جاده‌ی ماسوله – خلخال اگر آسفالت شود، عواقب ناگواری به دنبال خواهد داشت. بشر در جست‌وجوی منافع خویش بارها و بارها، آسیب‌های وسیعی بر پیکر منابع‌طبیعی، محیط‌زیست و میراث فرهنگی وارد آورده است.
چه بسیار بوده‌اند جاده‌ها، سدها، کارخانجات و سازه‌هایی که برای دستیابی عده‌ای کم یا زیاد از افراد به منافع‌شان پدید آمده‌اند و سرمایه‌های ارزشمند ملی را به نابودی کشانده‌اند. متاسفانه در گیلان چنین آسیب‌هایی کم نبوده‌اند و این روزها سخن پیرامون پروژه‌ای دیگر، یعنی آسفالت جاده‌ی ماسوله- خلخال بسیار به گوش می‌رسد.
بر اساس اظهارات معاون مهندسی و ساخت اداره کل راه و شهرسازی استان اردبیل در پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی مورخ ۲۹ مهرماه ۱۳۹۹، عملیات اجرایی آسفالت پروژه‌ی راه خلخال به شهر گردشگری ماسوله در حوزه‌ی استحفاظی این استان پایان یافت.
این مقام همچنین اظهار کرد: با توجه به وجود ۱۵ کیلومتر از مجموع مسیر خلخال – ماسوله در حوزه‌ی استان گیلان، انتظار از مسوولان راه و شهرسازی استان همسایه جدیت بیشتر در تکمیل عملیات راهسازی حوزه گیلان است.
روزبه خلیق معینی: در صورت آسفالت مسیر ماسوله – خلخال، زمین‌های بالادست به‌عنوان یکی ازروستاهای نزدیک به ماسوله ارزش پیدا می‌کنند. و البته باید توجه داشت که رانت خیلی بزرگی هم برای زمین‌خواران، ویلاسازان و زمین‌فروشان به‌وجود می‌آید
وی گفت: «با بهره‌برداری از این راه توریستی راه برای ورود گردشگران داخلی و خارجی از سمت ماسوله به استان اردبیل هموار شده و این امر رونق اقتصادی مردم منطقه و صنعت گردشگری را به همراه خواهد داشت.»
و اما ارمغان این پروژه برای گیلان، موضوعی است که مسئولان استان باید در مورد آن بیاندیشند. بی‌تردید راه‌ها عاملی موثر در توسعه هستند، ولی سنجش آورده‌ی پروژه در مقایسه با آسیب‌هایی که وارد خواهد آورد، موضوعی است که همواره باید مد نظر قرار گیرد.
استاندار گیلان ۲۴ تیرماه سال جاری پس از این که آسفالت این جاده در گیلان را فعلا متوقف کرد، در جلسه‌ی بررسی پروژه‌های عمرانی شهرستان فومن با تأکید بر رعایت الزامات محیط‌زیستی و مدیریت ترافیک، اظهار کرد: ساخت مسیر ماسوله به خلخال در مجموع به نفع استان است، اما فعلاً باید اجرای آن، از جمله آسفالت‌ریزی، متوقف شود تا همه‌ی جوانب بررسی و از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری شود.
«هادی حق‌شناس» با اشاره به ترافیک سنگین مسیرهای گردشگری به‌ویژه در ایام تعطیل گفت: تصمیمات عجولانه نباید منجر به ایجاد مشکل ترافیکی برای مردم شود؛ ضروری است که منابع‌طبیعی، محیط‌زیست، فرمانداری و سایر متولیان امر در اجرای هوشمندانه و هماهنگ پروژه مشارکت کنند.
وی افزود: بخشی از مسیر پیشنهادی در ماه‌هایی از سال به‌دلیل بارش برف مسدود می‌شود و در سایر ماه‌ها نیز ممکن است با ازدحام گردشگران مواجه شود که در صورت پیش‌بینی نکردن، مشکلات زیادی را در پی خواهد داشت.
رانتی که ایجاد می‌شود
ماسوله سرمایه‌ی ارزشمند ملی است. تاثیر پروژه‌ی آسفالت ماسوله – خلخال بر پسماند، ترافیک و ازدحام جمعیت، قاچاق چوب، تغییر کاربری اراضی، ویلاسازی، ظرفیت پذیرش گردشگر ماسوله، سایت باستانی کهنه‌ماسوله، حیات زیستمندان، پوشش گیاهی منطقه و هویت ماسوله از جمله مواردی است که باید در رابطه با این پروژه در نظر گرفته شود.
«روزبه خلیق معینی» پژوهشگر گیلان‌‌شناسی و راهنمای گردشگری در گفت‌وگو با مرور اظهار کرد: چند سال است که موضوع جاده‌ی ماسوله به ماجولان معروف به جاده‌ی ماسوله به خلخال در جاهای مختلف مطرح می‌شود. گفتنی‌ست با وجود تاثیر این جاده از نظر پوشش‌دهی حوادث مربوط به کوهستان، اما آسفالت این مسیر دارای عواقبی است.
