بلدیه رشت، که به عنوان ساختمان شهرداری نیز شناخته می‌شود، در دو سال اخیر با چهره‌ای دیگر در این میدان در حال بازنمایی است. مرمت اساسی این بنا از سال ۱۴۰۱ آغاز شد و طبق گفته‌های سازمان عمران و بازآفرینی شهرداری رشت ، قرار بود تا پایان سال جاری در صورت تحقق بودجه به بهره‌برداری برسد.
با این حال با گذشت دوسال تا به امروز هیچ نشانه‌ای از بهره‌برداری این بنا، حتی برای عید امسال، دیده نمی‌شود و آنچه مشخص است امسال هم بهره مندی شایسته ای برای گردشگر، در رشت رخ نخواهد داد و این پیاده راه فرهنگی با چالش های بیشتری از قبل در ایام نوروز روبرو خواهد شد.
عامل اصلی تأخیر در بهره‌برداری از پروژه های ملی معمولاً تامین مالی اعلام می‌شود. با شروع پروژه، مسئولین شهرداری اعلام کرده اند، «در صورت تحقق بودجه» به عنوان یک شرط اساسی برای بهره برداری، ذکر شده است. این شرط نشان می‌دهد که تامین بودجه کافی برای اتمام پروژه یک چالش اساسی است. جدا از این، واحدهای اطراف پایین این بنا و موارد فنی حین مرمت، از دیگر چالش‌های پروژه به شمار می‌آیند.
در این شرایط، باید دید که چه عواملی باعث شده این بنا در چنین موقعیت حساس از شهر با این شیوه مدیریت پروژه‌ای شروع به کار کند.
در قرن گذشته، این بنا به جز مرمت‌های جزئی به عنوان تعمیر و نگهداری و حادثه بعد زلزله که تحت نظارت مهندس روبرت واهانیان قرار گرفت، هیچ برنامه مدونی برای مرمت و تغییر کاربری نداشت. اکنون اما این بنا به یکی از مهم‌ترین پروژه‌های مرمتی ملی در گیلان تبدیل شده است.
با این حال، سوالی که مطرح می‌شود این است که با کدام طرح، رویکرد مدیریت پروژه‌ای و بودجه‌ای، این عملیات انجام می‌شود. طرح‌های موجود برای بزرگ‌ترین پروژه ملی گیلان در مرحله اولیه (فاز صفر) قرار دارد و شامل گزارش‌های مکتوب و تصویری از تعویض سقف، تاسیسات زیرساخت و بازسازی سیستم‌های هواکش است. همچنین، یک پروپوزال متنی از دورنمای وضعیت پس از مرمت نیز تهیه شده است.
این بنا به عنوان یک مرکز فرهنگی در نظر گرفته شده و قرار است به موزه تبدیل شود. بر اساس برنامه‌ریزی‌ها، طبقه دوم ساختمان به موزه مردم‌شناسی و طبقه اول به موزه بلدیه اختصاص خواهد یافت. هدف از این تغییرات حفظ میراث فرهنگی و افزایش جذابیت‌های گردشگری شهر رشت است.
با این حال، تا کنون طرحی با استانداردهای قابل قبول مشاهده نشده است. مستندسازی و نقشه‌برداری دیجیتال با استفاده از فناوری‌های پیشرفته برای مستندسازی بناهای تاریخی که می‌تواند نقش مهمی در تاریخ مرمت ایران ایفا کند، هنوز انجام نشده است.
عمومی کردن طرح و مسیر مرمت می‌تواند تأثیرات مثبتی بر جامعه و فرهنگ رشت داشته باشد.
در زیر به برخی از این تأثیرات و همچنین سویه‌های منفی امتناع از آن اشاره می‌شود:
تأثیرات مثبت عمومی کردن طرح مرمت:
- افزایش آگاهی عمومی:با اطلاع‌رسانی و مشارکت مردم در پروژه‌های مرمت، آگاهی عمومی نسبت به اهمیت حفظ میراث فرهنگی افزایش می‌یابد. این امر می‌تواند به تقویت هویت فرهنگی و تاریخی شهر کمک کند.
- تبادل دانش و تخصص:نشست‌های پژوهشی و کارگاه‌های آموزشی می‌توانند به تبادل دانش فنی و تخصصی میان معماران، مرمت‌گران و دانشجویان کمک کنند. این تبادل می‌تواند به بهبود کیفیت پروژه‌های مرمت و ایجاد فرصت‌های شغلی جدید منجر شود.
- جذب گردشگر پایدار:پروژه‌های مرمت عمومی می‌توانند گردشگران فرهنگی بیشتری را جذب کنند. با ایجاد فضاهای فرهنگی و هنری، امکان برگزاری رویدادها و نمایشگاه‌ها برای پژوهشگران و معماران سراسر کشور فراهم می‌شود که به رونق اقتصادی منطقه کمک خواهد کرد.
