ملوان بخشی مهم از هویت جمعی اهالی شهر ساحلی انزلی‌ست. رد پای اوج و افولش در مقاطع زمانی مختلف بر شهر، به وضوح هویداست و حضورش نه تنها به مستطیل سبز محدود نمی‌شود بلکه با رویاها و روزمرگی‌های مردم در هم تنیده شده است. اهمیت جایگاه تیم فوتبال ملوان این روزها که قوی سپید پس از شش سال به لیگ برتر بازگشته، بیش از همیشه هویداست.
ملوان اینک لبخندی شکوهمند بر لب دوستدارانش نشانده، اما می‌دانیم که عزتش تنها بسته به بردهایش نیست و این تیم همواره مایه‌ی غرور و محبوب قلوب مردم بوده‌است. حکایت دلبستگی مردمی که شهرشان را در جای جای ایران به تیم فوتبالش می‌شناسند، روایتی است که باید درباره‌ی آن‌اندیشید. داستان دلبستگی مردم به یک کشتی که دل به دریا می‌زند و بادبان‌هایش به عشق برافراشته می‌شوند. این روزها که شور پیروزی ملوان‌ها، چراغ امید را در انزلی برافروخته، فرصت را مغتنم شمردیم تا نگاهی داشته باشیم به تاثیر اجتماعی و فرهنگی این تیم محبوب و آورده‌ای که می‌تواند برای شهر داشته باشد.
آثار اجتماعی و فرهنگی
«محمد مهدی رحمتی» عضو هیأت علمی دانشگاه گیلان و پژوهشگر جامعه‌شناسی ورزش در گفت وگو با مرور آثار اجتماعی و فرهنگی فوتبال را در دو سطح خرد و کلان قابل پیگری دانسته و می‌گوید: ورزش در مفهوم عام و فوتبال بطور خاص از جمله عوامل تحرک جسمانی، افزایش تندرستی، سلامت و نشاط، منبع سرگرمی و همچنین گذران اوقات فراغت برای گروه‌های سنی مختلف در جامعه بشمار می‌آید، و اما این تاثیرات در سطح کلان به عرصه‌های اجتماعی و فرهنگی گسترش می‌یابد.
وی با بیان این که امروزه کسب هویت از جمله کارکردهای ورزش در جامعه محسوب می‌شود، اظهار می‌دارد: ورزش در جهان مدرن به عنوان یکی از منابع کسب هویت، به تدریج جایگاه خویش را یافته است. هر چند چالش‌هایی هم در حوزه‌ی هویت و ورزش وجود دارد. مهاجرت ورزشکاران ما که متأسفانه در مواردی با پناهندگی نیز همراه بوده، یکی از همین چالش‌هاست. این در حالی است که در بسیاری از کشورهای دنیا به ویژه پس از فروپاشی بلوک شرق، ورزشکاران در راستای ایده‌آل‌های خود که عمدتا مادی هست، تغییر تابعیت داده‌اند.
رحمتی یادآور می‌شود: شور و نشاط اجتماعی حاصل از ورزش نیز یکی دیگر از آثار مهم برای جامعه و گروه‌های اجتماعی، محسوب می‌شود، هر چند همه‌ی این موارد در یک رابطه‌ی دیالکتیک می‌تواند به ضد خود نیز بدل شود که البته به تصور من یکی از زیبایی‌های ورزش و رقابت‌های فوتبال در همین راستاست. در واقع رقابت‌های ورزشی همانگونه که در صورت پیروزی می‌توانند به آفرینش نشاط و شور اجتماعی بیانجامند، هنگام شکست هم می‌توانند به رخوت و رکود و‌اندوه در سطح اجتماع منجر شوند.
