طنین آواهای دلنشین گیلان در اروپا

آنها که  در سایه‌سار آسمان پاییزی گیلان چمدان بستند تا راهی  سرزمینی دور شوند، ۱۸ نفر بودند.  زنان و مردانی که رفتند تا در فراسوی مرزها راوی عاشقانه‌ای کهن باشند. رفتند تا واگویه‌های  جوانی عاشق، درسرزمینی  دور بپیچد: «دامونه گوده مره تنگ بومای، گیله‌ لوی /  دارونه خال‌جی مره سنگ بومای، گیله‌ لوی». و این گونه قلب آدم‌ها از معنا و احساس جاری در کلمات و نُت‌ها‌ لرزید:«شانه های جنگل برایم تنگ شده، ای دختر دوست داشتنی گیلان / از شاخه‌‌های درخت برایمان سنگ سرازیر شده، ای دختر دوست داشتنی گیلان».  و سرانجام  خبر رسید که گروه کر فیلارمونیک مارلیک گیلان  در مسابقات جهانی کر به دریافت دیپلم طلا نائل آمد.گفتنی‌ست  این فستیوال هر دو سال یک بار از سوی شرکت Interkultur  برگزار می‌شود و امسال  بلژیک میزبانی  آن را بر عهده داشت.

 جهان آواهای گیلانی

 بی‌تردید  گروه کر مارلیک نامی آشنا در گیلان‌زمین است. جمعی که  تار و پودش با موسیقی فولکلور گیلان درهم آمیخته؛ موسیقی دلنشینی که جهانِ رنگین و روشنی از آواها، داستان‌ها، آرزوها، حسرت‌ها، رویاها، اشک‌ها و لبخندهاست و گیلانیان از دیرباز با آن زیسته‌اند.  رهبری گرو کر مارلیک گیلان را «کیوان حبیب زاده» بر عهده دارد. او در گفت‌وگو با مرور اظهار می‌دارد: گیلانی هستم و از کودکی با موسیقی خو گرفته‌ و قدم در جهان آموختنش نهادم. تحصیل در مقطع کارشناسی نوازندگی سازهای جهانی،  مسیری است که پشت سر گذاشتم.  مدتی عضو ارکستر سمفونیک صدا و سیما و ارکستر سمفونیک تهران  بودم و زمانی تصمیم  گرفتم  به استان زادگاهم برگردم. به گیلان که بازگشتم  با تعدادی از دوستان ارکستر گیلان و گروه کر گیلان را تشکیل دادیم که  ماحصل  آن برگزاری چندین کنسرت بود . بدین ترتیب از سال ۱۳۹۱ در گیلان  به فعالیت پرداختم.

 طلوع مارلیک

 این هنرمند گیلانی در ادامه به حکایت تولد  گروه کر مارلیک پرداخته و می‌گوید:  سال ۱۳۹۵ بود که  من و آقای «وحید مومنی» تصمیم گرفتیم  تعدادی از فعالان و علاقه مندان به گروه کُر را  به صورت مستقل سازماندهی کنیم  و این گونه  گروه «مارلیک» شکل گرفت. از آن زمان تا کنون  کنسرت‌های  بسیاری شامل آثار موسیقی گیلانی و کلاسیک از سوی مارلیک در رشت برگزار شده و اما حضورمان در بلژیک نخستین تجربه‌ی اجرای خارج از کشور ما به شمار می‌آید.

وی با بیان این که همه‌ی اعضای گروه مارلیک گیلانی هستند، یادآور می‌شود: در طول این سال‌ها برخی اعضا ثابت بوده‌اند و بعضی هم اضافه شده‌اند. البته برخی از اعضای قدیمی‌تر گروه هم‌اکنون مشغول به تدریس آواز و سلفژ هستند، در واقع  مارلیک در حال  زایش است و مدام افراد جدید از نسل‌های جوان‌تر به این گروه افزوده می‌شود.

گروه موسیقی  به یک محل تمرین استاندارد از نظر آکوستیک صدا  و برخوردار از سطح بهداشتی مناسب نیازمند است. مکانی که بتوان برای تنظیم  زمان تمرین روی آن حساب کرد تا جلسات تمرین لغو نشوند.

