ناوگان حمل و نقل عمومی گیلان زیرِ چرخ تاکسی‌ها

تاکسیها و اتوبوسها بخشی جدایی‌ناپذیر از شهرها هستند که از طلوع خورشید تا پاسی از شب با زندگی شهروندان همراه می‌شوند. ردِ خستگی کارگران و کارمندانی که به خانه هاشان بر می‌گردند، سنگینی زنبیل خرید بانوان، شوق دانش‌آموزان و دانشجویانی که برق فرداهای روشن در چشمهاشان می درخشد، در وسایل نقلیه عمومی یک شهر تا سالیان بسیار باقی می ماند.
امکان دسترسی به ناوگان حمل و نقل عمومی مناسب و برخورداری از ترافیک روان در شهرها از جمله مواردی است که باید مورد توجه مدیریت شهری قرار گیرد. نگاهی گذرا به شهرهایی چون رشت، انزلی و لاهیجان با توجه به وفور خودروهای تک سرنشین، وضعیت ترافیک به ویژه در ایام حضور گردشگران، تمرکز جمعیت بالا و وسعت محدود مسیرهای درون شهری، نشانگر ضرورت تصحیح فرهنگ عمومی در بهره برداری از ناوگان حمل و نقل عمومی و همچنین ارتقاء امکانات موجود در این عرصه است.

 

به گفته‌ صاحب نظران، شاخص‌های سه گانه سنجش کیفیت دسترسی در ناوگان حمل و نقل عمومی که شامل زمان دسترسی به ایستگاه در مبدا و مقصد، زمان انتظار برای رسیدن وسیله نقلیه عمومی و زمان تردد توسط خودرو برای رسیدن به مقصد است، از اهمیت به سزایی برخوردار هستند. هر گاه بخواهیم میزان رضایت بخشی شهروندان برای استفاده از یکی از مدهای حمل و نقل را بسنجیم، می‌توانیم علاوه بر هزینه یا کرایه سفر، به این شاخص‌ها نیم‌نگاهی داشته باشیم

تاکسی وسیله نقلیه محبوب مردم
اتوبوس، مینی بوس، ون و تاکسی وسایل نقلیه‌ای هستند که در ناوگان حمل و نقل عمومی شهرهای گیلان مشاهده می‌شوند. واقعیت این است که رفت و آمد با اتوبوس در خیابانهای شلوغ نیازمند صبوری مسافران است و با توجه به این موضوع شاید ون ها به دلیل امکان حمل بیشتر مسافر نسبت به تاکسی و حجم کوچکترشان نسبت به اتوبوس گزینه مناسبی باشند. اما نبود تفاوت ملموس بین نرخ کرایه تاکسی و ون و فضای داخلی راحت تر و سهولت بیشتر استفاده از تاکسی نسبت به ون سبب می شود تا مردم بیشتر راغب به استفاده از تاکسی باشند. تاکسی وسیله نقلیه منتخب اکثر شهروندان گیلانی هنگام بهره مند شدن از ناوگان حمل و نقل عمومی است. معمولا تاکسیها خارج از ایستگاه در امتداد خیابان هر کجا که امکانش باشد مسافر سوار و پیاده می کنند، از این رو در دسترس ترین وسیله نقلیه عمومی برای مردم به شمار می آید. از سوی دیگر تعداد اتوبوسها بسیار کم است و زمان انتظار در ایستگاهها طولانی است. همچنین به علت ترافیک موجود، رسیدن به مقصد با اتوبوس به درازا می کشد. بنابراین مردم تنها در مسیرهای به خصوص که تردد در آنها با تاکسی دشوارتر است، ترجیح می دهند از آن استفاده کنند. در این بین نباید از یاد برد که روایت مکالمات تکراری و آزار دهنده بین راننده های تاکسی و مسافران به سبب کمبود پول خرد هم مساله‌ای است که نمی‌شود در این میان نادیده انگاشت و البته این موضوع هم نشان از نادیده انگاشتن امکانات موجود در عرصه پرداخت‌های الکترونیک از سوی متولیان حمل و نقل عمومی در استان دارد.

