مطالعه آسیب های اجتماعی و جرم و بزه در جامعه از جمله مطالعاتی است که مورد توجه مدیریت شهری، شهروندان و حاکمیت است. زیست شهری در ذات خود تولید کننده، تسهیل کننده و یا شتاب‌دهنده بسیاری از جرایم و بزه های اجتماعی است.
به همین دلیل در چند دهه اخیر سیستم های قضایی و پلیسی به سمت پیشگیری از وقوع جرم رفته‌اند. در کشورهای توسعه‌یافته به دلیل استقرار مدیریت یکپارچه شهری تقریبا امکان تحقق پیشگیری از وقوع جرم وجود دارد اما در ایران به دلیل فقدان مدیریت یکپارچه شهری عملا مدل‌های مختلف پیشگیری از جرم اثر بخشی لازم را ندارند.
بازخوانی یک تجربه در جهان
رودلف دبلیو جولیانی در دو مقطع شهردار نیویورک بوده است؛ سال ۱۹۹۳ و سال ۱۹۹۷. طی دو دوره مسئولیت شهرداری ایشان حدود ۵۷ درصد از آمار بزهکاری و حدود ۶۵ درصد از آمار قتل و جنایت کاهش پیدا کرد. نیویورک که خیابان‌هایش به خاطر وقایع خطرناک و جنایات در آن شهر، شهره شده بود، طی پنج سال شهرداری جولیانی از سوی پلیس فدرال آمریکا به عنوان امن ترین شهر بزرگ آمریکا شناخته شد.
اینکه یک سیستم بتواند آمار بزه و جرم را در یک دوره زمانی ۶۵ درصد کاهش دهد مستلزم وجود فرآیندهای خاصی است که این فرآیندها می‌توانند تا حد بسیار زیادی اثر بخش باشند. در ادامه این یادداشت به بخشی از این فرآیندها اشاره خواهم کرد.
ارجاع به گزارشی از پزشکی قانونی
قبل از ورود به فرآیندهای موردنظر لازم است اشاره ای داشته باشم به گزارشی که اخیرا از پزشکی قانونی منتشر شد. به حسب این گزارش که مبتنی بر گواهی‌های صادر شده برای مراجعه‌کنندگان تدوین شده است، از حدود دو میلیون گواهی صادره از سوی پزشک قانونی حدود ۳۰ درصد یعنی بین ۶۰۰ تا ۷۰۰ هزار گواهی مربوط به نزاع‌ها و درگیری‌های خیابانی است. بر اساس آمار دیگری هم که روزنامه شرق بر اساس گزارش پزشکی قانونی کشور منتشر کرده، رتبه استان گیلان در میان ۳۱ استان کشور رتبه دهم از نظر شاخص نزاع و عصبانیت است.
خشونت یعنی چه؟
موضوع خشونت که در مناسبات اجتماعی مورد توجه قرار می‌گیرد در سه بعد قابل شناسایی است: ۱- نزاع و درگیری ۲- توهین ۳- تهدید
بر اساس مطالعات و آمارهایی که در این زمینه وجود دارد استان گیلان در یک دوره که از اواخر دهه هشتاد تا تقریبا اواخر دهه نود را در بر می‌گرفت، در سطح کشور در شاخص ضرب و جرح عمدی رتبه سوم، در شاخص توهین رتبه دوم و در شاخص تهدید رتبه سوم را کسب کرده بود. این مطالعه مبتنی بر آمار پرونده های قضایی در بازه‌ی زمانی موردنظر بوده است.
آمار منتشر شده از سوی پزشک قانونی فقط مبتنی بر گواهی صادره برای مراجعه کنندگانی است که موضوع گواهی آن‌ها نزاع و‌درگیری بوده است و به خشونت هایی مثل توهین و تهدید نمی‌پردازد. بنابراین، این آمار نمی‌تواند تصویر دقیق و جامعی از خشونت و عصبانت ارایه دهد.
در یک مطالعه پیمایشی که سال ۱۳۹۹در موضوع سرمایه اجتماعی در شهر رشت انجام شد، ۵۳ درصد از پاسخ دهندگان به این مطالعه پیمایشی بر این باور بودند که پرخاشگری و دعوا و نزاع در بین مردم افزایش یافته است.
چگونه می‌توان مدیریت آسیب‌های اجتماعی را تسهیل کرد؟
و اما چند ملاحظه در مورد فرآیندهای لازم برای مدیریت آسیب‌های اجتماعی:
۱- مطالعات جهانی در حوزه بزه و جرم نشان می‌دهد که آمارهای دستگاه‌های مربوطه در زمینه جرم و بزه تقریبا یک چهارم عدد واقعی جرم و بزه انجام‌شده است. بسیاری از شهروندان که در معرض جرم و بزه قرار می‌گیرند، به مراکز رسمی مانند پلیس، دادگاه و نهادهای امداد اجتماعی مراجعه نمی‌کنند. بنابراین برای رسیدن به نرخ واقعی جرم و بزه باید عدد منتشر شده از سوی دستگاه‌های مربوطه را حداقل چهار برابر در نظر بگیریم.
۲ – در کشورهای توسعه یافته دسترسی به آمار آسیب‌های اجتماعی و جرم و بزه برای محققین و پژوهشگران به راحتی فراهم است. در ایران محققین و پژوهشگران به راحتی به این آمار دسترسی ندارند و دستگاه های مربوطه خودشان راسا اقدام به تجزیه و تحلیل این آمار می‌کنند . عدم دسترسی پژوهشگران مستقل به این اطلاعات و آمار موجب شده که مدیریت آسیب‌های اجتماعی و جرم و بزه فاقد انباشت دانش در این زمینه باشد.
۳ – فقدان مدیریت یکپارچه شهری موجب شده دستگاه‌های مرتبط با آسیب های اجتماعی به‌طور جزیره‌ای عمل کرده و در نتیجه نه تنها اثربخشی لازم را نداشته باشند بلکه موجب پرتی منابع هم بشوند.
