سنت‌ها و آیین های باستانی در سایه‌ی فشار حداکثری اقتصادی؛
خداحافظی ایرانیان با آجیل نوروزی
با نزدیک شدن به نوروز ۱۴۰۴، بازار آجیل و خشکبار تحت تأثیر عوامل مختلفی همچون نوسانات ارزی، کاهش تولید و افزایش تقاضا، دستخوش تغییرات قیمتی چشمگیری شده است. در حالی که آجیل همواره یکی از ارکان اصلی پذیرایی در این ایام محسوب می‌شد، افزایش قیمت‌ها باعث شده تا بسیاری از خانوارها در تصمیم‌گیری برای خرید آن تجدیدنظر کنند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که قیمت برخی اقلام پرمصرف آجیل به بیش از یک میلیون تومان رسیده و این موضوع، توان خرید دهک‌های پایین درآمدی را به شدت کاهش داده است.
براساس بررسی‌های انجام‌شده در بازار، قیمت برخی از اقلام پرمصرف آجیل شب عید 1404 بالای یک میلیون تومان و برای پسته از 1200000 تا 1400000 متغیر است. قیمت آجیل چهار مغز نیز در قیمتی حدود 900 هزار تومان تا 1200000 به فروش می‌رسد. این در حالی است که قیمت یک کیلو پسته در اسفند ۱۴۰۰ حدود ۲۸۵ هزار تومان و در اسفند ۱۴۰۱ حدود ۸۰۰ هزار تومان بوده است و در سال 1402 این مقدار به بالای 800 هزار تومان رسیده بود.
براساس بررسی‌های انجام‌شده در بازار، قیمت برخی از اقلام پرمصرف آجیل شب عید 1404 بالای یک میلیون تومان و برای پسته از 1200000 تا 1400000 متغیر است. قیمت آجیل چهار مغز نیز در قیمتی حدود 900 هزار تومان تا 1200000 به فروش می‌رسد. این در حالی است که قیمت یک کیلو پسته در اسفند ۱۴۰۰ حدود ۲۸۵ هزار تومان و در اسفند ۱۴۰۱ حدود ۸۰۰ هزار تومان بوده است
این رقم نشان‌دهنده افزایش قابل توجهی نسبت به سال‌های پیش از آن است، اما هنوز به ارقام کنونی که بالای یک میلیون تومان برای هر کیلو پسته است، نرسیده بود. به طور کلی، می‌توان گفت روند افزایش قیمت در سال 1402 ادامه داشت، اما نوسانات ارزی و کمبود تولید باعث شد که قیمت‌ها در این سال نسبت به سال‌های گذشته به طور چشمگیری رشد کند.
مطابق نظر برخی کارشناسان می‌توان گفت که قیمت آجیل شب عید به چندین عامل بستگی دارد: نوسانات ارزی؛ قیمت برخی از اقلام مانند بادام هندی و گردو به دلیل وابستگی به واردات، تحت تأثیر نرخ ارز قرار دارند.
کاهش تولید داخلی؛ کاهش تولید پسته و فندق در سال جاری به دلیل شرایط آب‌وهوایی باعث افزایش قیمت شده است. افزایش تقاضا در روزهای پایانی سال؛ سنت مصرف آجیل در نوروز را دگرکون کرده است.
مطابق نظر برخی کارشناسان می‌توان گفت که قیمت آجیل شب عید به چندین عامل بستگی دارد: نوسانات ارزی؛ قیمت برخی از اقلام مانند بادام هندی و گردو به دلیل وابستگی به واردات، تحت تأثیر نرخ ارز قرار دارند. کاهش تولید داخلی؛ کاهش تولید پسته و فندق در سال جاری به دلیل شرایط آب‌وهوایی باعث افزایش قیمت شده است
بررسی قیمت هر عدد آجیل
با بررسی قیمت انواع آجیل می‌توان گفت که قیمت هر عدد آن نیز قابل‌توجه است. به‌عنوان مثال، با در نظر گرفتن وزن تقریبی هر عدد پسته به میزان 5/1گرم، می‌توان گفت که قیمت هر عدد پسته بین 1,800 تا 2,250 تومان متغیر خواهد بود. این امر نشان می‌دهد که خرید آجیل به‌صورت فله‌ای یا کیلویی تأثیر بسزایی در میزان هزینه خانوارها دارد.
در سال‌های گذشته، قیمت هر دانه پسته به‌مراتب پایین‌تر بود و بسیاری از خانواده‌ها به راحتی می‌توانستند این خشکبار محبوب را در سبد خرید خود جای دهند اما با افزایش شدید قیمت‌ها، خرید پسته برای بسیاری از افراد دیگر از نظر اقتصادی منطقی نیست و این موضوع باعث شده که برخی ترجیح دهند و شاید برخی از افراد به دلیل افزایش قیمت‌ها به خریدهای محدودتر و کنترل‌شده‌تر روی بیاورند به این معنی که به جای پسته، آجیل‌های ارزان‌تری مانند تخمه یا بادام را به‌عنوان جایگزین انتخاب کنند.
تفاوت قیمت در فروشگاه‌های مختلف و تغییر الگوی مصرف
بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد که قیمت آجیل در فروشگاه‌های مختلف، به‌ویژه در بازارهای سنتی و فروشگاه‌های زنجیره‌ای، تفاوت قابل‌توجهی دارد. برای مثال: در فروشگاه‌های لوکس، بسته‌بندی‌های ویژه نوروزی قیمت بالاتری دارند. فروشگاه‌های آنلاین تخفیف‌هایی برای خریدهای عمده در نظر گرفته‌اند.
