جشنی به سرخی انار

آیین‌ها، بازتابنده‌ی مختصات جغرافیایی، اقلیمی، زندگی و مناسبات و روابط خانوادگی و اجتماعی‌اند. مفاهیم و شکل برگزاری آیین‌ها،  تکیه بر کار، تلاش و گذران زندگی اقوام دارد. آیین‌های ایرانی، اعم از آیین‌های دینی و مذهبی یا ملی و اساطیری، بخشی از فرهنگ عامه و بخش جداناشدنی از ادبیات غنی مردمی است.

برخی جشن‌ها به مدد مردمان آن اقلیم حفظ شده و زنده مانده و نسل به نسل هدایت شده است. یکی از این آیین‌ها، جشن انار در روستای انبوه گیلان است که همچنان پرشور برگزار می‌شود.

روستای انبوه از توابع بخش عمارلوی شهرستان رودبار، در ۳۵ کیلومتری جنوب غربی جیرنده (عمارلو) و ۱۵۰ کیلومتری رشت و هشتاد کیلومتری قزوین، در امتداد استان گیلان و همرز با استان قزوین قرار دارد.

روستای انبوه، در مسیر ارتباطی قزوین به گیلان، یا دیلمان و لاهیجان قرار داشته که امروزه از اهمیت این راه ارتباطی، کاسته شده است، ولی مردم روستای انبوه و روستاهای همجوار همچنان، از این مسیر ارتباطی با استان قزوین استفاده می‌کنند.

روستای انبوه از دو محله‌ی «بالا و پائین محله » تشکیل شده است. بافت معماری این روستا بسیار زیبا و دلنشین و چیزی شبیه به روستای تاریخی ماسوله است، که سبب شده، با لقب «ماسوله‌ی دوم»  نیز معروف شود.

رودخانه­ی پرآب شاه­رود در روستای انبوه یکی از شاخه‏­های سفیدرود است که در میان دره، کنار روستا جریان دارد. ارتفاعات پیرکوه که روستا را در برگرفته است با پوشش گیاه کم‌پشت، در بهار و تابستان، محل رویش انواع گیاهان دارویی است و مورد استفاده‌ی مردم آن منطقه قرار می‏گیرد. این ارتفاعات در تمام طول سال، میزبان کوهنوردان، گردشگران و علاقمندان به طبیعت کوهستان است.

انار که میوه‌ای مقدس شمرده شده، نمادی از باروری اسطوره‌ی آناهیتا است. آیین انارچینی، مملو از نماد و نشانه است. یکی از نمادهای این آیین، برگزاری آن در  ماه مهراست. مهر برای ایرانیان ماهی مینوی و مقدس بوده و  از وظایف آن، باران‌آوری و یاری به کشاورزان و باغ‌داران است.

یکی از این جشن‌هایی که هم‌زمان با شروع  برداشت محصول در روستای انبوه برگزار می‌شود، آیین انار‌چینی است. انار که میوه‌ای مقدس شمرده شده، نمادی از باروری اسطوره‌ی آناهیتا است. آیین انارچینی، مملو از نماد و نشانه است. یکی از نمادهای این آیین، برگزاری آن در  ماه مهراست. مهر برای ایرانیان ماهی مینوی و مقدس بوده و از وظایف آن، باران‌آوری و یاری به کشاورزان و باغ‌داران است.

انارچینی که از فعالیت‌های کشاورزی و باغداری محسوب می‌شود، مهم‌ترین عاملی است که همکاری و تعاون بین خانواده‌ها را مطرح می‌کند؛ زیرا همه اعضای خانواده در این امر سهیم‌اند. این جشن یکی از آیین­های سنتی قدیمی است که از سال­های گذشته در انتهایی‌ترین روستای گیلان برگزار  می‌شود.

این جشن، هنگام طلوع خورشید صبح روز آخرین جمعه‌ی مهرماه هر سال، با صدای پاکارکرپی- کسی که به مدت یک سال از طرف باغ‌داران، برای نگهبانی از باغ‌های انار انتخاب شده است – برگزار می‏شود. مردم روستای انبوه بر این باورند که قبل از چیدن این میوه، هیچ‌کس نباید وارد باغ‌های انار شود.