 حبیب‌زاده هدف اصلی مارلیک را حفظ و اشاعه‌ی موسیقی، ادبیات و زبان گیلان‌زمین دانسته و تصریح می‌کند: برای برخورداری گروه از استاندارهای جهانی، هر از گاهی آثار کلاسیک نیز در اجراهای خویش می‌گنجانیم. مارلیک دارای حدود ۳۰ عضو است که همگی گیلانی هستند و از توانایی و ظرفیتی برخوردارند که می‌توان با آنها انواع و اقسام موسیقی‌های گیلان را اجرا کرد. آنها بر زبان گیلکی مسلط هستند و فرهنگ و موسیقی این دیار را می‌شناسند و  حتی چند نفرشان  آهنگسازان و تنظیم کننده‌های خوبی به شمار می‌آیند  که بعضا در اجراها بهره‌مند می‌شویم. گفتنی‌ست همین گروه به خاطر اشرافی که به موسیقی کلاسیک دارد، توانایی اجرای آثار کلاسیک را نیز دارد.

وی ادامه می‌دهد: مارلیک  دو سال پیش، قبل ازهمه‌گیری کرونا یک مجموعه‌ی خیلی دشوار کورال  به نام مگنتیفات  اثر آهنگساز انگلیسی «جان راتر» را به مدت ده شب  در تالار شهر  اجرا کرد.

ریشه‌ها

مسیری که تا کنون پشت سر گذاشته‌ایم،  بسیار سخت بود چرا که این  کار تقریبا نو بود. حبیب زاده با بیان این موضوع  تاکید می‌کند: البته باید بگویم پیشکسوتان بسیاری  نیز پیش از ما به این کار پرداخته‌اند. آقای «موسی علیجانی» تقریبا ۲۰ سال  پیش  دست به تشکیل یک گروه کر زدند و اجراهای خیلی  موفقی در گیلان و چند شهر کشور داشتند و باز می‌توان از آقای «علی احمدی‌فر»  یاد کرد که  حوالی سال ۱۳۸۶ در تالار وحدت با ارکستر و گروه کر  به اجرای چند اثر از باخ پرداختند. بنابراین  مارلیک جوانه‌ای است که  بر همان ریشه‌ها سبز شده و جان گرفته است.

 محروم از مکان استاندارد تمرین

سخن از امکانات و دشواری‌ها که به میان می‌آید، حبیب‌زاده مهم‌ترین مشکل گروه را عدم دسترسی به یک محل تمرین استاندارد دانسته و اظهار می‌دارد: گروه موسیقی  به یک محل تمرین استاندارد از نظر آکوستیک صدا  و برخوردار از سطح بهداشتی مناسب نیازمند است. مکانی که بتوان برای تنظیم  زمان تمرین روی آن حساب کرد تا جلسات تمرین لغو نشوند. در واقع همانطور که یک تیم فوتبال نمی‌تواند روی زمین آسفالت یا خاکی تمرین کند اما زمان مسابقه با زمین چمن مواجه شود، برای  گروه موسیقی نیز دشوار است در مکان غیر استاندارد تمرین کند.

وی یادآور می‌شود:  زمان اجرا در بلژیک با این مشکل مواجه شدیم،  چرا که ناگهان همه چیز را تغییر یافته دیدیم. در واقع لازم بود  ساعت‌ها در محیط  جدید تمرین  کنیم تا  کیفیت صدا را نسبت به آن سالن ارتقا ببخشیم. اما این فرصت نبود و ما  فقط ۸ دقیقه زمان برای تطبیق با محیط اجرا، زمان داشتیم.  یکی دیگر از مشکلات هم  پشت سرگذاشتن مراحل اداری پیش از برگزاری کنسرت‌هاست. در واقع لازم است  اعضای گروه  از سوی یکی از نهادهای ذی‌ربط  در مواردی نظیر گرفتن مجوزها، عقد قراردادها و دیگر مراحل  قانونی امور، مورد حمایت قرار گیرند. بعضا شاهد هستیم اعضای گروه  به جای این که  بر موسیقی و اجرا متمرکز باشند، مشغول به امور اداری می‌شوند. راه حل این معضل به نظرم این است که  یا سازو کارها به نوعی ساده‌تر شود و یا این که تمکن و توان لازم برای در اختیار داشتن افرادی  به منظور پیگیری این امور داشته باشیم.

داستان سفر به بلژیک

  روایت سفر به بلژیک را حبیب‌زاده چنین شرح می‌دهد:  فراخوانی از سوی انجمن موسیقی کشور منتشر شد مبنی بر این که فستیوالی قرار است برگزار شود.  نشانی  سایتی هم در این فراخوان برای ثبت نام ارائه شد. دیدم شرایطش را داریم اما هزینه‌ی سفر را باید تامین کنیم. متعاقب صحبت با انجمن موسیقی ایران، متوجه شدم که شرایط حمایت مالی ندارند، از این رو در گروه  به طرح موضوع پرداختم. بدین ترتیب تعدادی از اعضا که تمکن مالی لازم را داشتند عنوان کردند با هزینه‌ی شخصی خویش مایل به  شرکت در این فستیوال هستند.

