تازهترین برنامه «محلهگردی مادران و کودکان»، این بار به بازخوانی «خاندان اکبر» اختصاص داشت و چهرههای مطرح این خاندان که برخی از ایشان بازیگران اصلی مشروطهخواهان بودند.
شخصیتهایی که بعدها نام ایشان در نامگذاری برخی از کوچههای رشت ماندگار شد؛ از کوچه «سردار» و «حاج وکیل» گرفته تا کوچه «سعید الملک». اما این روزها کسی به دنبال یافتن وجه تسمیه نام کوچهها نیست، نام هایی که برخی از آنها با تاریخ مشروطه گیلان گره خورده است.
بیست و یکمین برنامه محلهگردی «مادران و کودکان» صبح پنجشنبه ۲۶ تیرماه ۱۴۰۴ با همکاری کتابفروشی «ماهی سیاه» برگزار شد و شرکتکنندگان در این برنامه، ضمن بازخوانی بخشهایی از تاریخ مشروطه، با برخی از شخصیتهای تاثیرگذار و نقش مجاهدان گیلانی در فتح تهران و اعاده مجلس شورای ملی، آشنا شدند.
این روزها کسی به دنبال یافتن وجه تسمیه نام کوچهها نیست، نامهایی که برخی از آنها با تاریخ مشروطه گیلان گره خورده است
در این برنامه، ضمن بازدید از کوچه سعیدالملک، زندگی و زمانه «خاندان اکبر» بازخوانی و برخی از المانهای به جامانده از این خاندان در این کوچه معرفی شد.
در این رویداد فرهنگی، همچنین از خانه تاریخی «حقشناس» و «سرایچینی» هم بازدید و پیرامون بناهای تاریخی بهجامانده در این محور همچون؛ خانههای تاریخی دادخواه و بانوی خیر خورشید متقالچی و حمامهای تاریخی «میرزا ابوطالب» و «شهریار» اطلاعاتی ارائه شد.
این خانه اربابی که مربوط به دوره قاجار است، گویا مربوط به اکبر خان بیگلر بیگی جد اعلای خاندان اکبر است که در خیابان فعلی بحرالعلوم رشت در جایگاه پاساژ رضا قرار داشت و در دهه چهل تخریب گردید.
راهنمای گروه، با اشاره به خاندانهای تاثیرگذار در رشت گفت: دو طایفه در رشت داریم که در تاریخ و اقتصاد رشت و گیلان تاثیرگذار بودند و این تاثیرات در سطح ملی هم تسری یافت. خاندان «سمیع» که شناخته شدهتر هستند و «طایفه اُمشه».
«حاج سمیع» سرسلسله طایفه اول، تاجر تبریزی بود که چند سال پس از ازدواج با دختر ملکالتجار قزوینی، از قزوین به رشت مهاجرت میکند و پسران و نوادگان او را از دوره زندیه به طایفه سمیعیها میشناسیم. «حاجی آقاجانی»، سرسلسله طایفه دوم، همانطور که از نامش پیداست، از «اُمشه» در توابع سنگر هستند.
برخی از چهرههای طایفه اُمشه، عمدتا در محدوده بازار و مرکز شهر زندگی میکردند. یک بنای دو طبقه قاجاری به جای این پاساژ بود که گفته شده خانه مسکونی «اکبرخان بیگلربیگی» بود و بعدها به فتحالله اکبر میرسد
«مهری شیرمحمدی» افزود: آقاجانی ۵ پسر به نامهای؛ حاجی میرزا مهدی، اکبرخان بیگلربیگی، حاجی کاظم وکیل الرعایا، حاجی میرزا محمدعلیخان و میرزا یوسفخان سرتیپ، داشت. به جز اکبرخان بیگلربیگی که ۲ دختر داشت هر کدام از ایشان چندین پسر داشتند که همگی از صاحب منصبان رشت و یا ملاکان و خان برخی از ولایات گیلان بودند. اکبرخان، رئیس اداره گمرک انزلی بود و برخی از برادرزاده هایش در دم و دستگاه او خدمت میکردند.
