چند سالی می شود که رنگ خواب بعد از نماز صبح را ندیده . دراین مدت هر روز صبح وقتی هنوزافتاب بیرون نزده مریم خانم چادر به کمر بسته بساط سبزی های محلی خود را به دست گرفته و همراه با چند نفر دیگر ازاهالی سوار وانت کرایه می شوند. آنها هر روز درتابستان و زمستان از یکی از روستاهای واقع درجاده صومعه سرا به ماسال راهی رشت و خیابان طالقانی ( بیستون) می شوند.
سبزی خوردن محلی، پاچ باقلای سبز، تربچه و تخم مرغ محلی اجناس همیشگی و روزانه بساط مریم خانم و همراهان او است. هرچند وقت یکبارهم میوه و سبزی های نوبرانه و حتی سفارش مشتری در بساطش دیده می شود. روزها، ماهها و سالها دستفروشی در کنار خیابان همراه با دلهره و واهمه از حضور ناگهانی ماموران سد معبر دیگر رمقی برای مریم خانم باقی نگذاشته اما تامین هزینه های زندگی دو فرزند نوجوان به او انگیزه ادامه کار داده است.
حضور متعدد دستفروشان محصولات محلی و نارضایتی کسبه بازار
مریم خانم از جمله زنان و مردان دستفروشی است که برخلاف سایر دستفروشان بخش پوشاک و کیف و کفش ، کارشان فقط عرضه سبزی و طیور محلی است و جایگاه ثابتی در برخی ازخیابانهای رشت بخصوص طالقانی ، سردار جنگل و سبزه میدان دارند. حضورهمیشگی و بساط سبزاین فروشندگان اکنون دیگر به جزیی از سیما و منظرشهری رشت تبدیل شده و به مرور بازارهایی غیررسمی جدا از بازارچه ها و میادین رسمی شهری را دربافت های منتهی به مرکزشهر به وجود آورده است که بسیار مورد مقبول شهروندان واقع شده است.
حتی به لطف شبکه های مجازی برخی ازاین دستفروشان ازسایر شهرهای کشورمشتری دارند. به گفته مریم خانم بخشی از مشتریهای روزانه او مسافرین و گردشگرانی هستند که از طریق فضای مجازی با راسته سبزی فروشهای رشت آشنا شده اند وحضوردراین مناطق برایشان لذت بخش است.
مرد دیگری که در بازار راسته خیابان شیک “حمزه” صدایش می‌کنند، به لباس فروشی می‌پردازد. لباس‌های کودک را چند سالی است بر این خیابان که اتصال به پیاده راه دارد می‌فروشد. خودش می‌گوید: از ۷ عصد بساط‌مان را به اینجا می‌آوریم. اصالتا اهل روستاهای کوچصفهانم اما بارها برخورد ماموران سدمعبر را دیده‌ام. چندبار برخی دوستان دستفروش به شورا مراجعه کردند اما نتیجه‌ای برای ساماندهی نگرفتند.مساله این است که جاهایی که برای دستفروشان درنظر می‌گیرند مناسب نیست ما می‌خواهیم نزدیک همین بازار به فروش اجناس خود بپردازیم. دیگر کار و کاسبی هم‌کساد شده است و از بین اینهمه شلوغی سود روزانه مه بهای اندکی است.
خانم تفضلی خانه دار نیز با تاکید برشورو نشاط بساط سبزی فروشهای محلی درخیابان می گوید: تقریبا هر روز از بساط اینها خرید می کنم. تازگی و کیفیت سبزی و تخم مرغ های محلی عرضه شده توسط این دستفروشان قابل قیاس با مغازه داران نیست. ولی چندبار در بازار سام دیده ام که دستفروشان با دستفروشان برخورد کردند و پرتقال‌هایشان را بر زمین ریختند.
“معصومه بی‌نیاز” هم شهروند دیگری است که در راسته بازار مرکزی رشت از حضور دستفروشان انتقاد می‌کند و می‌گوید: به جز سد معبر این افراد برای فروش اجناس اینقدر داد می‌زنند که واقعا آزاردهنده است . کاش این افراد را که شغلی ندارند جایی ساماندهی کنند که هم جا برایشان باز شود و هم بازار از این آشفتگی خارج شود.
