لزوم گمانه‌زنی تاریخی محله باقرآباد رشت؛
حریم تاریخی در محاصره بیل‌های مکانیکی
تعیین حریم برای یک بنای تاریخی، از سوی اداره میراث فرهنگی هر شهرستان مطالعه و به شهرداری‌ها ابلاغ می‌شود. ساخت و ساز در بافت تاریخی به‌ویژه نوسازی در حریم یک اثر تاریخی که در فهرست آثارملی ثبت شده با ضوابط خاصی امکان‌پذیر است و مالکانی که بخواهند بنای خود را نوسازی کنند، باید از اداره میراث فرهنگی استعلام کتبی ضمیمه‌ی پرونده نوسازی همراه داشته باشند.
پیش از صدور پروانه نوسازی، شهرداری طی مکاتبه‌ای، وضعیت حریم را از اداره میراث فرهنگی استعلام و ضوابط ساخت و ساز و حق ارتفاع و حریم به مالک، ابلاغ می‌شود.
ساخت و ساز در حریم خانه تاریخی قدیری رشت، آن هم بدون رعایت ضوابط به‌شدت مورد انتقاد قرار گرفت. انتقادی که حالا ایجاد حقی هم برای دیگر مالکان درپی داشته و مالکانی که پیش از این با رعایت ضوابط به قوانین احترام گذاشتند، حالا از عدم اجرای عدالت برای مالکی که در جوار یک بنای تاریخی ثبت شده حریم بافت تاریخی را رعایت نکرده، شاکی هستند.
این کوتاهی آشکار یگان حفاظت اداره میراث فرهنگی را نشان می‌دهد که درست در جوار ساختمان اداری میراث فرهنگی شهرستان رشت، بنایی چندطبقه بالا می‌رود و تازه پس از انتقاد رسانه‌ها، سرپرست میراث فرهنگی دستور پیگیری صادر می‌کند، دستوری که ضمانت اجرایی در توقف مشاهده نشد. عدم رعایت ضوابط، مختص خانه قدیری در محله سبزه میدان رشت نیست و کم و بیش شاهد این بی عدالتی و عدم اجرای قانون هستیم.
از مردادماه، شاهد تخریب یک خانه قدیمی در جوار مسجد تاریخی «صمدخان» در محله باقرآباد بودم. خانه‌ای که یک واقعه تاریخی را در کودتای ۲۸مرداد به خود دیده بود. به‌زودی محل مذکور هم نوسازی می‌شود و امید است این بار یگان حفاظت میراث فرهنگی خود را به خواب نزده باشد.
اما نکته مهم این یادداشت، نه فقط حفظ حریم مسجد صمدخان، بلکه ضرورت گمانه‌زنی تاریخی در محله‌ای است که انگار در گوشه‌ای از مرکز این شهر پرت شده و تنها در سال‌های اخیر بخشی از آن در نقشه بافت تاریخی مصوب شده است.
اطمینان دارم متولیان میراث فرهنگی بی‌خبر هستند که در جوار مسجد تاریخی صمدخان، یک حمام تاریخی داشتیم و اکنون محل این حمام گودبرداری شده و به زودی آخرین المان‌های این بنای تاریخی هم از بین می‌رود.
نگارنده ضمن مصاحبه با سالخوردگانی که در کودکی به کهنه حمام محله باقرآباد می‌رفتند، ویژگی‌های این حمام را تا حدودی به‌دست آورده‌ام. اما برای اطمینان و این‌که روایت‌های شفاهی خطاپذیر است، شخصا چندین بار از محل گودبرداری بازدید داشتم. و مشاهدات نگارنده ثابت کرد مکان قبلی، باید یک بنای فاخر بوده باشد. زیرا علاوه‌بر مشاهده پی‌های قطور همراه با آجرچینی‌های سرخ، شاهد دیوارهای ذگالی بودم. دیوارهای کاهگلی با چوب‌های مورب داخل آن که بعید است برای خانه‌ای بوده باشد که احیانا دهه ۳۰ با مصالح پایدار و جدید ساخته می‌شد.
نگارنده در ساعت‌هایی که بیل مکانیکی کار تخریب را پایان می‌داد، محل گودبرداری را واکاوی می‌کردم، علاوه‌بر مشاهده کاشی‌های استخری آبی رنگ، چاه پرآب حمام را نیز از نزدیک مشاهده کردم. چاه ۸ضلعی با عرض مقطع وسیع با آجرچینی‌های سرخ که تا پیش از گودبرداری، روی آن را با صفحه‌ای فلزی پوشانده بودند. چنین چاه آبی اصلا نمی توانسته برای یک خانه مسکونی حقیرانه بوده باشد. در مراحل گودبرداری، متاسفانه دیوارچینی چاه نیز تخریب شد و به احتمال زیاد تاکنون چاه با نخاله‌های ساختمان کاملا پر شده است.
صدور پروانه نوسازی برای مکان یاد شده، فرصت خوبی بود تا اداره میراث فرهنگی بتواند حداقل گمانه‌زنی میراثی در این محدوده و در جلگه مرکزی داشته باشد و بتواند تاریخ محله باقرآباد را از نو بازخوانی کند. محله‌ای که تاریخش را از زمان اخراج ایرانی‌تبارهای ساکن باکو و قفقاز پس از انقلاب اکتبر روسیه (۱۹۱۷م) نوشته‌اند، ولی شواهد نشان از قدمت بیشتر آن دارد.
در سال‌های اخیر خط گذر اصلی باقرآباد که مسجد تاریخی صمدخان و کاروانسرای گاری‌خانه در این محدوده قرار گرفته است، به عنوان حریم تاریخی مصوب شد. اما اگر بپذیریم محور اصلی باقرآباد مهم‌ترین محل گذر کالا و مسافر از رشت به سمت پل بوسار و بندرپیربازار و سپس بندرانزلی و اروپا بوده، باید گفت؛ متولیان میراث این شهر خیلی راحت از کنار ساخت و ساز از محور اصلی محله باقرآباد می‌گذرند.
گمانه‌زنی میراثی تاکنون در محدوده مسجد صفی رشت صورت گرفته است. آن هم سال ۱۳۹۹ که قرار شد مناره مسجد از حریم آزاد و این مسجد تاریخی مرمت گردد.
حتی در زمان ساخت پیاده‌راه فرهنگی رشت نیز اداره میراث فرهنگی دیر رسید و به‌جای گمانه‌زنی اصولی و لایه‌برداری، شاهد شکسته شدن سنگ قبرهای بیرون آمده از قبرستان مرکزی شهر بودیم و سفال‌هایی که زیر چرخ‌های بیل مکانیکی خرد می‌شد.
نگارنده تاکنون پیرامون نوسازی محل کهنه حمام باقرآباد برای رعایت حقوق مالک، سکوت کردم، مالکینی که بدون حمایت مادی متولیان میراث فرهنگی و در فضایی ناعادلانه قصد نوسازی ملک خود را در بافت تاریخی دارند.
مرثیه‌خوانی برای گذشته این شهر در همایش‌های تخصصی، نمی‌تواند جلوی بیل‌های مکانیکی را بگیرد. زیرا؛ «دوصد گفته چون نیم کردار نیست.»