نویسنده کتاب «خانههای تاریخی رشت»، با اشاره به باغ میراثی محتشم و عمارت کلاه فرنگی در میانه باغ، گفت: این باغ که بخشهای زیادی از آن در گذر زمان کوچک شده، متعلق به «اکبرخان بیگلربیگی» بود و عمارت میان آن خانه مسکونیاش نبود، بلکه مهمانسرایی برای پذیرایی از رجال دولتی و تُجار بود.
بعد از مرمت
شیرمحمدی گفت: دو برادرزاده اکبرخان بیگلربیگی یعنی« محمد صادق خان» که بعدها معروف به سردار معتمد شد و «میرزا فتحالله خان» قرار بود با دختران اکبرخان ازدواج کنند. اما با مرگ اکبرخان بیگلربیگی، صادق خان با دختر اکبرخان ازدواج کرد و فتحالله خان با بیوه او. و اینگونه صاحب ثروت افسانهای بیگربیگی شدند و پس از آن ایشان را به نام «خاندان اکبر» میشناسیم.
عمده خانههای تاریخی این کوچه که زمانی شخصیتهای ثروتمند و بانفوذی در آن زندگی میکردند متاسفانه تخریب و تبدیل به پارکینگ شده است و بیشتر اهالی به جای نام کوچه سعیدالملک، این محور را به نام«پارکینگ بازار» میشناسند
وی ضمن بازخوانی حادثه تاریخی قتل آقابالاخان، آخرین حاکم گیلان توسط کمیته سری ستار که بیشترشان گرجیهای سوسیال دموکرات باکو بودند گفت: پس از این واقعه و قشونکشی مجاهدان گیلانی به سمت تهران برای اعاده مجلس، این دو پسرعمو یک مرتبه مشروطه خواه شدند.
فتح الله اکبر سپهدار اعظم شد و بعدها صدراعظم و وزیر پست شد و صادق خان اکبر که بعدها محتشمالملک هم لقب گرفت، حاکم گیلان شد و از آن زمان باغ بیگلربیگی، معروف به «باغ محتشم» تغییر نام داد.
در میان مجاهدان فاتح تهران نام پسران «حاج وکیل» یعنی؛ معزالسلطان (سردار محیی) و میرزا کریم خان اکبر را هم میبینیم که با تشکیل کمیته مخفی موجب شدند برخی از نامداران دیگر گیلان از جمله؛ سردار منصور رشتی، یپرم خان ارمنی و سپهدار تنکابنی به صف مجاهدان بپیوندند.
با قتل آخرین حاکم گیلان، دارالحکومه تصرف و رشت بهدست آزادیخواهان بیفتد و قشون برای بازگشایی دوباره مجلس و خلع سلطنت شاه به سمت تهران قشون بکشند. البته پیش از این شاهد سوءقصد نافرجام به کالسکه محمدعلی شاه از سوی گیلانیان به همراه دو بمب ساز گرجی بودیم.
بعد از مرمت نمای داخل
این فعال فرهنگی، بانو «فهیمه اکبر» را هم معرفی کرد و گفت: این بانو را که بعد از سریال پخش شده به عنوان بانوی خواننده میشناسیم، تنها یک بانوی موسیقیدان نبود. او زنی فرهنگ دوست و خیر در حوزه زنان، به نام «فهیمه یمین اسفندیاری» است که بهواسطه ازدواج با محسن اکبر، پسر فتح الله خان، به این نام شهرت یافت.
شیرمحمدی، با اشاره به پاساژ رضا در خیابان بحرالعلوم و نبش کوچه سعیدالملک گفت: برخی از چهرههای طایفه اُمشه، عمدتا در محدوده بازار و مرکز شهر زندگی میکردند. یک بنای دو طبقه قاجاری بهجای این پاساژ بود که گفته شده خانه مسکونی «اکبرخان بیگلربیگی» بود و بعدها به فتح الله اکبر میرسد.
این خانه در دهه ۴۰ تخریب و بازار رضا بهجای آن ساخته میشود. خانه برادر اکبرخان بیگلربیگی به نام کاظم وکیل، کمی پایینتر بود و نام کوچه حاج وکیل، مجاور مسافرخانه فرد، برگرفته از نام اوست.
