درگیری قومی یا برنامه‌ریزی برای آینده

ماجرا از عصر جمعه های معروف آستارا شروع می‌شود که از ۵۰ سال پیش تاکنون موعد مقرر دعوای قدیمی اردبیلی و آستارایی در کنار ساحل دریا بوده است. اما این بار موضوع کمی متفاوت است و عصر جمعه ۷ خرداد پر حادثه در پیش.

درگیری ۷ نفر با یک شهروند اردبیلی که مزاحم یکی از بانوان بوده و تصاویر منتشر شده نزاع خیابانی پای قمه کش های اردبیل را به میان کشیده است. مصاحبه و تحلیل نسنجیده پلیس در روز اول و آتش بیارهای تنش آفرین فضای مجازی هم کار را چنان سخت کرده است که ترد میان ۲ شهر را برای مردم سخت کرده است.

آغاز تنش

مزاحم خیابانی اهل اردبیل سوار بر خودرو پژو پرشیای نقره ای رنگ در خیابان و میدان گاز مزاحم بانوی آستارایی می‌شود. برادر و همراهان این خانم خودروی وی را متوقف می‌‌کنند و راننده در وسط خیابان کتک مفصلی هم می‌خورد. آنها شیشه‌های خودرو را می‌شکنند و به بدنه نیز صدمه وارد می‌کنند. رفتاری که در عرف سر از کوچه غیرت و دفاع از ناموس در می‌آورد. مرتکبان با کمی چاره اندیشی و تماس با فوریت‌های پلیسی می‌توانستند حکم بازداشت و یا حداقل توقیف خودروی فرد مظنون را بگیرند ولی به خاطر یک احساس، نزاعی خیابانی شکل می‌گیرد. فیلم در صفحات مختلف شبکه اجتماعی اینستاگرام و گروه‌ها و کانال‌های تلگرامی دست به دست می‌شود و کار به همین جا ختم شدنی نیست. اکنون گروهی از مردم ۲ شهر در مقابل یکدیگر موضع گیری می‌کنند و پای هر چیزی را پیش می‌کشند.

 پای یک قمه کش در میان است 

محمد فولادی معروف به اهورا اهل اردبیل در این میان مظنون به ایجاد درگیری میان ۲ شهر است. وی شنبه شب ۸ خرداد به محل کتک خوردن همشهری خود در آستارا می‌رود و رجز خوانی می‌کند. طبق گفته بینندگان او با پخش زنده اینستاگرامی به بانوان آستارا و استان‌های شمالی فحاشی می‌کند و هواداران خود را برای درگیری فیزیکی با اهالی آستارا فرا می‌خواند.

یکشنبه پر التهابی فرا می‌رسد و همراهان وی در میدان علی سرباز محله جهاد در خروجی شهر اردبیل به خودروهایی با پلاک استان گیلان و به ویژه آستارا حمله می‌کنند. آنها خسارت‌های فراوانی را به ماشین ها می‌زنند و تعدادی را به شدت مجروح مجروح می‌کنند. میان مجروحان خانواده‌ای ۳ نفره هستند که برای شیمی درمانی راهی اردبیل بودند.

 البته گروهی از مردم اردبیل نیز برای جلوگیری از ادامه این وضع مداخله می‌کنند تا ماجراجویی گروهی بزن بهادر بیش از این زیانبار نشود.

 بنا به روایت مردم هواداران اهورا به همین هم اکتفا نکرده و گروهی از آنها سری به این سوی تونل حیران (هیران) در محدوده استان گیلان می‌زنند. برخی تا خیابان‌های آستارا نیز پیش می آیند و پس از تخریب چندین دستگاه خودرو با پلاک آستارا و اموال مردم به سمت اردبیل می‌گریزند. التهابی که آنها در جاده مرزی حیران ایجاد می‌کنند پای پلیس مرزبانی را هم به این سوژه باز کرده است.

 شکل گیری تجمعات در آستارا 

پیش از اقدام تحریک آمیز اهورای مظنون به ایجاد درگیری، اظهار نظر شتابزده جانشین فرماندهی انتظامی (پلیس) گیلان نیز افکار عمومی را تحریک می‌کند: سرهنگ حسین حسن پور۷ خرداد طی گفتگو با خبرگزاری تسنیم می‌گوید: علت وقوع درگیری میان این اراذل و اوباش مسائل خانوادگی و ناموسی بوده است و ۷ نفر اراذل و اوباش این درگیری در دو عملیات جداگانه شناسایی شده و در مدت کمتر از ۲۴ ساعت دستگیر شدند. نیروی انتظامی با هرگونه حرکت اراذل و اوباش  که باعث اختلال در نظم، امنیت و آسایش شهروندان شود با اقتدار برخورد می‌کند و اجازه ایجاد ناامنی به هیچ اراذل و اوباشی نمی‌دهد.