وضعیت ناوگان حمل و نقل عمومی در رشت
رشت هم چون دیگر کلانشهرها، آمد و شد بسیاری را در شریانهای خویش جای می دهد. صف تاکسیهای چشم انتظار مسافر در بسیاری از ایستگاه های تاکسی نشان از تعداد بالای این وسیله نقلیه در ناوگان حمل و نقل عمومی این شهر دارد. یکی از دلایل افزایش تعداد تاکسی ها در برخی شهرها نظیر رشت، پر رنگ بودن مشکل بیکاری در استان گیلان است. بیکاری سبب می شود تا جوانان بسیاری برای امرار معاش به مسافرکشی با تاکسی یا خودروهای شخصی روی آورند.
عضو کمیسیون ترافیک شورای اسلامی شهر رشت از ایمنی، ارزانی، راحتی و سرعت بعنوان چهار ویژگی سفر با ناوگان حمل و نقل عمومی یاد کرده و اظهار می کند: این محاسن با ترافیکی که ما با آن دست به گریبان هستیم ممکن است، محقق نشود.

“اسماعیل حاجی پور” می گوید: در سال ۹۵ تصمیم به توسعه ناوگان عمومی حمل و نقل گرفتیم. در آن زمان تعداد اتوبوس ها ۳۲ دستگاه بود و تا افق ۱۴۰۰ در مطالعات ۱۰۶ دستگاه اتوبوس دیده شد؛ تاکنون تعداد اتوبوس ها را به ۸۴ دستگاه اتوبوس رسانده ایم. البته باید توجه داشت که تنها با افزایش تعداد اتوبوسها مشکل ناوگان حمل و نقل حل نمی شود و موارد دیگر نیز باید در نظر گرفته شود. متاسفانه ۵۶ درصد خودروهای شخصی رشت تک سرنشین هستند و این فاجعه است. هر چند نمی توان تنها افرادی که به صورت تک سرنشین در حال تردد هستند را مقصر دانست. چرا که این تقص متوجه دیگران از جمله مدیریت شهری نیز هست.

وی با بیان این که هم اکنون حدود ۵۰ درصد از اتوبوسهای ناوگان حمل و نقل رشت در شهر مشغول به ارائه خدمات هستند، می گوید: بقیه با وجود این که سالم هستند، در توقف گاهها متوقف هستند؛ چرا که با وضعیت ترافیک موجود، امکان راهی ساختن همه اتوبوسها به خیابانها وجود ندارد.
این عضو شورا تصریح می کند: سازمان اتوبوسرانی با کمک یارانه بالای ۵۰ درصد شهرداری اداره می شود و هم اکنون به فکر برون سپاری اتوبوس ها نیز هستیم. بدین ترتیب که به بخش خصوصی برای نگهداری مناسب از ماشینها و ارتقا کیفیت خدمات، سوبسید بپردازیم تا بدون افزایش قیمت خدمات برای مردم به بهتر شدن این خدمت رسانی بینجامد.
حاجی پور در ادامه با بیان این که اگر زمان بندی مناسب برای سفر با اتوبوسهای داخل شهری وجود داشته باشد، به تدریج اعتماد مردم جلب می شود و برای استفاده از از انبوه برها راغب می شوند، اظهار می کند: برای دستیابی به این هدف ایجاد خطوط ویژه نیاز است. بدین ترتیب سرعت، ارزانی، ایمن و راحتی فراهم می شود. هر چند بعضی گمانشان این است که برای ایجاد خطوط ویژه حتما باید موانع آهنی نصب شود، در حالی که با نصب چشم گربه ای و موانع پلاستیکی می توان این مسیرها را به وجود آورد.
این عضو شورا می گوید: هم اکنون۸۴ اتوبوس فعال،۲۰۴ مینی بوس فعال و۱۰۰ ون فعال در رشت مشغول به ارائه خدمات هستند. همچنین ۶۰۰۰ تاکسی در این شهر مشغول به فعالیت هستند که این تعداد تاکسی بیشتر از نیاز شهر است و حداکثر ۳۰۰۰ تا ۳۲۰۰ تاکسی برای رشت کافی است. از این رو در حال حاضر مجوز تاکسی در رشت صادر نمی شود.