این فعال فرهنگی، تابلوی کوچه سعیدالملک، در نزدیکی پاساژ رضا را هم نشان داد و عنوان کرد: سعیدالملک، یکی از برادران فتحالله، خان منطقه گسگرات در غرب گیلان است و گویا خانهاش در همین کوچه بود. و خانه محسن و فهمیه اکبر نیز در همین کوچه بود.
وی اضافه کرد: عمده خانههای تاریخی این کوچه که زمانی شخصیتهای ثروتمند و بانفوذی در آن زندگی میکردند متاسفانه تخریب و تبدیل به پارکینگ شده است و بیشتر اهالی بهجای نام کوچه سعیدالملک، این محور را به نام«پارکینگ بازار» میشناسند زیرا بیشتر بازاریان، خودروهای خود را در فضای پارکینگی ایجاد شده بر املاک خاندان اکبر پارک میکنند.
شیرمحمدی، حمام تاریخی «میرزا ابوطالب» را هم در ابتدای کوچه سعیدالملک نشان داد و گفت: این حمام که بخشی از گنبدهای آن هنوز سالم است، متاسفانه تبدیل به پارکینگ تاکسی تلفنی شده، ولی همین حمام که در نقشه میانه دوره قاجار آمده در حوادث منجر به مشروطه ردی از آن را در منابع میخوانیم.
حمام تاریخی«شهریار»، دیگر حمام تاریخی دوره قاجار در میانه کوچه سعیدالملک و نزدیک به بازار است که متاسفانه تخریب و نوسازی خواهد شد.
شیرمحمدی، خانه تاریخی متقاچی را هم نشان داد و توضیح داد: این ساختمان با معماری دوره بادکوبه، متعلق به کاظم متقالچی تبریزی الاصل بود که خاندانش تاجر پارچه متقال بودند. همسرش خیری بود که سالها این بنا را در اختیار شهرداری رشت قرار داد تا بهعنوان مریضخانه استفاده شود.
بازدید از «خانه تاریخی حق شناس»، بخشی از این برنامه بود که خوشبختانه از تخریب قطعی نجات یافته و توسط خانواده کهنسال خریداری و مرمت شده و قرار است به عنوان بوتیک هتل، پذیرای مسافران باشد. بازدید از کاروانسرای چینیچیان در امتداد کوچه سعید الملک، پایان بخش بیست و یکمین برنامه محله گردی بود.
لازم به ذکر است، برنامه محله گردی مادران و کودکان از سال ۱۳۹۸ تاکنون به همت مهری شیرمحمدی و دلارام جباری و به صورت مناسبتی برگزار میشود و هدف از آن، بازخوانی تاریخ و هویتهای رشت برای گروه سنی کودک و نوجوان است.
دلارام جباری، در این باره میگوید: از سال یاد شده که نخستین برنامه محله گردی را شروع کردیم، نوجوانانی همراه ما بودند که اکنون در آستانه رفتن به دانشگاه هستند و کودکانی که اکنون نوجوان شدهاند و متاسفانه کودکانی که با خانواده از ایران مهاجرت کردند، ولی هنوز در فضای مجازی تصاویر و فیلمهای برنامه محلهگردی را دنبال میکنند.
صاحب حجره قصه فروشی ماهی سیاه، علت انتخاب محلهگردی را برای این گروه سنی، تشریح کرد و گفت: بنده به عنوان دانشآموخته رشته کتابداری، سالهاست با این رده سنی برنامههای کتابخوانی و مهارت محور برگزار میکنم و متوجه شدهام که برنامههای محلهگردی همیشه با استقبال زیادی روبرو میشود. زیرا بازخوانی وقایع تاریخی در قالب محلهگردیهای رودیدادمحور، بیشتر در ذهن بچهها باقی میماند.
باور دارم، خواندن کُتب تاریخی بهخاطر مباحث خشک آن، لذتی برای این گروه سنی ندارد و بعضا اسامی شخصیتها و بزرگان را هم به خاطر نخواهند آورد. اما، وقتی در همین مکان با خاندان امشه آشنا میشوند، حتما برای دانستن بیشتر درباره چهرههای تاثیرگذار این خاندان همچون؛ بانوفهمیه اکبر، شرافت اکبر، بانو متقالچی و سران مشروطه خواه و مالکان باغ محتشم و … به سراغ منابع تاریخی خواهند رفت.
نظرات بسته شده است.