حتی به تازگی برخی از کشاورزان با قیمتی بسیار نازل‌تر محصولات آجیلی مانند پسته، بادام زمینی و درختی، انواع آلوخشک و غیره را به طور مستقیم و بدون واسطه عرضه می‌کنند که به دنبال آن، تقاضا برای خرید این محصولات از خود کشاورز به دلیل قیمت پایین‌تر افزایش یافته است. می‌توان گفت افزایش قیمت آجیل و دست یافتنی‌تر شدن آن کشاورزان را ترغیب به فروش محصولات خود به طور مستقیم کرده که با استقبال مردم مواجه شده‌است.
یک خریدار در بازار این‌گونه گفت: سال‌های قبل حداقل یک کیلو آجیل برای شب عید می‌خریدیم، اما امسال فکر نکنم بتوانم از عهده‌ی آن برایم، شاید فقط کمی تخمه بخریم. یک فروشنده‌ی آجیل نیز این‌گونه گفت که: خرید مردم به شدت کاهش یافته. قبلا مشتری‌ها حداقل می‌توانستند کمی بخرند اما این‌روزها می‌آیند و از قیمت‌ها می‌پرسند و می‌روند.
در گذشته آجیل یکی از اجزای ثابت و سنتی پذیرایی شب عید بود، اما با توجه به افزایش قیمت‌ها، برخی از خانواده‌ها به دنبال جایگزین‌های ارزان‌تری مانند تخمه، کشمش و حتی شیرینی‌های ساده‌تر هستند. بسیاری از خانوارها خرید خود را به حداقل ممکن کاهش داده‌اند و تنها مقدار محدودی از اقلام آجیل را تهیه می‌کنند تا همچنان بتوانند بخشی از سنت‌های نوروزی را حفظ کنند.
همچنین، برخی از مردم به سمت خرید آجیل به صورت فله‌ای و مخلوط از بازارهای محلی روی آورده‌اند تا هزینه‌های خود را کاهش دهند. این تغییرات در رفتار خرید، نشان‌دهنده تحول در الگوی مصرف خانوارهای ایرانی است که به دنبال تطبیق خود با شرایط اقتصادی جدید هستند.
با بررسی قیمت انواع آجیل می‌توان گفت که قیمت هر عدد آن نیز قابل‌توجه است. به‌عنوان مثال، با در نظر گرفتن وزن تقریبی هر عدد پسته به میزان 5/1گرم، می‌توان گفت که قیمت هر عدد پسته بین 1,800 تا 2,250 تومان متغیر خواهد بود
روند دست‌نیافتنی‌تر شدن آجیل برای خانوارها
با توجه به شرایط اقتصادی و نوسانات قیمتی، خانواده‌ها به دنبال راهکارهایی برای مدیریت هزینه‌های خود در خرید شب عید هستند. اما مسئله اصلی این است که افزایش قیمت آجیل و سایر کالاهای اساسی فشار بیشتری بر خانوارهای کم‌درآمد وارد می‌کند. بسیاری از خانواده‌ها، به‌ویژه در دهک‌های پایین درآمدی، دیگر امکان خرید آجیل حتی در حجم‌های کوچک را نیز ندارند و مدتی است که این اقلام از سفره عید بسیاری از مردم حذف شده است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که در دهک‌های پایین درآمدی، بخش قابل‌توجهی از درآمد صرف تأمین کالاهای اساسی مانند نان، برنج، گوشت و لبنیات می‌شود، بنابراین این خانوارها توانایی خرید آجیل با قیمت‌های فعلی را ندارند.
در مقابل، دهک‌های بالاتر درآمدی که توانایی مالی بیشتری دارند، همچنان تقاضای بالایی برای این محصولات دارند و حتی در برخی موارد به خرید بسته‌بندی‌های گران‌قیمت و خاص نیز روی آورده‌اند. این تفاوت در سطح خرید آجیل میان اقشار مختلف جامعه، فاصله اقتصادی میان گروه‌های درآمدی را بیش از پیش نمایان کرده است.
آیا قدرت و میزان خرید آجیل خانوارها تغییر خواهد کرد؟
آیا امسال تغییراتی در میزان خرید آجیل خانوارها مشاهده شد یا خواهد شد؟ این پرسشی است که تاکنون پاسخی مشخص برای آن در نظر گرفته نشده است، اما بررسی‌های میدانی و آمارهای اولیه نشان می‌دهد که روند کاهش خرید در میان دهک‌های پایین جامعه ادامه داشته و احتمالاً میزان خرید آجیل در کل کشور نسبت به سال‌های گذشته کاهش یافته است. بسیاری از فروشندگان نیز اعلام کرده‌اند که حجم فروش آن‌ها نسبت به سال‌های گذشته کاهش یافته و خانوارها ترجیح می‌دهند بودجه خود را صرف کالاهای ضروری‌تر کنند.
به نظر می‌رسد که با ادامه این روند، تغییرات الگوی مصرف مردم در نوروز 1404 به‌وضوح مشاهده خواهد شد و احتمالاً آجیل از سفره بسیاری از خانوارهای متوسط و کم‌درآمد کاملا کنار گذاشته خواهد شد. از سوی دیگر، برای آن دسته از خانوارهایی که هنوز به خرید آجیل تمایل دارند، انتخاب‌های آن‌ها محدود به مقادیر کمتر و اقلام ارزان‌تر شده است. در نهایت، این تحولات نشان‌دهنده تغییر در سبک زندگی و اولویت‌های اقتصادی خانواده‌ها در مواجهه با افزایش هزینه‌های معیشتی است.