نگاهی به ناوگان حمل و نقل عمومی در بندرانزلی / قایق های از یاد رفته
در زمانی نه چندان دور بسیاری از مردم انزلی عرض شنبه بازار روگا را با قایق می‌پیمودند و خود را به شنبه بازار و کهنه بازار و بخش مرکزی شهر می‌رساندند. آن روزها قایق ها وسیله نقلیه جذابی بودند که بخش قابل توجهی از تردد بین محله میان جزیره قلم گوده و میان پشته این شهر را بر دوش می‌کشیدند. امروز اما این امکان از یاد رفته است.
حمل و نقل عمومی در این شهر با توجه به گسترش طولی انزلی و تمرکز بالای جمعیت بیش از هر زمان دیگری نیازمند تصحیح زیرساختها است.
رییس شورای اسلامی شهر انزلی درباره‌ مشکلات عرصه حمل و نقل عمومی به مرور می گوید: نبود تمایل به استفاده از ناوگان حمل و نقل عمومی تنها مختص انزلی نیست و در همه شهرها به چشم می خورد. یکی از علل این مساله روزآمد نشدن ناوگان حمل و نقل عمومی است. وسایل نقلیه عمومی به ویژه در بخش اتوبوسرانی اکثرا فرسوده است و بازسازی آن نیازمند عزمی جدی و اعتبار کافی است.

“شعبان جعفری” با اشاره به روند افزایش بهای خودرو در کشور می افزاید: شهرداری دارای منابع مالی کافی برای نوسازی ناوگان نیست. اما در انزلی از سال گذشته با مشارکت بخش خصوصی و همچنین پرسنل متخصص سازمان حمل و نقل تلاش کردیم تا به بازسازی اتوبوسهای فرسوده بپردازیم. هر چند این ناوگان نوسازی شده در شأن مردم انزلی نیست ولی کوشش کردیم تا با توجه به امکانات موجود در این مسیر قدم برداریم. در این راستا اوایل تابستان ۴ دستگاه از اتوبوسهای بازسازی شده وارد مدار حمل و نقل می شود. در مصوبات سال ۹۷ شورا تهیه حداقل ۱۰ دستگاه میدل باس برای ناوگان عمومی پیش بینی شده بود اما با توجه به افزایش قیمتها امکان پذیر نشد.

وی با بیان این که در استان گیلان تنها شهرداری های ۲ شهر رشت و انزلی دارای سازمان اتوبوسرانی هستند، می گوید: در سالهای پیش از سوی سازمان همیاریهای شهرداریها و دهیاریهای وزارت کشور به سازمانهای اتوبوسرانی خدماتی نظیر سهمیه لاستیک، هزینه تعمیرات و لوازم یدکی و حتی سوبسید داده می شد اما متاسفانه حدود ۶ سال اخیر این نوع خدمات متوقف شد و سازمانهای اتوبوسرانی از محل درآمد محدود شهرداریها مدیریت می شوند.
جعفری یادآور می شود: برابر قانون، این اتوبوسها در حوزه شهر باید به خدمات رسانی بپردازند اما در انزلی این خدمات در خارج از شهر هم سرویس داده می شود. مثلا تا روستاهای بشمن و سنگاچین در غرب انزلی و همچنین از سوی دیگر تا منطقه آزاد این خدمات رسانی انجام می گیرد.
رییس شورا در مورد نوسازی ناوگان تاکسیرانی در انزلی اظهار می کند: تلاش کردیم تا از ظرفیت منطقه آزاد در این بخش استفاده کنیم اما با توجه به افزایش قیمت اتومبیلهای وارداتی و همچنین هزینه نگهداری آن ها در این بخش استقبال چندانی نشد. اما در چند سال اخیر نوسازی ناوگان با خودروهای داخلی انجام شده و تعدادی دیگر از تاکسیرانها نیز مایل به انجام این کار هستند اما با توجه به محدودیتهای اقتصادی که با آن مواجه هستند، طی یکی دوسال اخیر به چالش برخوردیم.
وی بیان می کند: هم اکنون ۲۰۵۰ دستگاه تاکسی و خودروی خطی در انزلی مشغول به خدمات رسانی هستند. همچنین ۴ دستگاه مینی بوس نیز مشغول به فعالیت است؛ البته ۳ دستگاه مینی بوس نیز در دست تعمیر است و در آینده نزدیک به ارائه خدمت می پردازند. درحوزه اتوبوسرانی هم اکنون ۷ دستگاه اتوبوس فعالیتِ مستمر دارند و ۴ دستگاه نیز به زودی وارد مدار می شوند. در کنار این ها تا پایان امسال ۱۰ دستگاه اتوبوس فرسوده نیز تعمیر و به ناوگان حمل و نقل عمومی شهر می پیوندد.

