کارخانه کود آلی رشت، پروژه‌ای که در سال ۱۳۷۴ با هدف تبدیل زباله به کود آلی و کاهش بحران سراوان کلنگ‌زنی شد، امروز با حکم قضایی پلمب شده است. این کارخانه قرار بود راهکاری پایدار برای مدیریت زباله‌های تر و جلوگیری از تلنبار شدن آن‌ها در سراوان باشد، اما اکنون خود به بخشی از بحران بدل شده و نمایانگر ناکارآمدی و ضعف‌های سیستم مدیریتی استان است.
رسانه مرور در سال‌های اخیر بارها به این موضوع پرداخته و با سلسله گزارش‌های تحقیقی، نشان داده است که کود آلی نه به‌عنوان کارخانه تولید کود، بلکه به ایستگاهی برای انتقال زباله بدل شده است. مشکلاتی از جمله جانمایی نادرست سوله‌ها، خریدهای مشکوک، ضعف مدیریتی و تغییرات مکرر در مدیریت عامل، همگی موجب شدند که اهداف اولیه پروژه محقق نشود.
سراوان؛ زخمی که هیچگاه بهبود نیافت
از سال ۱۳۶۳، سراوان به عنوان محل دفن موقت زباله‌های شهر رشت و چند شهر اطراف انتخاب شد. این انتخاب موقت که قرار بود محدود و کنترل‌شده باشد، به مرور به بحرانی دائمی بدل شد. در دهه نخست، بیش از یک میلیون تن زباله در سراوان رها شد و حجم قابل توجهی شیرابه به خاک و رودخانه‌ها وارد شد.
رسانه مرور در سال‌های اخیر بارها به این موضوع پرداخته و با سلسله گزارش‌های تحقیقی، نشان داده است که کود آلی نه به‌عنوان کارخانه تولید کود، بلکه به ایستگاهی برای انتقال زباله بدل شده است
کارخانه کود آلی قرار بود این معضل را کاهش دهد. اما ظرفیت نصفه (۲۵۰ تن به جای ۵۰۰ تن) و جانمایی نادرست سوله‌های تخمیر، به همراه تعطیلی‌های پی‌درپی سراوان، باعث شد که زباله‌ها نه کاهش یابند، بلکه ده‌ها هزار تن آن‌ها برای مدت طولانی در محوطه کارخانه تلنبار شود. رسانه مرور بارها در گزارش‌های میدانی به این وضعیت اشاره کرده و پیامدهای آن بر سلامت عمومی و کیفیت زندگی مردم را نشان داده است.
خریدهای پر سر و صدا، دستاوردهای کم‌اثر
یکی از نکات برجسته، خرید یک دستگاه ویندرو ترنر بود که در رسانه‌های دیگر «نقطه عطف» معرفی شد. اما مرور با بررسی فنی و اسناد کارخانه نشان داد که برای ادعای ظرفیت ۱۰۰۰ تن، باید چهار دستگاه ویندرو ترنر خریداری می‌شد (هر ۲۵۰ تن یک دستگاه). خرید یک دستگاه تنها نمایشی رسانه‌ای بود و با نیاز واقعی کارخانه همخوانی نداشت.
همچنین خرید پنج دستگاه سیمی تریلر بدون کشنده، نشان‌دهنده نگاه سیستم به کارخانه نه به‌عنوان مرکز تولید کود بلکه به‌عنوان ایستگاه انتقال زباله به سراوان بود. این خریدها، در واقع بخشی از همان روندی بود که رسانه مرور پیش از این بارها به آن پرداخته و ضعف‌های مدیریتی و عدم شفافیت مالی را افشا کرده بود.
تعطیلی‌ها و هزینه‌های پنهان
در دو سال اخیر، سراوان بارها تعطیل شد. این تعطیلی‌ها بیشتر ناشی از ضعف‌های مدیریتی و مشکلات عملیاتی بود تا اعتراضات مردمی. نتیجه آن، باقی ماندن حجم زیادی از زباله روی زمین در کارخانه و تشدید اعتراضات محلی بود.