- تقویت مشارکت اجتماعی:مشارکت مردم در تصمیم‌گیری‌ها و اجرای پروژه‌ها باعث افزایش حس تعلق و مسئولیت‌پذیری در جامعه می‌شود. این امر می‌تواند به ایجاد ارتباطات مثبت میان ساکنان و میراث فرهنگی منجر شود.
سویه‌های منفی امتناع از عمومی کردن طرح مرمت:
- عدم شفافیت:عدم اطلاع‌رسانی مناسب درباره پروژه‌ها باعث ایجاد شک و تردید در میان مردم می‌شود. این موضوع ممکن است منجر به بی‌اعتمادی عمومی نسبت به نهادهای مسئول گردد.
- کاهش مشارکت:وقتی مردم از جزئیات پروژه‌ها بی‌خبر باشند، احتمال کمتری برای مشارکت فعال آنها وجود دارد. این امر می‌تواند به کاهش کیفیت پروژه‌ها و عدم تطابق آنها با نیازهای واقعی جامعه منجر شود.
- تخریب هویت فرهنگی:عدم توجه به نظرات و نیازهای محلی در فرآیند مرمت می‌تواند موجب تخریب هویت فرهنگی منطقه شود. اگر بناها تنها به عنوان دارایی‌های اقتصادی دیده شوند، ارزش‌های فرهنگی آنها نادیده گرفته خواهد شد.
- تأخیر در پیشرفت پروژه‌ها:عدم وجود ساختار مدون و شفاف در مدیریت پروژه‌ها ممکن است باعث بروز مشکلات مالی با توجه به تورم بالای کشور، تأخیر در زمان‌بندی و ناکارآمدی در اجرا شود.
هزینه کلی مرمت ساختمان شهرداری رشت به طور دقیق در حال حاضر مشخص نیست، اما برای پروژه‌های مرمت بناهای تاریخی در ایران، هزینه‌ها بسته به نوع و وسعت پروژه و همچنین بودجه سالانه متغیر است. موضوع محرومیت اعتباری میراث فرهنگی در بودجه بحث جدیدی نیست و با وجود افزایش ۳۵ درصدی در سال ۱۴۰۴، به دلیل شرایط نگهداری بناها و تعداد آنها، نمی‌توان انتظار کمک قابل توجهی از سمت بودجه‌های دولتی داشت.
یکی از راه‌های دیگر تأمین مالی، سرمایه‌گذاری بخش خصوصی است. اما به دلیل ارزش آفرینی مادی بنا به نوع کاربری تعریف شده و هزینه‌های بالای تعمیر و نگهداری، این گزینه نیز برای سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی جذابیتی ندارد.
در نهایت، با وجود تلاش‌ها برای تأمین مالی پروژه‌های مرمت، هنوز راهکارهای مؤثری برای تأمین مالی این پروژه‌ها تحقق نیافته است.
اما چه راه دیگری برای تامین مالی امکان پذیر بود و تحقق نیافت !
کلیسای نوتردام در فرانسه پس از آتش‌سوزی مهیب، توانست از طریق یک کارزار به جمع‌آوری کمک مالی بین ۸۲۵ تا ۸۵۰ میلیون یورو برای مرمت و بازسازی خود جذب کند. این مبلغ با همکاری میلیاردرهای فرانسوی، شرکت‌ها، و کمک‌های کوچک از افراد و سازمان‌های مختلف به دست آمد.
اما برای تحقق چنین کارزاری، شفافیت در طرح و اعتبار تیم مسئول بسیار حیاتی است. باید به این نکته توجه داشت که تنها جمع‌آوری کمک مالی کافی نیست؛ بلکه باید این کمک‌ها به یک عمل پویا و مؤثر تبدیل شود که احساس تعلق و دلگرمی را در جامعه ایجاد کند. این امر نیازمند ارائه عمومی طرح مرمت و جلب اعتماد مردم است.
علاوه بر این، در کشور لائیک مانند فرانسه، تأمین مالی پروژه‌های فرهنگی و مذهبی با چالش‌هایی مواجه است. بر اساس قانون اساسی فرانسه، دولت هیچ مذهبی را به رسمیت نمی‌شناسد و به آن یارانه نمی‌دهد.بنابراین، تأمین مالی کلیسای نوتردام عمدتاً بر عهده بخش خصوصی و خیرین است.
دولت فرانسه توانست از طریق نهادهای خصوصی مانند “بنیاد حفظ میراث فرانسه” و “بنیاد نوتردام” که به جمع‌آوری کمک‌های مالی پرداخته‌اند، به تأمین مالی پروژه کمک کند. این نهادها با ارائه تخفیف‌های مالیاتی به اهداکنندگان، انگیزه بیشتری برای مشارکت در بازسازی این اثر تاریخی ایجاد کرده‌اند.
در نهایت، برای موفقیت در تأمین مالی پروژه‌های بزرگ، لازم است که نه تنها منابع مالی کافی فراهم شود بلکه شفافیت و ارتباط مؤثر با جامعه نیز در اولویت قرار گیرد.
*مهندس معمار