حمل و نقل عمومی لاهیجان بر دوش تاکسیها
در شهر سبز بوته های چای، تاکسی ها بار حمل و نقل عمومی را بر دوش می کشند.
سخنگوی شورای اسلامی شهر لاهیجان در گفت و گو با مرور اظهار می کند: هم اکنون به دلیل عرض کم خیابانهای لاهیجان، برای حمل و نقل عمومی از تاکسی استفاده می شود و در حال حاضر ۴۹۵ تاکسی درون شهری، ۲۱۵ تاکسی بین شهری و ۹۵۶ تاکسی تلفنی در این شهر مشغول به خدمات رسانی هستند.

“جواد نجارتمیزکار” نبود توجه کافی به زیرساختها در عمران شهری، افزایش تعداد خودرو در کشور و تغییر سبک زندگی مردم و همچنین پاسخگو نبودن برنامه ریزیهای قبلی در حوزه معابر را از جمله دلایل مشکلات ترافیکی دانسته و تصریح می کند: این معضل در شهرهای گردشگرپذیر دوچندان است و تا زمانی که مسئولان شهری در حوزه حمل و نقل عمومی و تجهیز وسایل نقلیه عمومی نتوانند به خوبی عمل کنند، مشکل ترافیک شهرها حل نمی شود.
این عضو شورا بیان می کند: اگر وسایل نقلیه عمومی به تعداد کافی با برنامه ریزی دقیق در دسترس مردم باشد، یقیننا از حجم تردد خودروهای شخصی و بار ترافیک شهرها کاسته می شود.

طرح جامع حمل و نقل
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد گیلان درباره معضلات ناوگان حمل و نقل عمومی در استان می گوید: پیش از این که به معضلات بپردازیم باید به برنامه کلان حمل و نقل عمومی و به بیان صحیح تر، طرح جامع حمل و نقل شهر توجه داشته باشیم. وقتی هنوز به معنای واقعی و کاربردی در خصوص نقش هر یک از اجزای حمل و نقل شهری، تحلیلی علمی صورت نگرفته باشد، به طور پیش فرض، جایگاه بخش عمومی حمل و نقل نیز در این حلقه، گمشده خواهد بود. این در حالی است که توجه به طرح جامع حمل و نقل، یکی از عوامل کلیدی دستیابی به توسعه پایدار شهرها محسوب می شود؛ چرا که افق توسعه و پیشرفت در بخش حمل و نقل را که مهمترین زیرساخت پویایی شهر است، پیش روی مدیران اجرایی قرار می دهد.

