فرسایش و نابودی خاک، اراضی کشاورزی شیبدار و اراضی حاشیه رودخانه های استان را تهدید می کند.
یکی از آثار سوء عدم آبخیزداری در مناطق بالادست و نبود طرح های ذهکشی آب در اراضی پایین دست؛ فرسایش و نابودی خاک حاصلخیز کشاورزی در گیلان است.
عواملی همچون بارش های شدید، حفاری‌های معادن، چرای بی‌رویه دام‌ها، استفاده از آفت‌کش‌ها و مصرف بیش از حد کودهای شیمیایی نیز موجب تشدید فرسایش و تخریب خاک ناشی از عدم اجرای این طرح ها در گیلان بوده است.
تهدید فرسایش خاک در اراضی شیبدار گیلان
در حالیکه گیلان کمتر از ۹ دهم درصد خاک حاصلخیز کشور را به خود اختصاص داده و حدود ۴ درصد از تولیدات بخش کشاورزی کشور را در سطحی از ۲۳۸ هزار هکتار اراضی شالیزاری تامین می‌کند، «مجتبی شاه نظری» مدیر آب و خاک و امور فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی گیلان مصادیق تهدید فرسایش و نابودی خاک گیلان در حوزه کشاورزی را متوجه اراضی شیبدار و حاشیه رودخانه های گیلان دانست.
«مجتبی شاه نظری» مدیر آب و خاک و امور فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی گیلان به مرور گفت: فرسایش خاک اراضی کشاورزی در گیلان عمدتا از نوع فرسایش آبی است. این فرسایش در دو نقطه از اراضی کشاورزی استان وجود دارد. در اراضی شیبدار فاقد پوشش گیاهی و جنگلکاری و اراضی حاشیه رودخانه‌ها .
مدیر آب و خاک جهاد کشاورزی استان تاکید کرد: اراضی شیب دار در بالادست حوزه‌های آبخیز از شدت بیشتری با فرسایش و نابودی خاک حاصلخیز مواجه هستند. اراضی حاشیه رودخانه‌های استان نیز بر اثر طغیان رودخانه‌ها در معرض تخریب مداوم خاک قرار دارند.
در هر بار کاشت و برداشت، خاک کشاورزی در معرض آلایندگی و تجمیع سموم شیمیایی قرار می گیرد و این نکته می تواند در کیفیت خاک کشاورزی تاثیر منفی به همراه داشته باشد.
شاه نظری با بیان اینکه برای کاهش فرسایش خاک در مناطق بالادست و شیب دار نیازمند اجرای طرح‌های آبخیزداری هستیم تصریح کرد: با اجرای مجموعه اقداماتی مانند ایجاد پوشش گیاهی و درختکاری، اقدامات مهندسی و سازه ای، خشکه چینی و سدهای کنترل رسوب، امکان کنترل فرسایش خاک در اراضی بالا دست وجود دارد.
وی با تاکید به اینکه فرسایش و نابودی خاک در جلگه گیلان محدود است اضافه کرد: عموما فرسایش خاک حاصلخیر کشاورزی در مناطقی که روان آب ها کنترل نشده‌اند بیشتر اتفاق می‌افتد. اما در جلگه به دلیل سرعت کم حرکت آب بیشتر با رسوب گذاری مواجه هستیم. همچنین تراکم پوشش گیاهی و شالیزاری در اراضی جلگه‌ای از فرسایش خاک بعنوان عامل خطرناک و نابود کننده اراضی کشاورزی جلوگیری می‌کند.
مدیر آب و خاک و فنی مهندسی جهاد کشاورزی استان تاکید دارد: در اراضی جلگه‌ای تخریب گسترده یا عامل محدود کننده خاک کشاورزی نداریم اما عدم تخلیه آبهای مازاد و باتلاقی شدن اراضی موجب کاهش کیفیت خاک شده است.