 همین خبر رسمی منتشر شده و حضور اغتشاشگران اردبیلی در شهر آستارا و تصویر خودروهای زیان دیده، مردم را عصبانی می‌کند که دستمایه گردهمایی روزهای یکشنبه و دوشنبه آستارا می‌شود. صورت مساله این است که یکشنبه شب ۹ خرداد افرادی در ۳ نقطه ورودی تونل حیران در مرز اداری گیلان و اردبیل، پست ایست بازرسی قلعه در ابتدای جاده آستارا به اردبیل و مقابل فرمانداری آستارا تجمع می‌کنند. مشارکت کنندگان مسیرهای متفاوتی را در پیش می‌گیرند که ۲ گروه در جاده حیران تلاش می‌کنند تا مانع وورد شهروندان اردبیلی به گیلان شوند که مداخله پلیس مانع پیشروی این تلاش را ناکام می‌گذارد.

موضوع درگیری روزهای گذشته آستارا به هیچ وجهی قومیتی نیست و بیشتر مردم امروزی شهر آستارا ترکیبی از اهالی بومی و مهاجران منطقه نمین و اردبیل هستند. آنها حتی سنخیتی با شهرستان مجاورشان تالش هم ندارند و خود را آستارایی می‌دانند. ساکنان شهر طی ۳ دهه گذشته اقتصاد باز بر پایه تجارت و خدمات را تجربه می‌کردند که مرزها بسته شده و رکود حاصل از کرونا کسب و کارها را راکد کرده است.

چند هزار نفر هم در میدان نماز و مقابل فرمانداری آستارا تجمع می‌کنند. مطالبه گروهی مشارکت کنندگان میدان نماز و مقابل فرمانداری این شهرستان تامین امنیت، دستگیری محمد فولادی عامل توهین به مردم آستارا، خیابان گردانی وی و نوچه هایش در سطح شهرشان است. خواسته دوم چندان بوی قانون نمی‌دهد و ساختار قضایی نیز پس از اقدامات این چنینی دادستان ها زیر فشار سازمان‌های بین المللی مجبور ترک این روش برای مجازات بزهکاران شده است.

تغییر مسیر یک تجمع 

تجمعی که از حالت یک مطالبه‌گری خارج شده و بیشتر به یک شورش شبیه است. جوانانی در اوج هیجان و بیشترشان در محدوده ۱۸ تا ۳۵ سالگی. هیچ رهبری مشخصی ندارند و جماعت گوش به فرمان گوشی تلفن و سلبریتی های محلی شبکه اجتماعی اینستاگرام.

آنها از فرمانداری به سوی یکی از مقرهای پلیس حرکت می‌کنند که طی درگیری نه چندان سخت با نیروهای امنیتی و تعدادی از آنها دستگیری می‌شوند. همه بازداشت شدگان روز بعد پس از تعهد کتبی به خانه می‌روند.

گفته های متناقض و عذرخواهی پلیس از مردم آستارا 

دوشنبه ۱۰ خرداد جانشین فرمانده انتظامی گیلان و رییس دادگستری گیلان به آستارا می‌روند تا اوضاع را کنترل کنند. سرهنگ حسین حسن پور طی نشست خبری در فرمانداری آستارا برخلاف مصاحبه گذشته خود گزینه درگیری اراذل و اوباش را کنار گذاشته و پای مسایل قومی، امنیتی و دخالت خارجی را پیش می‌کشد. وی در این باره به خبرگزاری ایسنا می‌گوید: سرشاخه های وقایع اخیر آستارا از معاندان نظام در خارج و داخل کشور بودند که با دستگیری ۶ تفرقه افکن و اخلال گر دیگر در استان اردبیل، آمار دستگیر شدگان به ۱۳ نفر در این دو شهر افزایش یافته است. پلیس و سایر دستگاه های امنیتی کشور، از حدود ۱۸ ماه گذشته کلیه تحرکات قومی گرایانه را در غرب استان گیلان به خصوص منطقه آستارا رصد می کردند.

سرهنگ حسن پور ضمن عقب نشینی از موضع قبلی خود درباره درگیری روز جمعه تصریح می‌کند: مردم آستارا در اجتماع شب گذشته خود هتاکی و فحاشی به نظام و مسئولان نکردند و خواستار برخورد با مسببین این قائله بودند.اگر در انتشار خبر اولیه که از کلمه “اراذل و اوباش” استفاده شد و سبب رنجش خاطر شهروندان آستارایی شده عذرخواهی می کنم.

تجمع دوباره 

وی همچنین از پایان تنشها در آستارا خبر می‌دهد اما ساعتی پس از انتشار همین خبر در خبرگزاری ها تجمع دیگری در مقابل فرمانداری برپا می‌شود که نسبت به روز قبل کم شمار است. باز هم همان تیپ خاص جوانان این بار در ساعت‌های عصر پای کار هستند که پلیس و نیروهای بسیج علاوه بر استفاده از گاز اشک آور با تیراندازی هوایی مردم را متفرق می‌کنند. دقایقی پس از صدای تیراندازی رییس دادگستری و جانشین فرمانده پلیس با یک فروند بالگرد بل ۲۱۶ آستارا را به مقصد رشت ترک می‌کنند.

