع در روند رسيدگي به شكايات مردمي.

لزوم توجه به نیازهای انزلی 

از همه آن­چه در این  گزارش بدان پرداختیم، در می یابیم  مردم انزلی مهمان ­نواز هستند و می­دانند  حضور گردشگران می­تواند به رونق اقتصاد شهرشان بی انجامد اما زیر ساخت­های  شهری و گردشگری  و برخی مواقع رفتار مسافران در این شهر  مناسب نیست. اهالی شهر شاهد تشدید مشکلاتی چون  ترافیک سنگین، افزایش زباله­ و آلودگی شهر در ایام حضور گردشگران هستند. از سویی  بسیاری از مسافران ترجیح می­دهند به جای استفاده از هتل­ها و مهمانپذیرها  و خرید اقلام مورد نیازشان از کسبه  که به رونق اقتصادی شهر کمک می کند، در چادر ولو در اماکن نامناسب اقامت داشته باشند و بسیاری از مایحتاج مورد نیاز خود را هم از خانه خویش  بیاورند، و متاسفانه گاه شاهد نگاه از منظر بالای پایتخت نشینان  نسبت به  بومی­ها هستیم که بر مراودات و تعاملات تاثیر بسیار نامطلوبی به جای می­گذارد. همه این موارد  در کنار بالا بودن آمار بیکاری، رکود اقتصادی و معضلاتی  که مردم شهر انزلی درگیرش هستند سبب  بروز مشکلاتی می­شود که رفع آن نیازمند مشارکتی همگانی در مسیر مناسب ­سازی زیر ساخت­های شهری و گردشگری، توسعه گردشگری پایدار، نظارت مناسب بربازار و نرخ اقلام و خدمات و همچنین  رفع معضلات موجود در شهر است.