کتابِ «شَبَح سرخ، گزارش سیاسی از اسناد آرشیوی براوین، نخستین سفیر شوروی در ایران»، توسط انتشارات آمه منتشر شد.
«عباس پناهی»، مولف «شبح سرخ» در گفتوگو با مرور گفت: در تاریخ دیپلماسی بین ایران و روسیه از عصر صفویه تاکنون با کمتر دیپلمات روسی مواجه هستیم که نگاهی مثبت به ایران داشته باشد و رجال سیاسی ایران با خوشنامی از آنها یاد کرده باشند. از میان دیپلماتهای روسی تنها از دو شخصیت «مینورسکی» و «براوین» به نیکی یاد میشود.
دانشیار تاریخ دانشگاه گیلان، پیرامون ماموریت براوین در ایران توضیح داد: «نیکلا زاخارویچ براوین»، پیش از انقلاب بلشویکی در روسیه در شهرهای مختلف ایران خدمت کرد و در اسناد ایرانی از او به نیکی یاد میشود. پس از انقلاب به دستور تروتسکی به عنوان سفیر و نماینده شوروی در ایران برگزیده شد و مدت شش ماه در تهران خدمت کرد.
در تاریخ دیپلماسی بین ایران و روسیه از عصر صفویه تاکنون با کمتر دیپلمات روسی مواجه هستیم که نگاهی مثبت به ایران داشته باشد و رجال سیاسی ایران با خوشنامی از آنها یاد کرده باشند. از میان دیپلماتهای روسی تنها از دو شخصیت «مینورسکی» و «براوین» به نیکی یاد میشود
دوران ششماهه ماموریت وی، پر فراز و نشیب بود، زیرا با وجود حمایت دموکراتها و ملیون، دولت ایران، دولت تازه تاسیس شوروی را به رسمیت نشناخت. در نتیجه ماموریت وی در ایران با ناکامی همراه شد.
وی افزود: در کتاب «شبح سرخ» تلاش شد با استفاده از اسناد نویافته درباره براوین تحولات سیاسی ایران و روسیه و همچنین تحولات داخلی ایران هم زمان با شکلگیری و تاسیس دولت بلشویکی شوروی، بررسی شود.
یکی از بخشهای مهم زندگی براوین در ماموریت کوتاه وی، هم زمان با تحولات جنبش جنگل بود و بخشی از گزارشهای کتاب، درباره دیدگاه متقابل شوروی، براوین و جنگلیها، درباره تحولات سیاسی روز ایران بوده است.
پناهی، یادآور شد: ظهور بلشویزم در روسیه، همچون شَبَحِ سُرخی بود که تاریخ معاصر ایران را تحت تاثیر قرار داد. نیکلا زاخارویچ براوین، نخستین سفیر دولت بلشویکی، در چهارم مارچ ۱۹۱۸ وارد تهران شد.
در کتاب «شبح سرخ» تلاش شد با استفاده از اسناد نویافته درباره براوین تحولات سیاسی ایران و روسیه و همچنین تحولات داخلی ایران هم زمان با شکلگیری و تاسیس دولت بلشویکی شوروی، بررسی شود
وی طی ماموریت کوتاه خود تلاش داشت تا با استفاده از فرصت پیشآمده، اندیشههای بلشویکی را در ایران گسترش دهد. براوین در نطقهایش با وعده لغو قراردادهای استعماری روسیه تزاری در ایران، توانست نقش مهمی در جلب تودهها و روشنفکران ایرانی به شوروی داشته باشد.
اما، دو رویداد مهم، حیات سیاسی و اجتماعی ایرانیان را با جهان بیش از گذشته پیوند داد؛ جنگ جهانی اول و به دنبال آن برپایی انقلاب سوسیالیستی در روسیه و تجاوز به خاک ایران با وجود اعلام بیطرفی. و شکلگیری جنبش جنگل پیش از جنگ جهانی اول. جنگ جهانی، موجب تضعیف قدرت نظامی روسیه و در پی آن، انقلاب بلشویکی و در نتیجه گسترش قدرت جنگلیها در شمال ایران بود و پای بلشویکها به گیلان باز شد.
نفوذ کمونیستها در گیلان، نخستین تجربه سیاسی و بینالمللی آنان در یک کشور خارجی، همزمان با اوج منازعات داخلی در روسیه بود. آنان برای جلب تودههای ایران بهویژه روشنفکران و ملّیون با هیاهوی لغو امتیازات سیاسی و اقتصادی، بهویژه وعده بیاثر نمودن برخی از مفاد عهدنامع ترکمانچای، توانستند در مدتی کوتاه نفوذ و جایگاه ویژهای بهدست آورند.
و نخستین سفیر سیاسی آنها- که پیش از آن دیپلمات روسیه تزاری بود- با چنین وعدههایی به ایران آمد. هرچند شواهد تاریخی نشان داد این وعدهها تحقق نیافت.
این مورخ، با اشاره به حضور «زاخارویچ براوین» در خوی تصریح کرد: براوین عمیقا به کمونیسم باور داشت و با استفاده از فرصت پیشآمده برای گسترش اندیشههای بلشویکی تلاش کرد و با لغو بخشی از قراردادهای استعماری روسیه تزاری در ایران، تودههای ایرانی را بهسوی خود جلب کرد. اما حضور کوتاه ولی پرشور وی، نتیجه چندانی برای براوین و دولت بلشویکی بههمراه نداشت.
دو رویداد مهم، حیات سیاسی و اجتماعی ایرانیان را با جهان بیش از گذشته پیوند داد؛ جنگ جهانی اول و به دنبال آن برپایی انقلاب سوسیالیستی در روسیه و تجاوز به خاک ایران با وجود اعلام بیطرفی. و شکلگیری جنبش جنگل پیش از جنگ جهانی اول
وی همزمان در سه جبهه فعال بود؛ نخست پیشنهاد کمک به جنگلیها بهعنوان شریک سیاسی و نظامی بلشویکها در گیلان؛ دوم، نزدیکی به چهرههای ملی و دموکرات و سوم، مبارزه با سیاستهای انگلیسیها در تهران.
با وجود کوششهایی که براوین طی ششماه حضور خود در تهران انجام داد، نتوانست موفقیت زیادی بهدست آورد؛ زیرا وی نخست با کارکنان دیپلماتیک روسیه تزاری درگیری مداوم داشت و از سوی دیگر، جاسوسان و نیروهای ایرانی طرفدار انگلستان مایل به تثبیت و تداوم حضور و موفقیت وی در ایران نبودند.
گفتنی است: کتاب «شبح سرخ» در دو فصل تنظیم شده است. نخست؛ تحولات سیاسی و اجتماعی ایران مقارن انقلاب بلشویکی روسیه و تشکیل جمهوری کمونیستی شوروی و تاثیر سیاست سالهای نخست دولت تازه تاسیس شوروی بر ایران، بهویژه جنبش جنگل. و همچنین، بازخوانی نقش براوین در ایران با استفاده از اسناد آرشیوهای گوناگون ایرانی.
در فصل دوم؛ نحوه تنظیم اسناد براساس ترتیب سنوات ماه و سال تنظیم و تلاش شد، اسنادی که از آرشیوهای گوناگون و حتی منابع تاریخی به صورت پراکنده درباره براوین منتشر کردهاند، در این کتاب، آورده شود.