یکی از رسم‌های محلی که مردم این منطقه از گذشته، اقدام به انجام آن می‌کردند، مشخص کردن فردی از اهالی محل بود که می‌بایست در طول یک سال به همراه خانواده‌اش به کُرپی (باغ انار) رفته و از تمامی باغ‌های انار محل به خوبی نگهداری کند.

برای این منظور، هرساله، تمامی افرادی که باغ انار دارند، گرد هم آمده تا «پاکار» یا « پاکور» یا  باغبان را مشخص کنند. صاحبان باغ، حقوق و دستمزد پاکار را نیز در زمان برداشت محصول، پرداخت می‌کنند.

از دیگر وظایف مهم پاکار آن است که نگذارد تا زمان واقعی برداشت محصول که اغلب آخرین جمعه مهرماه هر سال است، انارها چیده شود. برای این منظور، هرساله پاکار در ابتدای سحر، به ابتدای باغ‌ها رفته، آتشی برپا می‌کند و منتظر رسیدن اهالی می‌شود.

با رسیدن تمام اهالی روستا به باغ، پاکارِکرپی بانگ می‌زند: «یا الله». یعنی به نام خداوند و با نیت پاک، کار را شروع کنید. پس از شنیدن این واژه، هر خانواده‌، وارد باغ خود شده و اقدام به چیدن، جمع‌آوری و فروش انارها می‌کند.

این جشن، هنگام طلوع خورشید صبح روز آخرین جمعه‌ی مهرماه هر سال، با صدای پاکارکرپی- کسی که به مدت یک سال از طرف باغ‌داران، برای نگهبانی از باغ‌های انار انتخاب شده است – برگزار می‏‌شود. مردم روستای انبوه بر این باورند که قبل از چیدن این میوه، هیچ‌کس نباید وارد باغ‌های انار شود.

در این روز، تمام مردم روستا، حتی کسانی که بیرون از این روستا زندگی می‏کنند، برای کمک و چیدن انار به روستا آمده و به سمت باغ‌های انار حرکت می‏کنند.  اشخاصی که از این روستا مهاجرت کرده‌اند، هنگام مراسم انارچینی به زادگاه خویش باز می‌گردند و یا لباس محلی خود در کنار دیگر روستاییان، به برداشت محصول مشغول می‌شوند.

زنان خانواده در روز انارچینی به یاری همسرانشان می‌آیند و در هنگام جمع‌آوری انارها، جدا کردن انارهای سالم و شکسته و تهیه‌ی خوراک از انار، آنان را یاری می‌کنند. برای این منظور، زنان و دختران خانواده به دورهم نشسته، دانه‌های انارهای شکسته را از پوست جدا می‌کنند، سپس آن‌ها را برای پخت، به خانه می‌برند.  از گذشته استفاده از انار به شکل‌های مختلف مانند: رب و مربا، در میان مردم بومی گیلان رواج داشته است.

در روز جشن انار، این روستا مملو از گردشگران و مردم مشتاقی‌ست که از شهرهای اطراف برای دیدن این جشن و خرید انار به روستا می‌آیند. مقداری از این انارها توسط مردم و گردشگران خریداری می‌شود، ولی بیشتر محصول برای فروش به شهر فرستاده می­‌شود.

سخن آخر آن‌که، جشن انار نشان از همبستگی انسان و طبیعت دارد که در قالب الگوهای مشخصی در راستای برکت‌جویی آیینی شکل گرفته است. برگزاری جشن‌های آیینی به ویژه جشن‌هایی مرتبط به برداشت محصول و شکرانه‌ی آن با باورهایی منطبق با روابط انسانی آمیخته است. چونان جشن انارچینی روستای انبوه که باورها و کنش‌های آیینی آن، سرشار از عناصری بر پایه‌ی همبستگی، مهر و دوستی است.

عکاس: فرزاد فخرایی