وی می‌افزاید: متناسب با این تعداد، قطعاتی را انتخاب کردم و تنظیم مجدد انجام گرفت. لازم به ذکر است که یک گروه نیاز دارد در همه‌ی وسعت‌های  صدایی مختلف، خواننده  داشته باشد  ولی ما محدودیت‌هایی داشتیم و ترجیح دادم که تنظیم‌ها نو باشد تا بتوانم اشکالات را در قطعات بر اساس  متریال جدید برطرف کنم. همچنین  به این فکر کردم  قطعات موسیقی بومی  را به صورت چند قطعه پشت هم اجرا نکنیم  و به جای آن یک خط داستانی برای اجرای  چند قطعه‌ تعریف کردم.

این هنرمند تصریح می‌کند: معمولا هنگام تنظیم  اثر موسیقی بومی گیلان برای گروه کر، سعی می‌کنم تا جایی که ممکن است  پیرامون آن اثر، اطلاعات کسب کنم تا بتوانم فرهنگ پشت آن شعر را  که معمولا در آثار فولکلور وجود دارد، نشان دهم. از این رو بر اساس مطالعاتی که داشتم، دریافتم این قطعات از ظرفیت لازم برای ایجاد یک خط داستانی برخوردار هستند.

روایت شیدایی

حبیب‌زاده درباره‌ی روایت آهنگینی که تدارک دید، اظهار می‌دارد: یکی از قطعاتی که  در اجرای فستیوال بلژیک به آن پرداختیم، قطعه‌ی «گیله لوی» بود که استاد «فریدون پوررضا»  اجرا کرده بودند. این اثر داستان واگویه‌های جوانی شیداست  که  خویش را در بن بست یافته و با خود از رنج‌هایش سخن می گوید. همچنین اثر دیگری که به  خط داستانی مد نظر افزودم، قطعه‌ی «اوهوی مار» است  که به حکایت  شیفتگی دختری می‌پردازد که نمی‌تواند عشق خویش را ابراز کند. البته قطعه‌ی «می جان زن‌مار» که  ازمراسم خواستگاری نشان دارد و قطعه‌ی «رقص چوبی» که در آیین‌های شادمانی گیلان مرسوم بود، هم از دیگر قطعات استفاده شده  در این روایت داستانی بود. لازم به ذکر است که از قطعه‌ی «زرد ملیجه» هم برای معرفی جغرافیایی گیلان بهره‌مند شدیم.

موسیقی فولکلور گیلان دارای ظرفیت بسیار بالای جهانی است و می‌تواند  در صورت برخورداری از دو عامل برای دنیا  بسیار جذاب باشد؛ نخست این  که آثار به گونه‌ای باشند که فرهنگ غربی بدان راه نیابد  و  تنها از موسیقی گیلانی بهره‌مند شویم؛ و دیگر این که  آثارمان از  استانداردهای جهانی برخوردار باشد.

 وی یادآور می‌شود: این داستان با ناامیدی و استیصال  جوانی عاشق آغاز می‌شود و  با صحنه‌ی عروسی به پایان می‌رسد.

 بازتاب اجرای مارلیک

 حبیب‌ زاده  بازتاب  اجرای گروه مارلیک در خارج و داخل  کشور را مثبت  ارزیابی کرده و می‌گوید: به نظرم بازتاب مثبت این اجرا در خارج از کشور بیشتر بوده، چرا که از مشاهده‌ی واکنش‌ها در بلژیک پس از اجرا، اطمینان داشتم که به کسب مقام نائل می‌آییم. گویا آنها از اجراهای تکراری در اروپا خسته شده بودند و  اجرای گروهی از جغرافیایی که هیچ پیش‌زمینه‌ی شنیداری و دیداری با موسیقی آن نداشتند، برایشان  شگفتی‌آفرین بود. البته کسب این موفقیت در داخل هم باعث خوشحالی بسیاری شد، زیرا  اصلا فکرش را هم نمی‌کردند که موسیقی گیلانی بتواند در چنین مسابقاتی عرض اندام نموده و مقام بیاورد. به نظرم چه از لحاظ  فنی و چه از نظرماهیتی، علاقمندان به موسیقی در خارج و داخل کشور  از کسب این موفقیت سورپرایز شدند.

