نشست تخصصی میراث ناشناخته گیلان، مروری بر متون زیدیه گیلان در کتابخانههای ایران و جهان، به دبیری عباس پناهی و سخنرانی سیدرضا فندرسکی و نریمان رمضانپور در اندیشگاه سازمان اسناد و کتابخانه ملی گیلان برگزار شد.
«عباس پناهی»، ضمن یادآوری اهمیت متون زیدیه در گیلان گفت: با وجود اهمیت زیدیه در گیلان، کمتر به صورت تخصصی به آن پرداخته شده است. وی افزود: زیدیه اولین گام جهت تضعیف پایههای فکری خلافت را برداشت و علیرغم اینکه جنبشی سیاسی بود؛ از قرن چهارم به مسائل فرهنگی نیز پرداخت.
وی افزود: زیدیه قیام به سیف را در اولویت قرار میدهند و بر همین اساس کودکان نمیتوانند حکومت را بر عهده بگیرند و در حکومت کیائیان با رویکردهای ایدئولوژیک عرصه را بر تمام مذاهب و ادیان دیگر تنگ کردند و بعدها تاثیر مهمی در صفویه بهعنوان یک جنبش صوفیه رادیکال بر جای نهاد.
در ادامه برنامه «نریمان رمضانپور»، به مدت حضور زیدیه در گیلان اشاره کرد و گفت: زیدیه حدود هشتصد سال در گیلان حضور تاثیرگذار داشت و میراث آن صرفا متون مذهبی نیست. زیدیه در قرن دوم علیه خلافت قیام کرد و به خلافت امام علی معتقد است اما بر محدودیت امام از نظر تعدد معتقد نیست.
وی ادامه داد: امام باید بتواند علیه حاکم ظلم قیام کند و باید علوی باشد و به تقیه نیز اعتقاد ندارند؛ به همین دلیل تشکیل حکومتهای زیادی به زیدیه نسبت داده شده است. علویان طبرستان در سال ۲۵۰ در دیلمان تشکیل شد که عمر کمی داشت اما بعد از آن بهطور نامحسوس در گیلان حاکم بودند.
رمضانپور اضافه کرد: منابع تاریخی زیدیه عموما به شرح زندگی و نبردهای امامان زیدی پرداخته است. کتاب الابانه از ابوجعفر هوسمی که ارای فقهی ناصرالحق در آن منعکس شده در قرن چهار نگاشته شده است. اکثر منابع زیدیه در یمن نگهداری میشود و تا کنون منتشر نشده است.
وی تصریح کرد: مکاتبات زیدیان گیلان و یمن در قرن هفتم نیز از منابع مهم و ناشناخته زیدیه است که بهدلیل فشار اسماعیلیان، زیدیان گیلان برای حفظ هویت خود، ارتباط با زیدیان یمن را تقویت کردند. که شامل نامههای زیدیان گیلان به منصور بالله حاکم یمن است و در حد گنج در تاریخ گیلان اهمیت دارد. این نامه باعث اعزام دو فرستاده از سوی یمن به گیلان و بیعت زیدیه گیلان با امام زیدیان یمن شد.
رمضانپور افزود: بهدلیل پراکندگی نسخههای زیدی و تحول ساختار واژگان محلی و ناخوانی کلمات، پژوهش روی متون زیدی به سختی انجام میشود. اهمیت میراث زیدیه بهدلیل استقرار طولانی در گیلان و دربردارنده بودن بخش مهمی از تاریخ تحولات سیاسی گیلان، توجه به مسائل روزمره مردم گیلان در کتاب فقهی خود، توجه به واژگان محلی و اهمیت زبان شناختی است. بهطور نمونه فتوایی در قیمت نفت و جبران خسارت وجین نادرست محصول برنج ،در این متون آمده است.
«سیدرضا فندرسکی»، نیز در این نشست، بهصورت تخصصی به معرفی کتاب الابانه پرداخت و گفت: نام اصلی کتاب الابانه فیالفقه به نویسندگی ابوجعفر هوسمی متوفی در ۴۵۵ هجری قمری، که رییس دستگاه قضایی حکومت علویان زیدی بوده است. بخش عمدهای از کتاب معرفی علمای زیدی است که از هر کدام فتواهایی در زمینههای مختلف آمده است.
وی ادامه داد: مسائل فقهی مختلف از مالکیت و پوشش گیاهی تا حیوانات و پرندگان و آبزیان در این کتاب آمده است. حتی بهدلیل رونق نوغان داری فتواهای مربوط به درختان توت نیز در این کتاب قابل مشاهده است. کلمات مختلف زبان گیلکی نیز در این کتاب آمده هرچند که تفاوتی بین فارسی و گیلکی قائل نشده است و عقودی مانند ازدواج و شهادت در محاکم را به گیلکی آورده است. تعدادی از کلمات را هم صرفا با پیشوند ال اشاره کرده، نظیر الکندوج. کلماتی مانند خدا را به گیلکی خیا و نماز را نیز نماج آورده است.