جشنی به سرخی انار

آیین‌ها، بازتابنده‌ی مختصات جغرافيايي، اقليمي، زندگي و مناسبات و روابط خانوادگي و اجتماعي‌اند. مفاهیم و شکل برگزاری آیین‌ها،  تکیه بر کار، تلاش و گذران زندگی اقوام دارد. آیین‌های ايراني، اعم از آيین‌هاي ديني و مذهبي يا ملي و اساطيري، بخشي از فرهنگ عامه و بخش جداناشدني از ادبيات غني مردمي است.

برخی جشن‌ها به مدد مردمان آن اقلیم حفظ شده و زنده مانده و نسل به نسل هدایت شده است. یکی از این آیین‌ها، جشن انار در روستای انبوه گیلان است که همچنان پرشور برگزار می‌شود.

روستای انبوه از توابع بخش عمارلوی شهرستان رودبار، در ۳۵ کیلومتری جنوب غربی جیرنده (عمارلو) و ۱۵۰ کیلومتری رشت و هشتاد کیلومتری قزوین، در امتداد استان گیلان و همرز با استان قزوین قرار دارد.

روستای انبوه، در مسیر ارتباطی قزوین به گیلان، یا دیلمان و لاهیجان قرار داشته که امروزه از اهمیت این راه ارتباطی، کاسته شده است، ولی مردم روستای انبوه و روستاهای همجوار همچنان، از این مسیر ارتباطی با استان قزوین استفاده می‌کنند.

روستای انبوه از دو محله‌ی «بالا و پائین محله » تشکیل شده است. بافت معماری این روستا بسیار زیبا و دلنشین و چیزی شبیه به روستای تاریخی ماسوله است، که سبب شده، با لقب «ماسوله‌ی دوم»  نیز معروف شود.

رودخانه­ی پرآب شاه­رود در روستای انبوه یکی از شاخه‏­های سفیدرود است که در میان دره، کنار روستا جریان دارد. ارتفاعات پیرکوه که روستا را در برگرفته است با پوشش گیاه کم‌پشت، در بهار و تابستان، محل رویش انواع گیاهان دارویی است و مورد استفاده‌ی مردم آن منطقه قرار می‏گیرد. این ارتفاعات در تمام طول سال، میزبان کوهنوردان، گردشگران و علاقمندان به طبیعت کوهستان است.

انار که میوه‌ای مقدس شمرده شده، نمادی از باروري اسطوره‌ی آناهيتا است. آیین انارچینی، مملو از نماد و نشانه است. یکی از نمادهای این آیین، برگزاری آن در  ماه مهراست. مهر براي ايرانيان ماهی مینوی و مقدس بوده و  از وظایف آن، باران‌آوری و یاری به کشاورزان و باغ‌داران است.

يکي از اين جشن‌هایی که هم‌زمان با شروع  برداشت محصول در روستای انبوه برگزار می‌شود، آیین انار‌چینی است. انار که میوه‌ای مقدس شمرده شده، نمادی از باروري اسطوره‌ی آناهيتا است. آیین انارچینی، مملو از نماد و نشانه است. یکی از نمادهای این آیین، برگزاری آن در  ماه مهراست. مهر براي ايرانيان ماهی مینوی و مقدس بوده و از وظایف آن، باران‌آوری و یاری به کشاورزان و باغ‌داران است.

انارچيني كه از فعاليت‌هاي كشاورزي و باغداري محسوب مي‌شود، مهم‌ترين عاملي است كه همكاري و تعاون بين خانواده‌ها را مطرح مي‌كند؛ زيرا همه اعضاي خانواده در اين امر سهيم‌اند. این جشن یکی از آیین­های سنتی قدیمی است که از سال­های گذشته در انتهایی‌ترین روستای گیلان برگزار  می‌شود.

این جشن، هنگام طلوع خورشید صبح روز آخرین جمعه‌ی مهرماه هر سال، با صدای پاکارکرپی- کسی که به مدت یک سال از طرف باغ‌داران، برای نگهبانی از باغ‌های انار انتخاب شده است – برگزار می‏شود. مردم روستای انبوه بر این باورند که قبل از چیدن این میوه، هیچ‌کس نباید وارد باغ‌های انار شود.