“سعید آفتابی” می افزاید: بدیهی است، شاخصهای متعددی برای فعال کردن ظرفیتهای حمل و نقل عمومی هر شهری وجود دارد که به تناسب اقلیم، موقعیت جغرافیایی و طبیعی، جایگاه اقتصادی و چارچوبهای فرهنگی آن شهر می توان از هر یک از آنها بهره برد. به عنوان نمونه، عدم توجه به ظرفیت حمل و نقل آبی در شهری نظیر بندرانزلی، خود گره ای بر شبکه ترافیکی آن زده که چنان چه بدین ظرفیت بی نظیر توجه لازم شود، نتایج بسیار مثبتی را در حوزه ترافیکی، گردشگری و اقتصادی رقم خواهد زد. در این خصوص به عنوان نمونه می توان به جایگاه مهم حمل و نقل آبی و تاکسیهای دریایی نیویورک، وین و ونیز اشاره کرد. حال اگر بخواهیم در شرایط فعلی در خصوص معضلات این ناوگان سخن بگوییم، باید گفت عدم وجود حق انتخاب کافی در حوزه حمل و نقل عمومی که طیف بسیار گستردهای از مدهای حمل و نقلی اعم از مترو، مونوریل، تراموا، اتوبوسهای تندرو، تاکسی دریایی و … را در بر می گیرد، از شوق تمایل مردم به استفاده از این ناوگان محدود به تاکسی و اتوبوس کاسته است. این در حالی است که تنوع مدهای جابجایی از دوچرخه گرفته تا پیشرفته ترین الگوها، در بسیاری از کشورهای پیشرفته این فرصت را ایجاد می کند تا شهروندان با انتخاب مناسب ترین وسیله نقلیه، درون شهرها سفر کنند. از سوی دیگر، فرسودگی وسایل نقلیه عمومی در کشورخود بر این بی رغبتی دامن زده است.

رغبت کم مردم به استفاده از اتوبوس
آفتابی که دارای دکترای راه و ترابری است درباره رغبت کم مردم نسبت به استفاده از اتوبوس در مقایسه با تاکسی می گوید: شاخصهای سه گانه سنجش کیفیت دسترسی در ناوگان حمل و نقل عمومی که شامل زمان دسترسی به ایستگاه در مبدا و مقصد، زمان انتظار برای رسیدن وسیله نقلیه عمومی و زمان تردد توسط خودرو برای رسیدن به مقصد است، از اهمیت به سزایی برخوردار هستند. هرگاه بخواهیم میزان رضایت بخشی شهروندان برای استفاده از یکی از مدهای حمل و نقل را بسنجیم، می توانیم علاوه بر هزینه یا کرایه سفر، به این شاخصها نیم نگاهی داشته باشیم. متاسفانه فقدان برنامه زمانبندی دقیق، توزیع و جانمایی نامناسب و پراکنده ایستگاه های اتوبوس، عدم پوشش محله های متقاضی، زمان نامناسب تردد توسط اتوبوسها در معابر باریک شهری و … سبب می شود تا رغبت به این وسیله در مقایسه با تاکسی کاهش یابد.
از سوی دیگرد مواردی چون کیفیت سرویس دهی پایین، مبلمان ضعیف ایستگاهها، فقدان راحتی در اغلب اتوبوسها این بی‌رغبتی ها را تشدید کرده است. نکته دیگری که باید به آن توجه داشت، حرکت اتوبوسها در خطوطی است که با شکل و میزان تقاضای سفر شهروندان تطابق داشته باشد. به بیان ساده، اتوبوسها باید در مسیرهایی تردد داشته باشند که شهروندان متقاضی آن مسیر باشند تا جاذبه سفر برایشان افزایش یابد.

ضرورت توجه به زیرساختهای حمل و نقل عمومی
گیلان استانی گردشگرپذیراست که با توجه به حجم جمعیت و سفرهای درون شهری نیازمند زیرساخت های به روز در عرصه حمل و نقل عمومی است. بی تردید اصلاح وضعیت موجود تنها با نوسازی ناوگان یا افزایش وسایل نقلیه مشغول به خدمات رسانی ممکن نیست. محدودیت معابر، افزایش جمعیت و خودروهای شخصی و نیاز استان به ارتقا گردشگری بر ضرورت توجه به برنامه ریزی دقیق و زیربنایی در عرصه حمل و نقل تاکید دارد. جلب مشارکت دانشگاهیان و کارشناسان خبره در حوزه حمل و نقل، توجه به عملکرد استانهای پیشرو در بخش حمل و نقل و اندیشیدن به ایده های نو و خلاقانه متناسب با ظرفیتها و نیازهای شهرهای گیلان می‌تواند راه گشای این مسیر برای متولیان این امر باشد.