این درحالیست که اصناف رسمی و مغازه داران هم دل خوشی از حضور دستفروشان درمعابر ندارند وبا ابراز ناخورسندی و گله مندی از حضور آنها معتقدند دستفروشان با ارزان فروشی جنس های بی کیفیت و بدون دادن عوارض و مالیات مانع کسب درامد بازاریان شده اند. ازاین رو داستان برخورد ماموران سد معبرشهرداری با دستفروشان، توقیف اموال، ساماندهی توسط مدیریت شهری و برنامه ریزی برای ایجاد بازارچه های متمرکز درگوشه و کنارشهر سالهاست در رشت جریان دارد.
حضور دو هزار دستفروش در رشت
موضوع دستفروشی چه به عنوان معضل و چه ظرفیت اشتغالزایی در رشت نسبت به سایر مناطق گیلان بیشتر دیده می شود. اگردرسالهای گذشته بساط دستفروشان در مبادی ورودی شهرها واقع بود اما الان دیگراین بازارهای کوچک وغیر رسمی جزیی از سیما ومنظر شهری در رشت شده اند و نبود شان به مثابه تکه‌ای گم شده از یک پازل شهری است. اشتغالی ناپایدارکه بدلیل بیکاری و نبود صنایع به مرور زمان گسترش پیدا کرده است.
براساس آمارهای معاونت خدمات شهری شهرداری رشت بیش از دوهزار دستفروش در رشت شناسایی شده اند که عمدتا از روستاها و شهرهای اطراف برای فروش کالاهای خود به رشت می‌آیند. شورای شهر ومدیریت شهری سالهاست در صدد ساماندهی و تمرکز دستفروشان در مکانهایی از پیش تعیین شده و در بازارچه های شهرداری هستند که هیچگاه با استقبال دستفروشان همراه نشده است و به نوعی این طرح ها با شکست مواجه شده اند. اما “علی مقصودی” معاون خدمات شهری شهرداری رشت براین نکته تاکید می‌کند که خرده فروشی وعرضه محصولات بومی و محلی فرصتی برای اشتغالزایی و خودکفایی هر چند غیر رسمی اما پذیرفته شده توسط مدیریت شهری ایجاد کرده است.
مقصودی با اشاره به حضور و شناسایی بیش از دو هزار فروشنده دستفروش در رشت ادامه می دهد شهرداری در سنوات گذشته بیش از ۱۴۰۰ غرفه در۱۸ بازارچه رسمی ایجاد کرده است که به دلیل عدم استقبال هنوز ۲۵ درصد این غرفه ها خالی هستند.
رونق دستفروشی به دلیل فرهنگ خرید مردم رشت است
وی دلیل استقبال از این بازار ها را فرهنگ مردم رشت در خرید می داند و می گوید: بسیاری از شهروندان علاقه دارند درمسیر حرکت روزانه و خیلی سریع ملزومات خود را تهیه کنند که دو خیابان طالقانی و سردار جنگل رشت از یک‌سو و خیابان آزادگان در میدان فرهنگ و نیز بازار مرکزی رشت به دلیل نزدیکی به بافت مرکزی در زمره مناطق مورد استقبال دستفروشان محلی ومسیر پیاده روی شهروندان قرار دارد. کما اینکه بازارچه هایی که از پیش برای هدایت دستفروشان ایجاد شده اند درمسیر حرکت مردم رشت قرار ندارند و دستفروشان بخصوص کسانی که بساط سبزی و میوه دارند رغبتی برای حضوردر آنها نداشته و همیشه در تعارض و برخورد با ماموران سد معبر قرار دارند.
وی تاکید می کند به دلیل شرایط سخت اقتصادی و بیکاری درجامعه اکنون شهرداری بین حقوق شهروندان و جلوگیری از سد معبر دردو راهی تعارض و منافع قرار گرفته و شرایط برای ما سخت شده است.
طرح وبرنامه جدید شهرداری برای ساماندهی دستفروشان
معاون خدمات شهری رشت از ارسال طرح جدیدی برای فرمانداری در راستای ساماندهی دستفروشان در رشت خبر می دهد و اضافه می کند: در این طرح قرار نیست هر کسی بساط خودش را درهر نقطه ای که تمایل دارد پهن کند. بدین منظور شهرداری ۴ نقطه از شهر رشت را برای ایحاد بازار روز در نظر گرفته است. این درحالیست که دردو خیابان سردار جنگل و آزادگان جمعه ها بازار روز وجود دارد و ما نیزبه مامورین سد معبراعلام کردیم که دراین روز با هیچ دستفروشی برخورد نداشته باشند. درحال حاضر بازار روز پاره بیجاردر انتهای معلولین راه اندازی شده است. درآینده نزدیک نیز دریکی از خیابانهای مسکن مهر بازار روز ایجاد می شود. دو نقطه دیگر شهر هم در فرمانداری رشت در دست بررسی قرار دارند.