وی اضافه کرد: عدم خروج آب از اراضی کشاورزی مانع از کشاورزی در نیمه دوم سال می‌شود. این مساله به بحث نبود زهکشی اراضی گره خورده است. در حال حاضر طرح مطالعات جامع ذهکشی آبهای مازاد اراضی در ۳ منطقه پایلوت استان ( آستانه اشرفیه، لاهیجان و صومعه سرا) به وسعت ۵۰ هزار هکتار خالص اراضی کشاورزی در حال اجرا است.
آلایندگی و تجمیع سموم شیمیایی در خاک کشاورزی گیلان
در همین رابطه «رضا شهبازی» مدیرکل دفتر مخاطرات زمین شناسی و محیط زیست کشور به مرور اظهار کرد: وجود پوشش گیاهی در مناطق مختلف گیلان عامل مهمی در جلوگیری از فرسایش و تخریب خاک است. این درحالیست که بتوانیم همزمان پوشش گیاهی استان را در حالت پایدار حفظ کرده و مناطقی که در معرض تخریب قرار دارند را بلافاصله با پوشش گیاهی احیا کنیم.
وی با تاکید به اینکه در دامنه های کوهستانی با فرسایش و تخریب خاک بیشتری مواجه هستیم افزود: در مناطق مختلف کوهستانی گیلان با چالش فرسایش خاک مواجه هستیم اما در مناطق جلگه‌ای و اراضی شالیزاری آنچه که باید مورد توجه قرار بگیرد غرق آبی شدن اراضی به دلیل شیب کم و ماندگاری آب است.
مدیرکل دفتر مخاطرات زمین شناسی کشور با اشاره به اینکه اراضی مسطح کشاورزی گیلان باید از لحاظ جنبه های شیمیایی خاک مورد توجه قرار بگیرند اضافه کرد: در هر بار کاشت و برداشت، خاک کشاورزی در معرض آلایندگی و تجمیع سموم شیمیایی قرار می‌گیرد و این نکته می‌تواند در کیفیت خاک کشاورزی تاثیر منفی به همراه داشته باشد.
در حال حاضر در مناطق جنوبی گیلان واقع در منجیل و ارتفاعات رودبار با فرسایش بادی خاک مواجه هستیم که باید این مناطق را با پوشش گیاهی تقویت کنیم.
شهبازی تاکید کرد: آنچه که باید دراراضی کشاورزی جلگه و کوهستانی گیلان مورد توجه قرار بگیرد، حفظ شرایط کنونی با ایجاد پوشش گیاهی و جلوگیری از تخریب بیشتر است. خاک اراضی گیلان به دلیل وجود رطوبت بالا و پوشش گیاهی نسبت به بیابان و مناطق خشک از قابلیت احیای سریعتری برخوردار هستند.
«مسلم زمانی» مدیرکل زمین شناسی گیلان: احتمال اینکه در آینده به دلیل صدور مجوز برداشت‌های بی‌رویه از چاه‌های کشاورزی با فروچاله در اراضی استان مواجه شویم وجود دارد.
وی اظهار کرد: در حال حاضر در مناطق جنوبی گیلان واقع در منجیل و ارتفاعات رودبار با فرسایش بادی خاک مواجه هستیم که باید این مناطق را با پوشش گیاهی تقویت کنیم.
فروچاله ها در آینده نزدیک
درعین حال «مسلم زمانی» مدیرکل زمین شناسی گیلان معتقد است: احتمال اینکه در آینده به دلیل صدور مجوز برداشت‌های بی‌رویه از چاه‌های کشاورزی با فروچاله در اراضی استان مواجه شویم وجود دارد.
امانی تاکید کرد: برداشت‌های پی در پی از آب چاهها در مواقع خشکسالی و کم آبی می‌تواند موجب زمین نشست و فروچاله در این مناطق باشد.
وی همچنین برداشت ازمعادن و صدور مجوز برای معادن جدید را موجب تخریب خاک و زمین لغزش در مناطق مختلف استان عنوان کرد.