ایران کمتر از ۲۰ سال زمان دارد!

بخش اول

زمانی که طفل خردسالی بودیم فکر می‌کردیم افراد چهل یا پنجاه ساله، سالمند هستند و پیر شده‌اند. ولی وقتی بزرگتر شدیم درک کردیم که در یک چشم برهم زدن دهه‌های سی و چهل و پنجاه زندگی می‌گذرد. حالا فکر می‌کنیم تا سالمندی زمان زیادی باقی است.

 

بی توجه به اینکه در همان چشم برهم زدن، ما نیز یکی از سالمندان خواهیم بود. تازه اگر همه چیز خوب پیش رود و مشکلات عدیده زندگی فردی و اجتماعی، مجالی باقی بگذارد. اما نکته مهم کیفیت و چگونه سالمند شدن است.

 

یکی از مهم‌ترین موضوعات روز جمعیتی که توجهات زیادی را به خود جلب کرده است، سالمندی جمعیت است. گسترش مراقبت‌های بهداشتی اولیه، بهبود شرایط اقتصادی و اجتماعی، پیدایش فناوری‌های جدید پیشگیری و تشخیص و درمان بیماری‌ها، موجب افزایش جمعیت افراد ۶۰ ساله به بالا شده است که این افراد طبق تعریف سازمان جهانی بهداشت «سالمند» نامیده می‌شوند.

 

بر اساس اطلاعات موجود، سالمندی، پدیده‌ای جهانی و فراگیر است. اما رشد سالمندی در ایران بالا و در گیلان بالاتر از کشور است. به گونه‌ای که میزان رشد جمعیت استان گیلان در تمامی دوره‌های سرشماری بسیار پایین‌تر از سطح کل کشور بوده و این تفاوت همواره رو به افزایش بوده و بر اساس آخرین سرشماری در سال ۱۳۹۵ میزان رشد جمعیت کشور، سه برابر میزان رشد جمعیت استان گیلان بوده است.

 

رشد سالمندی در گیلان بالا است همچنان که سالمندی جمعیت در ایران نیز از این شرایط مستثنی نیست. به طوری که میزان سالمندی جمعیت از ۵ درصد در سال ۱۳۵۵ به حدود ۷/۱۰ درصد در حال حاضر(حدود ۹/۲ میلیون نفر در سال۱۴۰۱ )، افزایش پیدا کرده است.

 

از سوی دیگر ایران به دلیل انفجار جمعیتی دهه ۱۳۶۰ و کاهش چشمگیر نرخ باروری در دهه‌های بعدی، سرعت بسیار بالای سالمندی جمعیت را تجربه کرده و می‌کند و یکی از کشورهای دارای بیشترین سرعت سالمندی در جهان می‌باشد.

 

برای بررسی روندهای جمعیتی و سالمندی در ایران و گیلان و چالش‌هایی که با آن مواجه هستیم با «مجید حسینی نثار» کارشناس برنامه‌ریزی کشوری سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی گیلان و دکترای جامعه شناسی-گرایش مسایل اجتماعی ایران است به گفت‌وگو نشستیم.

 

***

 

در حال حاضر سالمندی در گیلان چه روندی را طی می‌کند و پیش‌بینی شما از آینده سالمندی استان چیست؟

-رشد سالمندی در گیلان بالا است همچنان که سالمندی جمعیت در ایران نیز، از این شرایط مستثنی نیست، به طوری که میزان سالمندی جمعیت از ۵ درصد در سال ۱۳۵۵ به حدود ۷/۱۰ درصد در حال حاضر(حدود ۹/۲ میلیون نفر در سال۱۴۰۱ )، افزایش یافته است.

 

اما این وضعیت در سال‌های آینده، رشد سریع تری به خود خواهد گرفت و پیش‌بینی می‌شود این میزان به ۲۰ درصد در سال ۱۴۲۱ و حدود ۳۳ درصد در دهه ۱۴۴۵ – ۱۴۳۵، یعنی حدود ۳۵ میلیون نفر برسد.»

 

نسبت جمعیت سالمندان در مناطق روستایی گیلان با مناطق شهری چگونه است؟

–  این نسبت در روستاهای استان بیش از مناطق شهری است. این در حالیست که امید به زندگی در مناطق روستایی معمولا کمتر از مناطق شهری است. البته علت اصلی بالاتر بودن نسبت سالمندان در مناطق روستایی نسبت به مناطق شهری، مهاجرت جمعیت روستایی به مناطق شهری است.

 

چون مهاجرت در بین جوانان خیلی بیشتر از سالمندان است. طبق نتایج سرشماری نفوس و مسکن ۱۳۹۵ مرکز آمار ایران، گیلان، مسن‌ترین استان کشور است، به طوری که تعداد جمعیت ۶۰ ساله و بیشتر آن ۳۳۵۳۱۳ نفر بوده است که ۲/۱۳ درصد از جمعیت کل استان که مشتمل بر ۲۵۳۰۶۹۶ نفر در سال ۱۳۹۵ بوده است را تشکیل می‌دهد.

 

امید به زندگی در مناطق روستایی معمولا کمتر از مناطق شهری است. البته علت اصلی بالاتر بودن نسبت سالمندان در مناطق روستایی نسبت به مناطق شهری، مهاجرت جمعیت روستایی به مناطق شهری است.

 

در حالی که میانگین کشوری سالمندی ۳/۹ درصد از کل جمعیت است. همچنین، در سال ۹۵ در استان گیلان، نسبت سالمندی روستایی، ۳ درصد بیشتر از درصد سالمندی شهری بوده است، اما، نسبت سالمندی روستایی کشور، تنها ۶/۰ درصد بیشتر از درصد سالمندی شهری است.»