وقتی فوتبال قد می‌کشد
فوتبال در انزلی از اهمیت خاصی برخوردار است، اما چرا؟ رحمتی به عنوان یک جامعه‌شناس در پاسخ به این پرسش می‌گوید: یک سری دلایل خاص و عام وجود دارد. در حال حاضر شاهد هستیم که فوتبال در شهرهای شمال و جنوب ایران با سهم بیشتر و در شهرهای شرق و غرب کشور با سهم کمتر مورد توجه قرار گرفته است. به‌گمانم یکی از عوامل مهم این توجه و علاقمندی مردم به پیشینه‌ی موفقیت‌آمیز فوتبال در این مناطق مربوط می‌شود. برای مثال، در رشت و انزلی یا شهرهای جنوبی ایران این توجه خاص به فوتبال وجود دارد، اما در سیستان و بلوچستان یا در غرب کشور این توجه خیلی مشهود نیست. با این حال از یاد نباید برد که فوتبال مسیری برای کسب هویت است و می‌تواند به جبران بخشی از کاستی‌های جامعه در این حوزه کمک کند، به همین دلیل است که ملاحظه می‌کنیم حتی در شهرهای فاقد پیشینه‌ی موفق ورزشی و فوتبالی، گاهی تیمی تلاش می‌کند تا به موفقیت در فوتبال دست یابد.
امروزه نشانه‌ها و نمادهای تیم فوتبال ملوان در تمامی فضاهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی شهر انزلی حضور دارد. در این راستا کافی‌ست نگاهی داشته باشیم به اسامی مغازه‌ها و اماکن مختلف در سطح شهر و تصاویر نصب شده در آنها تا در‌یابیم کمتر جایی از فضای انزلی، خالی از علامت و نشانی از ملوان و هویتش است.
اما به صورت خاص اگر بخواهیم به این موضوع در شهر انزلی نظر داشته باشیم باید گفت، عوامل متعددی مطرح می‌شود که نیازمند انجام یک مطالعه‌ی دقیق تاریخی اجتماعی است، ولی بر اساس اطلاعاتی که دارم می‌توانم بگویم که سبک زندگی اهالی انزلی، قرار گرفتن کنار دریا و پیشینه‌ی شغلی عجین شده با دریا و عوامل مختلف جغرافیایی، تاریخی اجتماعی فرهنگی که روحیه‌ی سلحشورانه و مردسالارانه را در این شهر به وجود آورده، در این امر مؤثر بوده است، به گونه‌ای که امروزه نشانه‌ها و نمادهای تیم فوتبال ملوان در تمامی فضاهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی شهر انزلی حضور دارد. در این راستا کافی‌ست نگاهی داشته باشیم به اسامی مغازه‌ها و اماکن مختلف در سطح شهر و تصاویر نصب شده در آنها تا در‌یابیم کمتر جایی از فضای انزلی، خالی از علامت و نشانی از ملوان و هویتش است. گفتنی است که برخی رویدادها در طول زمان، نظیر درگذشت مرحوم «سیروس قایقران» سبب مضاعف شدن توجه مردم این شهر به تیم محبوبشان شده است. چرا که هویت ورزشی قایقران با انزلی و ملوان پیوند خورده و این خود تبدیل به یک نشان هویت‌بخش در شهر انزلی شده است.
وی در ادامه تصریح می‌کند: این نشانه‌های هویتی غیر ازآن که برای اهالی انزلی ایجاد غرور و افتخار می‌کند، موجب می‌شوند که مردم شهر در یک تقسیم‌بندی هویتی نیز برای تمایزگذاری بین خود و دیگران به این نشانه‌ها استناد کنند. البته این امر فی‌نفسه بد نیست اما اگر با مدیریت مناسب و ساماندهی کارشناسانه‌ای همراه نباشد گاهی می‌تواند به ایجاد تضاد و رودرویی فرهنگی در شکل ویرانگر و مبتذلش بیانجامد. می‌دانیم که ورزش در دنیا به سمتی می‌رود که هویت‌ها را ذیل مقوله‌های انسجام‌بخشی نظیر صلح و دوستی کنار هم جمع می‌کند و موجب اتحاد و انسجام می‌شود؛ اما در کشور ما در این خصوص با چالش مواجه هستیم به ویژه در شمال ایران. برای مثال، به دلیل سوءمدیریت نوعی ستیز بین رشت و انزلی یا طرفداران انزلیچی و تبریزی فوتبال –دوره‌های گذشته لیگ برتر – پدید آمده است. متأسفانه این حواشی بیشتر تابع مدیریت نامناسب است که بر ورزش کشور حاکم بوده و سبب می‌شود تا هیجاناتی کاذب و ویرانگر بین طرفداران ایجاد شود.