وی یادآور شد: حدود ۱۳ کیلومتر از این مسیر که در گیلان قرار دارد، آسفالت نشده، ولی به محض این که وارد گردنه‌ی ماجولان می‌شویم با جاده‌ی آسفالته مواجه می‌شویم. بنابراین فشار زیادی ازسوی استان اردبیل و شهرستان خلخال برای آسفالت این مسیر ۱۳ کیلومتری وجود دارد و دلیلش هم این است که در صورت آسفالت مسیر ماسوله-خلخال، زمین‌های بالادست به‌عنوان یکی ازروستاهای نزدیک به ماسوله ارزش پیدا می‌کنند و البته باید توجه داشت که رانت خیلی بزرگی هم برای زمین‌خواران، ویلاسازان و زمین‌فروشان به‌وجود می‌آید.
اما درباره‌ی عواقبی که آسفالت کردن این مسیر ایجاد می‌کند باید گفت، مشکلات محیط‌زیستی یکی از مواردِ متعاقب این کار است. چرا که اگر همین الان به ویژه در روزهای پایان هفته وارد این جاده‌ی خاکی شوید، در سه، چهار کیلومتر اولش که بیشتر قابل آمد و شد است، با مسافرانی از شهرهای مختلف کشور مواجه می‌شوید که چادر زده‌اند و بعضا به درخت‌ها آسیب می‌رسانند و یا زباله‌هایشان را در محیط رها می‌کنند.
آسیب به حیات وحش
خلیق در بخشی از سخنانش تصریح کرد: در حال حاضر به خاطر جاده‌ای که در ارتفاعات سیاهمزگی کشیده شده بخشی از زیستگاه پلنگ تغییر پیدا کرده است. باید توجه داشت پلنگ‌هایی که در ارتفاعات هستند، عملا با آسفالت شدن این جاده آسیب می‌بینند، زیستگاهشان محدود می‌شود و در فصل تولید مثل به مشکل بر می‌خورند.
همینطور گله‌های گرگ زیادی در این منطقه زندگی می‌کنند. همین الان اگر در طول هفته راهی ارتفاعات ماسوله شوید شانس دیدن شغال، روباه و گراز را دارید و اگر خوش‌شانس باشید شاید ازدور بتوانید خرس هم ببینید. بنابراین قطعا این جاده به حیات‌وحش منطقه آسیب خواهد رساند.
اهمیت میراث فرهنگی
این پژوهشگر همچنین اظهار کرد: بسیاری نمی‌دانند که خود ماسوله به دلیل تغییر بافتی که در ۵۰ سال گذشته داشته، به تنهایی واجد شرایط ثبت جهانی نبوده و قرار بوده که حریم منظر ماسوله ثبت جهانی شود.
لازم به ذکر است این حریم منظر شامل کوه‌ها، دره‌ها، ییلاقات، سبک زندگی عشایری و ایل راه‌های آن است. اما عملا با آسفالت این مسیر بخش مهمی از حریم منظر زیر سوال قرار می‌گیرد و بیش از پیش ثبت جهانی ماسوله را سخت می کند، در حالیکه ما هنوز امید داریم که این ثبت صورت بگیرد.
وی افزود: چالش دیگری که شاید خیلی کمتر به آن پرداخته شده، میراث تاریخی ما در منطقه است. کهنه‌ماسوله صرفا بعنوان یک سایت باستان‌شناسی که حدود هزار سال پیش به گمانه‌زنی باستان‌شناسان به دنبال زلزله و فعل و انفعالاتی که در آنجا رخ داده و منجر به کوچ ماسوله‌ای‌ها به مکان فعلی شده، مطرح نیست.
در حال حاضر ماسوله در بن‌بست قراردارد و این موضوع سبب می‌شود ورود گردشگر به آن کنترل شده باشد، هر چند که برخی اوقات فراتر از ظرفیتش هم گردشگر می‌پذیرد ولی اگر این جاده آسفالت شود و ماسوله در مسیر عبور و مرور قرار بگیرد هم با چالش ورود گردشگر بی‌ضابطه مواجه خواهیم بود و هم معضل پسماند، افزایش آتش‌سوزی جنگل، تخریب جنگل و همچنین تغییر کاربری اراضی
همچنین علاوه بر کهنه‌ماسوله، بخش مهمی از مسیرهای منتهی به کهنه‌ماسوله و ایل‌راه‌ها وجود دارند که ما هنوز درباره‌ی آن‌ها چیزی نمی‌دانیم. گفتنی است که بخش مهمی از این ایل راه‌ها و مسیرهای عشایری تحت شعاع آسفالت جاده‌ی مذکور قرار می‌گیرند و قبل ازکاووش و معرفی مناسب از بین خواهند رفت.