 

به نظر می‌رسد با شتاب زیادی در حال حرکت در مسیر سالمندی هستیم. ولی آیا آمادگی مواجه با این پدیده جمعیتی وجود دارد؟

-طبیعتاً کشورهای دارای سرعت پایین سالمندی جمعیت، فرصت لازم و کافی برای ایجاد زیرساخت‌ها و تأمین منابع لازم جهت رویارویی با این تغییر جمعیتی را داشته‌اند؛ در صورتی که بر اساس پیش‌بینی‌های به عمل آمده، ایران برای رویارویی با تغییرات جمعیتی و سالمندی، کمتر از ۲۰ سال زمان خواهد داشت و سالمندی جمعیت در ایران با سرعت تندی اتفاق خواهد افتاد.

 

اصولا سالمندی چیست؟ آیا اصلی‌ترین شاخص آن سن است؟

-طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی از سالمندی؛ سالمندی را به طور قراردادی مترادف با ۶۰ سالگی و بالاتر از آن می‌دانند. البته به دو دلیل عمده، سالمندی را نمی‌توان به صورت کاملاً دقیق مشخص کرد؛ چون جریان فعل و انفعال سالمندی، در میان افراد، کاملاً متفاوت است.

 

مثلاً یک شخص سالمند و سالخورده ممکن است جسمی قوی‌تر و سالم‌تر از یک جوان، داشته باشد و یا در بعضی از جوامع ممکن است سن و سالی را برای سالمندی در نظر بگیرند که همان سن در جامعه دیگر، سالمندی محسوب نشود.

 

بنابراین، سن تقویمی افراد، شاخص معتبری برای عملکرد جسمی آن‌ها نیست بلکه تغییرات مربوط به سن، در ارتباط با شیوه زندگی، عادات شخص و بیماری‌ها است.

 

سالخوردگی جمعیت، بیش از هر چیز، معلول و محصول دو عامل جمعیت شناختی و تغییرات آن‌ها‌ست، صاحبنظران، کاهش باروری و تداوم آن در یک دوره نسبتاً طولانی و همچنین کاهش مرگ و میر و افزایش امید به زندگی را از عوامل مهم و اثر گذار در این مقوله عنوان می‌کنند.

 

واقعا به نظر شما سالمند به چه کسی می‌گویند؟ به اشخاص دور و بر خود توجه کنید. آیا برچسب «سالمندی» براساس سن افراد، لحاظ می‌شود؟

– ساختار جمعیتی سالمند به سه گونه زیر است: افراد دارای سنین بین ۶۰ تا ۷۴ سال که سالمند جوان نامیده می‌شوند، افراد دارای سنین بین ۷۵ تا ۸۹ سال، سالمند میان سال و افراد دارای سنین ۹۰ سال و بیشتر نیز سالمند پیر نامیده می‌شوند.

 

ایران برای رویارویی با تغییرات جمعیتی و سالمندی، کمتر از ۲۰ سال زمان خواهد داشت و سالمندی جمعیت در ایران با سرعت تندی اتفاق خواهد افتاد.

 

سالمندان معمولا به سه بخش تقسیم می‌شوند:

۱-جمعیت رو به سوی سالمندی جمعیتی است که بین ۷ تا ۱۴ درصد آن جمعیت را گروه‌های سنی ۶۰ ساله و بیشتر تشکیل دهند.

۲-جمعیت سالمند؛ جمعیتی است که بین ۱۴ تا ۲۰ درصد آن جمعیت را گروه‌های سنی ۶۰ ساله و بیشتر تشکیل دهند.

۳-جمعیت سالخورده؛ جمعیتی است که ۲۰ درصد یا بیشتر از ۲۰ درصد آن جمعیت را گروه‌های سنی ۶۰ ساله و بیشتر تشکیل دهند.

 

چگونه جمعیت سالمند زنان از مردان پیشی گرفت؟ این شکاف چگونه ایجاد شد؟

-در فاصله سال‌های ۱۳۳۵ تا ۱۳۹۰ تعداد زنان و مردان سالمند ۶۵ ساله و بیشتر برابر یا نزدیک به هم بوده است اما از سال ۱۳۹۵ به بعد جمعیت زنان سالمند از مردان سالمند پیشی گرفته به گونه‌ای که انتظار می‌رود در سال ۱۴۳۰ این شکاف به رقمی بالغ بر ۲/۱ میلیون نفر (به نفع زنان) برسد.

 

نگاهی به جمعیت سالمند کشور از سال ۱۳۳۵ تا ۱۳۹۵ نشان می‌دهد غیر از دهه ۵۵ تا ۶۵ که باروری کشور به شدت افزایش یافته است، در باقی سال ها، جمعیت سالمند رو به افزایش بوده است.

 

سالمندترین شهرهای گیلان کدامند؟

-با استناد به نتایج آخرین سرشماری نفوس و مسکن (سال ۱۳۹۵) املش با ۶۸/۱۶درصد سالمندترین شهر استان (جمعیت ۶۰ سال و بیشتر) و سپس رودسر با ۵۳/۱۶ درصد دومین شهر سالمند و لاهیجان با ۲۱/۱۶ درصد، سومین شهر سالمند گیلان بوده‌اند.

 

به نظر می‌رسد «موضوع سالمندی» جمعیت به یکی از «مسائل» مهم جوامع تبدیل شده باشد. رشد جمعیت سالمندان، هم برای ارایه کنندگان خدمات بهداشتی و درمانی و هم برای اعضای خانواده و سالمندانی که در آن خانواده زندگی می‌کنند، در حال تبدیل شدن به یک چالش مهم است و به مساله ای تبدیل می‌شود که ابعاد جمعیتی، اقتصادی، پزشکی، اجتماعی، روانشناختی، فرهنگی و خانوادگی مهمی دربر دارد.

ادامه دارد…