چشم انداز آینده

این هنرمند گیلانی می‌گوید: مارلیک برای آینده برنامه‌های  بسیاری دارد. اولین نگاهش این است که بتواند اثر اجرا شده در بلژیک را در گیلان و همچنین نقاط دیگری از ایران اجرا کند. همچنین  گروه مارلیک بسیار مشتاق است تا  در عرصه‌ی  دیگر زبان‌های  رایج  در گیلان  نظیر تالشی هم کار کند.  البته یک بخش مهم ازچشم اندازمان هم  به  سمت اجرا در خارج از کشور وارتقاء  آثارمان است.  در این راستا می توان گفت، درخشش اخیر خوشبختانه راهمان را برای گام‌های بعدی هموار کرده است.

وی ادامه می دهد: موسیقی فولکلور گیلان  دارای ظرفیت بسیار بالای جهانی است و می‌تواند  در صورت برخورداری از دو عامل برای دنیا  بسیار جذاب باشد؛ نخست این  که آثار به گونه‌ای باشند که فرهنگ غربی بدان راه نیابد و تنها از موسیقی گیلانی بهره‌مند شویم؛ و دیگر این که  آثارمان از  استانداردهای جهانی برخوردار باشد. از یاد نباید برد که  برخی از موزیسین‌ها  در آثار بومی از المان‌های غربی استفاده می‌کنند و این  اصالت اثر را خدشه‌دار می‌سازد، از سوی دیگر در نظر گرفتن  کیفیت  اجرا و  قواعد موسیقی کلاسیک به  ویژه برای  ایجاد ارتباط  مطلوب با  فراسوی مرزها بسیار حائز اهمیت است.  از این گذشته  در چنین مسابقاتی امکانش نیست که  مخاطبان مفهوم  کلمات ما را دریابند یا ما برایشان توضیحی بدهیم، بنابراین اجرا باید طوری باشد که  آنها از طریق زبان بدن و حرکات، متوجه داستان و مفاهیم شوند. می‌توان گفت در کنسرت اخیر مارلیک این اتفاق افتاد و آنهایی که زبان گیلکی را نمی‌دانستند، داستان را دریافتند. واقعیت این است که موسیقی فولکلور گیلان،  ظرفیت بالایی دارد و مهم این است که بصورت اصولی  المانهای موسیقی  بومی گیلان و موسیقی کلاسیک طوری تدوین و ممزوج شود که برای  مخاطبان هر دو نوع موسیقی به  جذابیتی نو  بیانجامد.

کاروانی ۱۸ نفره‌ از گیلان

 حبییب زاده با بیان این که  به گمانم همه‌ی اعضای مارلیک چه آنها که راهی اروپا شدند و چه آنهایی که مقدور نبود، همراه باشند از نخبگان استان هستند، می‌گوید: ما ۱۸ نفر بودیم که در فستیوال بلژیک  بی آن که هیچ حاشیه و مشکلی  ایجاد شود، شرکت کردیم. آنهایی که در مدت این ۵ روز با ما در ارتباط بودند، علاقمند به این گروه بودند و حتی  تورلیدرمان عنوان کرد که  دفعه‌ی بعد  نباید هتل بگیریم و مهمانشان باشیم. همچنین همکارانش می‌گفتند، کاش ما با این گروه بودیم.  در واقع حضور اعضای مارلیک که  حضوری ایرانی و گیلانی بود موجب برقراری ارتباط بسیار خوبی شد.

  وی همچنین اظهار می‌دارد: «محمد انشایی» نوازنده‌ی کمانچه‌ و «صادق  بهروزی»  نوازنده‌ی سازهای کوبه‌ای گروه بود. «وحید مومنی» سرپرست فنی و یکی از سولیست‌ها بود.  همچنین «هامون تنقطار»، «امیر فتحی»، «عباس اسدی»، «مرتضی اسماعیلی» خواننده‌های مرد گروه و خانم‌ها « سوگند رئوفی»، «سمیرا پسندیده نصیرمحله»، «سارا یوسف زاده پیرموسی»، «بنفشه صفا خواه»، «نیلوفر صفارنیا»، «هلیا محمدی کوچصفهانی»، «نسیم دبیردوست»، «شیما پسندیده نصیرمحله» و «سارا صفار حمیدی» خواننده‌های زن گروه بودند. رهبری گروه نیز با من بود و لازم می‌دانم در اینجا  سپاس‌گزار همه‌ی دوستانم در این گروه باشم.