يكي از رسم‌هاي محلي كه مردم این منطقه از گذشته، اقدام به انجام آن مي‌كردند، مشخص كردن فردي از اهالي محل بود كه مي‌بايست در طول يك سال به همراه خانواده‌اش به كُرپي (باغ انار) رفته و از تمامي باغ‌هاي انار محل به خوبي نگهداري کند.

براي اين منظور، هرساله، تمامي افرادي كه باغ انار دارند، گرد هم آمده تا «پاکار» یا « پاکور» یا  باغبان را مشخص كنند. صاحبان باغ، حقوق و دستمزد پاكار را نيز در زمان برداشت محصول، پرداخت مي‌كنند.

از دیگر وظايف مهم پاكار آن است كه نگذارد تا زمان واقعي برداشت محصول كه اغلب آخرین جمعه مهرماه هر سال است، انارها چیده شود. برای اين منظور، هرساله پاكار در ابتداي سحر، به ابتداي باغ‌ها رفته، آتشي برپا می‌كند و منتظر رسیدن اهالی می‌شود.

با رسیدن تمام اهالی روستا به باغ، پاكارِكرپي بانگ می‌زند: «یا الله». يعني به نام خداوند و با نيت پاك، كار را شروع کنید. پس از شنیدن اين واژه، هر خانواده‌، وارد باغ خود شده و اقدام به چیدن، جمع‌آوري و فروش انارها مي‌كند.

این جشن، هنگام طلوع خورشید صبح روز آخرین جمعه‌ی مهرماه هر سال، با صدای پاکارکرپی- کسی که به مدت یک سال از طرف باغ‌داران، برای نگهبانی از باغ‌های انار انتخاب شده است – برگزار می‏‌شود. مردم روستای انبوه بر این باورند که قبل از چیدن این میوه، هیچ‌کس نباید وارد باغ‌های انار شود.

در این روز، تمام مردم روستا، حتی کسانی که بیرون از این روستا زندگی می‏کنند، برای کمک و چیدن انار به روستا آمده و به سمت باغ‌های انار حرکت می‏کنند.  اشخاصي که از اين روستا مهاجرت کرده‌اند، هنگام مراسم انارچینی به زادگاه خويش باز مي‌گردند و یا لباس محلی خود در کنار ديگر روستاييان، به برداشت محصول مشغول می‌شوند.

زنان خانواده در روز انارچيني به ياري همسرانشان مي‌آيند و در هنگام جمع‌آوري انارها، جدا كردن انارهاي سالم و شكسته و تهيه‌ی خوراك از انار، آنان را ياري مي‌كنند. براي اين منظور، زنان و دختران خانواده به دورهم نشسته، دانه‌هاي انارهاي شكسته را از پوست جدا مي‌كنند، سپس آن‌ها را براي پخت، به خانه مي‌برند.  از گذشته استفاده از انار به شکل‌های مختلف مانند: رب و مربا، در میان مردم بومي گیلان رواج داشته است.

در روز جشن انار، این روستا مملو از گردشگران و مردم مشتاقی‌ست که از شهرهای اطراف برای دیدن این جشن و خرید انار به روستا می‌آیند. مقداری از این انارها توسط مردم و گردشگران خریداری می‌شود، ولی بیشتر محصول برای فروش به شهر فرستاده می­‌شود.

سخن آخر آن‌که، جشن انار نشان از همبستگی انسان و طبیعت دارد که در قالب الگوهای مشخصی در راستای برکت‌جویی آیینی شکل گرفته است. برگزاري جشن‌هاي آييني به ويژه جشن‌هایی مرتبط به برداشت محصول و شکرانه‌ی آن با باورهایی منطبق با روابط انسانی آمیخته است. چونان جشن انارچيني روستای انبوه که باورها و کنش‌های آييني آن، سرشار از عناصري بر پایه‌ی همبستگی، مهر و دوستی است.

عکاس: فرزاد فخرایی