وی افزود: شهرداری رشت با توجه به شرایط اقتصادی حاکم بر جامعه طرح دیگردر دست دارد؛ یعنی ایجاد بازار شب ازساعت ۹ الی ۱۲ شب . همانگونه که می دانید طرح شبهای روشن مختص به اصناف مستقر دربافت مرکزی و پیاده راه رشت بود که در دوسال گذشته اجرایی شد اما در طرح بازار شب دستفروشان می توانند در خیابانهای شریعتی ، مطهری و طالقانی بساط خود را پهن کنند. در حال حاضر منتظرهماهنگی های اجرای این طرح هستیم.
علی مقصودی با اشاره به اینکه اغلب دستفروشان محصولات کشاورزی در رشت روستایی نیستند تاکید کرد: عمده اینها دلال و واسطه هستند و با خرید از روستاییان بساط دستفروشی در خیابانها راه می اندازند. هیچگاه یک زن روستایی که خود تولید کننده محصولات کشاورزی و جالیزی است قادر نیست به این صورت در سطح شهر کاسبی کند و توانایی لازم در برخورد با مشتری برای دستفروشی ندارد.
وی تاکید می کند: نگاه شهرداری به دستفروشان اقتصادی است. چرا که شهرداری متولی گردشگری و ایجاد شغل نبوده و فقط یک دستگاه خدمات رسان شهری برای شهروندان است.
بازارهای دستفروشان از نگاه آسیبهای اجتماعی
” رضا علیزاده ” جامعه شناس نیز در گفت و گو با مرور نبود طرح جامع برای ساماندهی و عدم طراحی مکان مناسب و امکان سازی فعالیت برای دستفروشان را معضل اصلی این بخش بیان می کند و می گوید: بازارچه های غیررسمی که توسط دستفروشان در گوشه و کنار شهر راه اندازی می شوند علاوه بر اینکه چهره رشت را زشت کرده موجب بر هم خوردن نظم شهری و مزاحمت برای شهروندان می شود. اما نکته قابل تامل در این بحث مسایل اقتصادی و بیکاری است که بسیاری از مردم ناچارا به این شغل روی می آورند که از سوی مدیریت شهری باید ساماندهی شوند.
وی تاکید می کند: وجود بازارچه های غیررسمی دربسیاری از میادین کشورهای اروپایی موجب جذب گردشگر و توریست شده است اما نکته مهم در ایجاد آنها و استقبال مردمی به دلیل جذابیت بالای اجناس و دسترسی راحت به این بازارهاست و در طراحی شهری این کشورها که با اصول و مبادی علمی و پژوهشی صورت گرفته جانمایی و دسترسی راحت شهروندان به این قبیل بازراچه ها پیش بینی شده است.
این جامعه شناس معتقد است برای استفاده درست از ظرفیت دستفروشان چه در اشتغالزایی و چه در بحث گردشگری شهرداری حتما باید نیازهای مخاطبین را اعم از امکان تردد راحت و پارکینگ درباز افرینی شهری مد نظر قرار بدهد.
ظرفیت استفاده گردشگری از بازارچه های دستفروشان در رشت فراهم نیست
ایا استفاده از ظرفیت حضور دستفروشان دربخش گردشگری دررشت مغفول واقع شده؟ دکتر “روشن بابایی همتی” کارشناس گردشگری دراین باره معتقد است: همواره گردشگری بعنوان تفریح دیده می شود و دستفروشی و بازارهایی با حضوراین افراد نمی‌تواند جذابیتی برای مردم و گردشگران داشته باشد. چرا که دستفروشی و بازارهای غیر رسمی به نوبه خود یک پدیده اجتماعی است که با مدیریت مناسب شهری می تواند اثر گذار باشد.
روشن بابایی ادامه می دهد: در دنیا گردشگری دستفروشی و بازارچه ای وجود ندارد اما اکر منظور مدیریت بخش مختلف در یک بازار باشد می توان در برخی از مناطق و خیابانها راسته های فروش پنیر، سبزیجاتو میوه های خاص راه اندازی کرد.