انزلی را با ملوان می‌شناسند
رحمتی که از اهالی جنوب است می‌گوید: حدود سه دهه ساکن گیلان هستم اما اولین آشنایی‌ام با منطقه‌ی شمال ایران از طریق ورزش و تیم‌های ملوان بندرانزلی و سپیدرود رشت صورت گرفت که در دسته‌ی اول و دوم جام تخت جمشید حضور داشتند. بازیکنانی مانند مرحوم «جاوید جهانگیری»، «عزیزاسپندار» که آقای گل تخت جمشید بود؛ «غفورجهانی»، «بهمن صالح نیا»، «نصرت ایراندوست»، «محمد حبیبی»، «محمود پیشگاه هادیان»، زنده‌یاد« سیروس قایقران» و بسیاری دیگرتا به امروز که بازیکنانی مانند «پژمان نوری» و «سید جلال حسینی» با درخشش در عرصه‌ی فوتبال باشگاهی و ملی نماد و معرف شمال، ملوان و انزلی بوده و هستند.
ملوان یک عامل محرک خوب و جاذبه‌ای مؤثر برای حرکت در مسیر توسعه‌ی پایدار می‌تواند باشد و بهره‌مند شدن از جایگاه ملوان در این مسیر نیازمند توجه دست‌اندرکاران توسعه‌ی شهر است.
گفتنی است که غفور جهانی در دوران اوج فوتبال ایران در دهه‌ی ۱۳۵۰ و صعود به جام جهانی آرژانتین ۱۹۷۸، از بهترین گلزنان فوتبال ایران و باشگاه ملوان بود و نگاه‌ها را از سراسر ایران به خود جلب کرده بود. اما موضوع مهم دیگری که نباید از خاطر برد این است که وقتی به عنوان یک ایرانی ورزش‌دوست، قرار است از هویت انزلی سخن بگوییم، باید اذعان کنیم که در گذشته‌های نه‌چندان دور ورزشکاران این شهر در بسیاری از رشته‌های ورزشی مثل مشت‌زنی، قایقرانی و کاراته درخشیده‌اند. بی‌شک روحیه‌ی سلحشوری و مرد سالاری پنهان در این شهر امکان بروز و ظهور توانمندی‌های ورزشی را در آن ایجاد می‌کند. هر چند نباید از این موضوع غافل شویم که تقویت شهر و ورزش آن به نوعی نگاه همه‌جانبه نیازمند است.
جاذبه‌ای به نام ملوان
ملوان از ظرفیت‌های درخشان بندرانزلی است و با برنامه‌ریزی صحیح می‌تواند کارکردهای متعددی در حوزه‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی برای شهر داشته باشد.
«آرمین صافدل» معاون فرهنگی باشگاه ملوان بندرانزلی در گفت و گو با مرور اظهار می‌دارد: اگر به بستر تاریخی و زمان تاسیس ملوان توجه کنیم، در می‌یابیم این تیم در برهه‌ای تاسیس شد که شهر انزلی به دستاوردهایی رسیده بود و از آن پس به ویترین، برند یا عرصه‌ای برای بازتاب توانمندی‌های خویش در خارج از شهر نیاز داشت. این همان کاری است که ملوان دقیقا برای انزلی انجام داد؛ در واقع به مثابه هرم مازلو مرحله‌ی خودشکوفایی شهر را به منصه ظهور گذاشت. از سوی دیگر چون انزلی شهری چند فرهنگی است و مردمانی از اقوام و مذاهب مختلف در آن حضور دارند، وجود پدیده‌ای که همگان بواسطه‌ی حضورش دور هم جمع شوند، حس می‌شد. شاید بروز چنین رویدادی دشوار به نظر برسد، اما ملوان همان پدیده‌ای است که توانسته چنین کارکردی داشته باشد.