گستره‌ی وسیع آسیب‌ها
«ماهان مه‌رو» فعال محیط زیست در گفت‌وگو با مرور اظهار کرد: چندین سال است که مسئولان اردبیل پیگیر این پروژه هستند و پیش از این هم در صفحات مجازی استان اردبیل و شهرستان خلخال مطالبی دیده‌ام مبنی بر این که از شورای شهر گرفته تا نماینده‌ی مردم در مجلس، اصرار بر آسفالت جاده‌ی ماسوله- خلخال داشته‌اند. اما طبیعتا اگر این اتفاق رخ دهد، دو ایراد بزرگ وجود دارد که یکی از آن‌ها مبحث ورود بیضابطهی گردشگر است.
باید توجه داشت در حال حاضر ماسوله در بن‌بست قرار دارد و این موضوع سبب می‌شود که ورود گردشگر به آن کنترل‌شده باشد، هر چند که برخی اوقات فراتر از ظرفیتش هم گردشگر می‌پذیرد ولی اگر این جاده آسفالت شود و ماسوله در مسیر عبور و مرور قرار بگیرد هم با چالش ورود گردشگر بی‌ضابطه مواجه خواهیم بود و هم معضل پسماند، افزایش آتش‌سوزی جنگل، تخریب جنگل و همچنین تغییر کاربری اراضی را خواهیم داشت.
از این رو هم اداره‌ی منابع طبیعی بعنوان دستگاهی که مسئول انفال است باید مخالف آسفالت این مسیر باشد و هم اداره‌ی حفاظت محیط‌زیست بعنوان دستگاه ناظر بر پروژه‌های عمرانی باید ورود کند که به هر حال این پروژه مشمول ارزیابی اثرات محیط‌زیستی خواهد شد. و البته ازسوی دیگر اداره‌ی میراث‌فرهنگی استان نیز به علت وجود تپه‌های تاریخی و باستانی در این منطقه و ارزش تاریخی کهنه ماسوله که این جاده به طبع بر آن تاثیر می‌گذارد باید مخالفت جدی خود را اعلام کند.
ماهان مه‌رو: اداره‌ی کل حفاظت محیط‌زیست باید از قانونی که در اختیارش قرار دارد به خوبی استفاده کند و نظارتش را انجام دهد.
مه‌رو تاکید کرد: با آسفالت این جاده، معیارهایی که یونسکو برای ثبت جهانی ماسوله لحاظ می‌کند، خدشه‌دار خواهد شد و ثبت جهانی ماسوله دیگر به هیچ وجه اتفاق نخواهد افتاد.
وی یادآور شد: متاسفانه ما گردشگری را فقط در ایجاد یک سری زیرساخت‌ها می‌بینیم در حالی که خیلی راحت می‌توان به ترویج اکوتوریسم در این منطقه پرداخت و مسیرخاکی موجود، می‌تواند به‌عنوان یک مسیر پیاده‌روی برای طبیعت‌گردی استفاده و طرح‌های اکوکمپ به جای گردشگری سنگین در این منطقه‌ی حساس بارگذاری شود.
سازمان محیط زیست و اختیاراتش
پیش از این هم در مورد برخی پروژه‌ها، ممانعت‌های محیط‌زیستی وجود داشته اما با توجه به همه‌ی آسیب‌ها شاهد اجرای طرح‌های مذکور بوده‌ایم. در واقع عملکرد و پیگیری مستمر و جدیِ متولیان محیط زیست استان در قبال حفظ سرمایه‌های طبیعی از اهمیتی خاص برخوردار است. از این رو ما پیگیر انعکاس نظر اداره کل حفاظت محیط‌زیست گیلان در مورد عوارض آسفالت مسیر ماسوله به خلخال بر محیط‌زیست منطقه و همچنین رویکرد این اداره نسبت به موضوع بودیم که متاسفانه پاسخی دریافت نکردیم.
و اما مه‌رو درباره‌ی اختیارات سازمان محیط‌زیست در خصوص چنین پروژه‌هایی گفت: بر اساس قانون برنامه‌ی سوم توسعه در مورد پروژه‌های بزرگ مقیاس عمرانی که مشمول ارزیابی‌های محیط‌زیستی هستند و در برنامه‌ی چهارم و پنجم و ششم نیز تنفیذ شده‌اند، گزارش ارزیابی اثرات، پیش از اجرا، حین اجرا و پس از اجرا باید به تایید سازمان حفاظت محیط‌زیست بعنوان دستگاه ناظر برسد. بنابراین اداره‌ی کل حفاظت محیط‌زیست باید از قانونی که در اختیارش قرار دارد به خوبی استفاده کند و نظارتش را انجام دهد.