از منظر مالی نیز این پلمب باعث کاهش هزینه‌های شهرداری‌ها شد. پیش‌تر، مبالغ هنگفتی به کارخانه پرداخت می‌شد تا زباله را به سراوان منتقل کند، در حالی که سهم کمی به سازمان پسماند می‌رسید. این روند به کارخانه امکان کسب درآمد از واسطه‌گری زباله را می‌داد. افزون بر آن، زباله شهرهایی مانند ماسال، رحیم‌آباد و حتی شهرهای غیر سهام‌دار نیز به کود آلی منتقل می‌شد و از آن‌جا به سراوان هدایت می‌گشت. تعطیلی کارخانه این شبکه مبهم را برملا کرد.
پرونده‌های حقوقی و بازداشت‌ها
صدور حکم پلمب، تنها نقطه اوج این بحران است. در فروردین امسال، مدیرعامل سابق کود آلی نیز به اتهام مسائل مالی بازداشت شد؛ پرونده‌ای که رسانه مرور پیش‌تر بارها درباره آن گزارش داده بود و اکنون در مرحله بازپرسی قرار دارد. این وقایع نشان می‌دهد که بحران کود آلی تنها به مسائل عملیاتی محدود نمی‌شود و ریشه در ضعف‌های ساختاری و مدیریتی دارد.
در دو سال اخیر، سراوان بارها تعطیل شد. این تعطیلی‌ها بیشتر ناشی از ضعف‌های مدیریتی و مشکلات عملیاتی بود تا اعتراضات مردمی. نتیجه آن، باقی ماندن حجم زیادی از زباله روی زمین در کارخانه و تشدید اعتراضات محلی بود
نقش رسانه مرور در روشنگری
رسانه مرور در این مسیر نقش محوری داشته است. از بررسی ابهامات مناقصه رفت‌و‌روب شهری، تا افشای ناکارآمدی تجهیزات و خطاهای مهندسی، مرور توانست تصویری واقعی از ناکارآمدی سیستم مدیریت پسماند ارائه دهد. این رسانه بارها نشان داده که بحران کود آلی فقط یک مسئله زیست‌محیطی نیست، بلکه بازتابی از فساد ساختاری، تصمیمات نادرست و بی‌توجهی به سلامت عمومی است.
تحلیل مدیریتی و فنی
خطای اصلی در کود آلی، مدیریت غیرکارشناسی و تصمیم‌گیری‌های سلیقه‌ای بوده است. تغییرات متعدد در مدیریت عامل، نادیده گرفتن توصیه‌های مشاوران، و انتخاب شیوه‌های ناکارآمد مانند جانمایی اشتباه سوله‌ها و استفاده ناکافی از تجهیزات، همگی موجب شدند ظرفیت واقعی کارخانه هرگز محقق نشود.
همچنین ضعف در سیستم حمل‌ونقل و تجهیزات، و تأخیر در خرید ویندرو و تریلرها، مشکلات عملیاتی را دوچندان کرده و موجب بروز مشکلات زیست‌محیطی و اجتماعی شده است. رسانه مرور بارها این موارد را با مستندات فنی و میدانی بررسی کرده است.
پلمب کود آلی نه فقط تعطیلی یک کارخانه، بلکه نماد شکست مدیریت پسماند گیلان است. پروژه‌ای که قرار بود بحران را کاهش دهد، خود به بخشی از بحران بدل شد.
اکنون گیلان در نقطه‌ای ایستاده که دیگر فرصتی برای خطا وجود ندارد. مدیریت شهری و استانی باید ضمن بازنگری در سیاست‌ها و تجهیزات، با همکاری نهادهای نظارتی، مسیر منطقی و پایدار برای مدیریت زباله تعریف کنند. رسانه مرور، با سلسله گزارش‌های تحقیقی خود، همچنان نقش خط‌نگهدار روشنگری را ایفا می‌کند و افکار عمومی را نسبت به واقعیات پسماند گیلان آگاه می‌سازد.