قرار بود سفید بخت باشد، اما فقط چهره‌اش سفید ماند. اسمش را که عوض کردند، رسمش هم عوض شد. نمای بَزَک کرده و سفیدش اجازه نمی‌دهد بفهمیم درونش چه خبر است.
از پائیز سال گذشته که داربست‌ها، نمای بیرونی «هتل ایران» را در برگرفت، شهروندان خوشحال شدند که بالاخره زیباترین هتل رشت بعد از داستان غم‌انگیز مصادره، عاقبت بخیر می‌شود.
مدیرکل میراث‌فرهنگی گیلان هم خبر داد که بنای میراثی هتل ایران – که در تملک این اداره است- از طریق صندوق احیا به بخش خصوصی واگذار شده و پیمانکار بخش خصوصی متعهد شده تا بنا را با کاربری هتل دوباره احیا کند.
اگر این روزها جلوی بنای هتل ایران بروید، علاوه بر داربست‌ها، بنرهای تبلیغاتی یک شرکت مسافرتی را خواهید دید که از آستانه نوروز تاکنون در جداره بنا باقی مانده است.
همان شرکتی که نوید می‌دهد با رویاهای ما همسفر است، رویای احیای اصولی هتل ایران را از بین بُرد. هتلی که 84 سال پیش، مدیر روزنامه «ستاره شمال» در وصفش نوشت: «یکی از بهترین مهمانخانه‌های رشت»
آبان سال گذشته در آغاز مرمت، از داخل بنا بازدید کرده و شاهد تیغه بندی سالن‌ها به‌منظور بازگرداندن اتاق‌های طبقه دوم بودم، همان زمان مدیرکل میراث‌فرهنگی اعلام کرد که سرمایه‌گذار نتوانسته با مالکین طبقه اول- که اکنون واحدهای تجاری است- به توافق برسد و احیای کافه و رستوران هتل در طبقه اول ممکن نیست.
بنای هتل ایران یا با نام قدیم آن «هتل اروپا»، قدمتی کمتر از صد سال دارد ولی همچون دیگر بناهای مجموعه میدان شهرداری رشت، روایتگر تحول معماری در گیلان است.
مالکین ساختمان‌هایی که به بنای هتل ایران اشراف دارند، از ماه‌ها پیش شاهد بودند که درخت تنومند وسط حیاط هتل ایران قطع شده و بی‌آنکه از محوطه بیرونی رویت شود، آرام آرام یک سازه آهنی و بتنی در جوار یک بنای میراثی درحال قد کشیدن است.
«بنای هتل ایران یا با نام قدیم آن «هتل اروپا»، قدمتی کمتر از صد سال دارد ولی همچون دیگر بناهای مجموعه میدان شهرداری رشت، روایتگر تحول معماری در گیلان است.
سبک معماری این بنا، همچون دیگر بناهای تاریخی میدان شهرداری( عمارت بلدیه، اداره پست و مریضخانه بلدیه) با گنبد پیازی شکل خود، معماری نئوکلاسیک روسی دارد.
بنای هتل ایران در شمال غربی میدان شهرداری و در فاصله سال‌های 1308 تا 1314خورشیدی و از ابتدا با کاربری هتل ساخته شد.
مالکیت بنا تا سال 1357خصوصی بود و آخرین مالک فردی به نام «مهدی احمد» نام داشت. اما پیش از آن فردی یونانی ادارۀ هتل را برعهده داشت.
احمد ملکی، مدیر «روزنامۀ ستاره» دربارۀ هتل ایران می‌نویسد: «عصر روز 29 اسفند1320 ناشناس به شهر رشت وارد و در مهمانخانه ایران که سابقا به اسم اروپا بوده منزل کردیم.
این مهمانخانه از بهترین مهمانخانه‌های رشت و مدیر آن خانمی است یونانی که پس از فوت شوهرش شخصاً آن را اداره می‌کرد.
مهمانخانه بسیار نظیف، غذهایش ماکول و اطاق‌هایش پاکیزه و حتی جزئیات امورش پاک و مورد توجه کامل شهرداری است.» (هفت سفرنامه شمال:20)
«پس از انقلاب1357، این هتل مصادره و تا سال1377در اختیار بنیاد مستضعفان قرار داشت. در سال یاد شده، عمارت به سازمان میراث‌فرهنگی واگذار و مرمت بنا در سال1386 در دستور کار این سازمان قرار می‌گیرد. اگرچه بنا مرمت شد، اما گویا بخت هتل ایران سفید شدنی نیست و عملاً بنا پس از مرمت از سال یاد شده قابل استفاده نیست.
مالکین ساختمان‌هایی که به بنای هتل ایران اشراف دارند، از ماه‌ها پیش شاهد بودند که درخت تنومند وسط حیاط هتل ایران قطع شده و بی‌آنکه از محوطه بیرونی رویت شود، آرام آرام یک سازه آهنی و بتنی در جوار یک بنای میراثی درحال قد کشیدن است.
بنای هتل ایران در دو طبقه و با یک کلاه‌فرنگی در طبقه سوم، ساخته شده است. اتاق‌های طبقۀ دوم بالکن‌هایی رو به شرق و جنوب شرقی دارد و در اصل بنا هم بوده و برخلاف بالکن عمارت بلدیه، الحاقی نیست. جدارۀ خارجی بنا، از مصالح سنگ بلوک سیمان معروف به «سنگ عمارت» ساخته شده و جدارۀ داخلی از چوب و گل است.