توسعه‌ی پایدار با حضور ملوان
ملوان یک عامل محرک خوب و جاذبه‌ای مؤثر برای حرکت در مسیر توسعه‌ی پایدار می‌تواند باشد و بهره‌مند شدن از جایگاه ملوان در این مسیر نیازمند توجه دست‌اندرکاران توسعه‌ی شهر است. صافدل با بیان این موضوع تصریح می‌کند: ملوان برخوردار از کاراکتر اجتماعی قوی و تاثیرگذا بر لایه‌های مختلف اجتماعی است، از این رو انتظار می‌رود که این تیم به موازات توجه دیگران، خود نیز به ایفای نقش خویش در عرصه‌های اجتماعی و فرهنگی بپردازد. چنانکه امسال شاهد بودیم، باشگاه فقط یک تیم ورزشی نبود و مواضع اجتماعی، محیط زیستی و فرهنگی متناسب با رخدادهای انزلی، گیلان و حتی فراتر از استان داشت. نتیجه‌ی این موضع‌گیری‌ها هم نشان داد که ملوان توانسته به وظایف اجتماعی خویش عمل کند و تریبون خوبی برای ارسال این پیام‌ها به خارج از استان باشد.
ضرورت برنامه‌ریزی هوشمندانه
بهره‌مند شدن از جایگاه ملوان در بهبود اوضاع و احوال جامعه انزلی نیازمند تدابیر هوشمندانه است. صافدل در این باره می‌گوید: دامنه‌ی برنامه‌ریزی‌ها می‌تواند طیف وسیعی از سنین را دربرگیرد و بدون تردید توجه به کودکان و نوجوانان در این امر از اهمیت بسیار برخوردار است. واقعیت این است که چه در خارج از فضای فوتبال و چه بر روی سکوهای استادیوم، بخش بزرگی از مردان و زنان جامعه‌ی انزلی در کیفیت و کمیت بالا با این تیم مواجه هستند و همین امر می‌تواند فضایی مناسب برای فرهنگسازی و کاهش آسیب‌های اجتماعی بوجود آورد.
این فعال فرهنگی یادآور می‌شود: ملوان جذابیتی است که با دربرداشتن عناصر هویتی و برخوردار بودن از اسطوره و هویت بصری می‌تواند درعرصه‌هایی چون گردشگری ورزشی، ورزش سبز و فعالیت‌های مختلف فرهنگی و اجتماعی و کاهش جرایم و آسیب‌های اجتماعی برای شهر آورده‌ای ارزشمند داشته باشد.
انزلی یک فوتبال‌شهر است
صافدل همچنین در بخشی از سخنانش بیان می‌کند: با توجه به شرایط موجود و ساختار فعلی فوتبال ایران، حضور ملوان در سطح تیم‌های اول کشور و رقابت با آنها که از حمایت مالی مطلوب از سوی وزارتخانه‌های صنعتی و متمول برخوردارند، کار ساده‌ای نیست اما انزلی یک فوتبال‌شهر است و تردیدی وجود ندارد که این شهر همواره در پرورش بازیکنان قدرتمند موفق بوده است، از این رو تقویت اکادمی ملوان به منظور تقویت آموزش فنی برای فوتبال ملوان و کشور و همچنین ارتقا نقش ملوان درعرصه‌های فرهنگی و اجتماعی بندرانزلی به موازات تلاش برای حفظ جایگاه تیم ملوان در سطح کشور انجام می‌شود که این فعالیت‌ها می‌تواند موجب تعدیل انتظارات جامعه هواداری و شناخت بهتر از تمام ابعاد و مسؤولیت‌های یک تیم فوتبال مانند ملوان شود.
وی در پایان با اظهار امیدواری نسبت به توجه بیشتر مسؤولان به تاثیر ملوان در شهر انزلی، می‌گوید: مدیریت شهری و فرهنگی انزلی باید روی ملوان بعنوان یک محرک قوی حساب باز کند و از این کاراکتر در جذب لایه‌های مختلف اجتماعی و بسیج سرمایه‌های اجتماعیِ شهر و حتی خارج از انزلی در مسیر دستیابی به توسعه‌ی پایدار بهره‌مند شود.