اهالی دو شهر قرار است سال‌های متمادی با هم تعامل نزدیک داشته باشند در چنین حالتی حتی ایجاد نطفه اختلاف گناه نابخشودنی است، سهم عمده تجارت آستارا با اردبیل ماست و ایجاد اختلاف سم مهلک به اقتصاد اردبیل است. این گفته را می‌توان به تجارت غرب گیلان با اردبیل هم تعمیم بدهیم. بیشتر مراجعان خدمات پزشکی به اردبیل می‌روند و انواع محصولات تولیدی یا توزیعی استان اردبیل به گیلان فروخته می‌شود.

همین رویداد نشان می‌دهد که تحلیل گفتگوی حسن پور با رسانه ها چندان دقیق نیست و سرنخ جای دیگریست که چندان ربطی به اردبیل یا آستارا هم ندارد.

شاید در نگاه اول جریان های فکری پان ترک‌ و پان ایرانی هم بوق و کرنای تلاش می‌کنند تا مدیر صحنه باشند اما آستارا یک شهر چند قومی است با هویتی جدید.

ماجرا قومیتی نیست 

اصغر موحد روزنامه نگار سرشناس آستارایی برخلاف مسوولان نظر دیگری دارد. وی با بیان سابقه رابطه میان ۲ شهر می‌گوید: موضوع درگیری روزهای گذشته آستارا به هیچ وجهی قومیتی نیست و بیشتر مردم امروزی شهر آستارا ترکیبی از اهالی بومی و مهاجران منطقه نمین و اردبیل هستند. آنها حتی سنخیتی با شهرستان مجاورشان تالش هم ندارند و خود را آستارایی می‌دانند. ساکنان شهر طی ۳ دهه گذشته اقتصاد باز بر پایه تجارت و خدمات را تجربه می‌کردند که مرزها بسته شده و رکود حاصل از کرونا کسب و کارها را راکد کرده است. فشار اجتماعی و اقتصادی ۱۸ ماهه ناشی ناشی از بیکاری و هزینه های افزایشی جامعه را ملتهب می‌کند و هر جرقه ای برای آن خطرناک است.

وی با بیان لزوم پرهیز از ساده انگاری درباره این حرکت بیان می‌کند: چنین اتفاقاتی در طول چند دهه سابقه نداشته و مسوولان بخاطر نزدیکی انتخابات از برخورد سخت با مشارکت کنندگان خودداری می‌کنند. همین فضای باز نسبی جرات بیشتری به تجمع کنندگان می‌دهد تا بیشتر پیش بروند. رویدادهای این ۲ روز نه تنها پایان ماجرا نیست بلکه یک تست زنی برای سنجش روحیات جامعه به ویژه جوانان در شهر مهم آستارا است. ممکن است در آینده و روزهای پایانی دولت که فشار روزافزون اقتصادی برمردم بیشتر می‌شود همین ماجرا با شدت بسیار بیشتری تکرار شود که چندان خوشایند نیست.

تله اقتصادی پشت پرده درگیری 

آیت الله سید حسن عاملی امام جمعه اردبیل هم درباره تاثیر اقتصادی این وضع به مردم هشدار داده و تاکید می‌کند: اهالی دو شهر قرار است سال‌های متمادی با هم تعامل نزدیک داشته باشند در چنین حالتی حتی ایجاد نطفه اختلاف گناه نابخشودنی است، سهم عمده تجارت آستارا با اردبیل ماست و ایجاد اختلاف سم مهلک به اقتصاد اردبیل است. این گفته را می‌توان به تجارت غرب گیلان با اردبیل هم تعمیم بدهیم. بیشتر مراجعان خدمات پزشکی به اردبیل می‌روند و انواع محصولات تولیدی یا توزیعی استان اردبیل به گیلان فروخته می‌شود. کاهش یا قطع مراودات اقتصادی برای هر ۲ طرف خطرناک است که در یک طرف عدم فروش کالا و خدمات بحران ساز می‌شود و در طرف دیگر کمبود و افزایش قیمت. نتیجه هم تنش عمومی در زندگی مردم است و دیگر هیچ.

تجربه ای که می‌تواند در جاده اسالم به خلخال شهرستان تالش و پونل به خلخال شهرستان رضوانشهر هم اتفاق بیفتد.

زمینه درگیری در سال‌های گذشته 

البته زمینه این درگیری را سال‌ها پیش مسوولان دولتی و نمایندگان مجلس با کوتاه اندیشی فراهم کرده‌اند. زمانی موضوع تهدید مرزهای اداری گیلان به واسطه نقشه کاداستری از حیران تا ماسوله مطرح می‌شده که مسوولان گیلانی مهر سکوت بر لب زدند و طرف دیگر یعنی اردبیل راضی بودند. شیطنت‌های رسانه‌ای در صدا و سیما، روزنامه ها و خبرگزاری ها برای نامگذاری نقاطی به نام استان اردبیل هم مزید بر علت بوده است. چیزی که در ۸ سال گذشته بارها موجب موضع گیری طرفین در مقابل یکدیگر از مرز ییلاقی عشایر و کف خیابان تا صحن مجلس شورای اسلامی می‌شود. حالا این خرمن نیمه سوخته حاصل همین است که می‌بینیم.