زیباترین قسمت بنا، پیشانی جنوب شرقی است و عمارت با پنجره‌های بزرگ، نورگیر خوبی را برای داخل مهیا می‌کند. اتاق‌های هتل در طبقۀ فوقانی و در طبقۀ همکف، سالن پذیرایی، کافه و رستوران بوده است. طبقه همکف بعد از انقلاب، واحدهای تجاری شده و به افراد متفاوتی واگذار می‌شود.» (نک، خانه‌های تاریخی رشت)
پس از تملک این بنا از سوی اداره میراث فرهنگی، در سال1386، دکتر نیکروز مبرهن‌شفیعی، عضو هیأت علمی دانشگاه گیلان، مرمت این بنا را بر عهده می‌گیرد و شرح مختصری از شیوه مرمت را در ماهنامه گیله وا (شماره 106) منتشر می‌کند.
وی در این نوشتار اشاره دارد که دخل و تصرف‌های زیادی در زمان مصادره این هتل توسط بنیاد مستضعفان صورت گرفته و او سعی کرده بنا را به اصل خود بازگرداند.
در سال‌های اخیر به صورت مناسبتی درب هتل ایران باز و عمدتا نمایشگاه صنایع دستی از سوی اداره میراث‌فرهنگی در آن برپا می‌شد. اما افرادی که بنا را از نزدیک دیده‌اند، اتفاق نظر دارند که تنها پوسته ظاهری بنا سالم مانده و تمام دیوارهای باربر فروریخته است.
اگر به هر دلیلی واحدهای تجاری طبقه نخست به افراد غیر واگذار شده باشد و صندوق احیا هم نتوانسته در این سال‌ها با مالکین جدید به توافق برسد، آیا وزارت میراث‌فرهنگی اجازه داده درست درجوار یک اثر ثبت شده ملی، یک سازه جدید ساخته شود؟!
بسیاری از شهروندانی که خانه‌شان در بافت تاریخی قرار دارد برای صدور مجوز نوسازی باید پروسه تأیید مجوز را علاوه بر شهرداری از اداره میراث‌فرهنگی هم طی کنند و اگر تأیید شد که ملکشان تاریخی نبوده و یا فاقد ارزش‌های معماری است و در مجاورت بنای میراثی دیگری هم نیست که آسیب‌زا باشد، باز هم با ضوابطی ویژه و با حداقل طبقات منهای اضافه بنا مجوز نوسازی صادر می‌شود.
در سال‌های اخیر به صورت مناسبتی درب هتل ایران باز و عمدتا نمایشگاه صنایع دستی از سوی اداره میراث فرهنگی در آن برپا می‌شد. اما افرادی که بنا را از نزدیک دیده‌اند، اتفاق نظر دارند که تنها پوسته ظاهری بنا سالم مانده و تمام دیوارهای باربر فروریخته است.
شهرداری برای قطع هر درخت حتی در ملک شخصی جریمه از سازنده بنا دریافت می‌کند. آیا شهرداری مجوز قطع نخلی را صادر کرده که به احتمال زیاد همسن هتل ایران است؟!
در مرمت تمام بناهای میراثی که ثبت ملی شده باشند، چه مالک خصوصی داشته باشد، چه در تملک اداره دولتی، اداره میراث‌فرهنگی یک کارشناس را به‌عنوان «ناظر عالی» مامور می‌کند تا وضعیت مرمت را مرتب بررسی و گزارش دهد.
«ولی جهانی» مدیرکل میراث‌فرهنگی گیلان، پاسخ کوتاهش به پرسش نگارنده این است: «هماهنگی‌ها با صندوق حفظ و احیای تهران است و فعلا مشکلی ندارد.»
از این دست احیا و مرمت‌هایی که به خود بنا آسیب زده، در رشت کم نداریم. خانه تاریخی «میرزا حسین خان کسمایی» در دهه 40 از وراث خریداری و به عنوان موزه تغییرکاربری یافت. طی این سال‌ها، به قدری دخل و تصرف در این بنا صورت گرفته که دیگر نمی‌توان گفت بنایی با معماری بومی داریم.
حدود 10سال پیش، سازه دیگر درست در جوار این خانه ساخته شد و با ایجاد راه دسترسی، مخزن نگهداری اشیای تاریخی و باستانی به خانه میرزا حسین خان کسمایی، الحاق شد.
تاجاییکه نگارنده مطلع است، همین دخل تصرف‌ها باعث شد خانه یکی از سران مشروطه گیلان تاکنون ثبت ملی نشود. ضمن اینکه این بنا به عنوان موزه مادر استان گیلان، هنوز هم فضای لازم را برای نمایش بسیاری از یافته‌های باستان‌شناسی گیلان ندارد و این یافته‌ها یا به موزه‌های دیگر سپرده شده و یا در مخزن نگهداری می‌شود.
اما داستان هتل ایران متفاوت است. این بنای ارزشمند تاریخی تاکنون دوبار در فهرست آثار ملی ثبت شده است؛ یک بار سال 1356 با مجموعه بناهای میراثی میدان شهرداری و باردیگر جداگانه در اسفند1379.
بهتر بود به‌جای واگذاری هتل ایران به بخش خصوصی، احیا و تغییرکاربری هتل ایران به یک موزه در شان مرکز استان، توسط خود اداره میراث‌فرهنگی صورت می‌گرفت و حالا که واگذار شده، چرا اجازه احداث یک سازه جدید در جوار یک اثر ملی داده شده است!
آیا این ساخت و ساز جدید درست چسبیده به بنای تاریخی را می‌باید در زمره جرایم سازمان یافته قرار دهیم؟!
و آنگونه که مدیرکل میراث‌فرهنگی گیلان تأکید دارد که مرمت بنا مشکلی ندارد( و ما هم امیدواریم گزارش شهروندان اشتباه باشد) بازدیدی برای اصحاب رسانه بگذارد تا شائبه‌ها مرتفع شود.
