در اولین روزهای فصل برداشت برنج در گیلان، بازارهای محلی استان در انتظار رونق و جانی دوباره هستند. افزایش قیمت ارقام محلی و توزیع همزمان برنجهای وارداتی، مدتهاست ذایقه مردم گیلان را که محلی پسند هستند به سمت ارقام پرمحصول و خارجی تغییر داده است. نابسامانی بازار خرید و فروش برنج، نگرانی کشاورزان از فروش محصول و هراس خریداران را از تهیه این غذای اصلی را افزایش داده است. این در حالیست که سالجاری نیز مانند سالهای گذشته هزینه‌های تولید بالاتر از گذشته شده است.
در حال حاضر برنج ایرانی تا کیلویی ۴۵ هزار تومان هم قیمت گذاری شده است. ب در گزارشی که اخیر مرکز آمار ایران درباره تورم اقلام خوراکی منتشر کرده نشان می‌دهد هر کیلو برنج ایرانی در تیر ماه امسال به طور متوسط بیش از ۳۷ هزار تومان قیمت خورده اما این محصول تا ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومان هم به فروش رفته است. بر این اساس برنج ایرانی در مقایسه با خرداد ۱.۴ و نسبت به تیر ماه سال قبل ۴۰.۸ درصد افزایش قیمت داشته است.
این درحالیست که سال گذشته برنج هاشمی رقم پرطرفدار گیلان در بازارهای محلی استان هر کیلو تا ۲۶ الی ۲۸ هزار تومان قیمت داشته، در مرداد امسال به ۳۶ هزار و ۵۰۰ تومان هم رسیده است.
اما وضعیت برنج خارجی هم نشان‌دهنده ادامه روند گرانی در این بخش است. این محصول که پیش از این با ارز ۴۲۰۰ تومان وارد می‌شد بیش از یک سال است که با ارز نیمایی وارد کشور می‌شود و از زمان حذف ارز دولتی افزایش قیمت ۵۱ درصدی را به خود دیده است.
برنج محلی گیلان در بازارهای عمده فروشی محلی هر کیلو تا ۳۲ هزار تومان و در سطح بازارهای خرده فروشی و سفره مردم تا ۳۸ هزار تومان افزایش پیدا کرد که تقریبا رشد ۴۵ درصدی را نشان می‌دهد.
در حالیکه طی سالهای اخیر دولت به منظور حمایت از تولید داخلی از ابتدای مرداد تا آبان ماه هرگونه واردات و توزیع برنج خارجی را ممنوع می‌کند آیا امسال با توجه به وضعیت آشفته بازار قیمتها و همچنین بحران خشکسالی که ممکن است تولید برنج را در سال آینده تحت تاثیر قرار دهد، بازهم دولت بر ممنوعیت واردات برنج خارجی پافشاری خواهد داشت؟ یا در کنار کشاورزان می ایستد؟
رشد ۴۵ درصدی برنج داخلی و ۱۰۷ درصدی برنج خارجی
«اسماعیل محمدی پویا» رییس اتحادیه صنف برنج فروشان رشت در این باره به مرور می‌گوید: گیلان با تولید ۷۵۰ هزار تن برنج سفید تنها ۳۴ درصد نیاز برنج کشور را تولید می‌کند. دولت ناچار است با واردات برنج تعادل بازار برنج و قیمتها را حفظ کند. اما امسال به دلیل کم آبی استانهای جنوبی وکاهش کشت برنج در آن مناطق، کشور با کمبود برنج داخلی مواجه خواهد شد و سازمان حمایت از مصرف کنندگان به دلیل کمبود ذخایر برنج به دنبال لغو این محدودیت است.
وی با تاکید به افزایش ۴۵ درصدی قیمت برنج محلی گیلان نسبت به سال گذشته، این میزان افزایش را به نسبت سایر کالاهای اساسی چندان گران نمی‌داند و می افزاید: برنج خارجی موجود در بازار به دلیل خرید با ارز نیمایی با افزایش ۷۸ درصدی در بازارها همراه شده و سال گذشته نیز ۱۰۷ درصد رشد قیمت داشت. این درحالیست که برنج محلی گیلان در بازارهای عمده فروشی محلی هر کیلو تا ۳۲ هزار تومان و در سطح بازارهای خرده فروشی و سفره مردم تا ۳۸ هزار تومان افزایش پیدا کرد که تقریبا رشد ۴۵ درصدی را نشان می‌دهد.
رییس صنف برنج فروشان رشت با اشاره به افزایش قیمت برنج خارجی در بازارهای استان از استقبال شهروندان به خرید برنج هندی، پاکستانی و تایلندی اشاره و اظهارمی‌کند: در حال حاضر هر کیلو رقم رنج هندی ۲۴۵۰۰ تا ۲۵ هزار تومان، برنج پاکستانی ۱۹ هزار و برنج تنظیم بازار تایلندی ۱۵۷۰۰ تومان بفروش می رسد. در دو سال اخیر قدرت خرید مردم محلی پسند استان به سمت برنج خارجی کشیده شده است. حتی اکنون مردم به سمت خرید برنج نیم دانه لاشه(کمی شکسته) هر کیلو ۲۵ هزارتومان و برنج نیم دانه ریزکارخانه ای هر کیلو ۲۰ هزار تومان رفته اند .
مسوول صنف برنج فروشان رشت، تعیین نرخ تضمینی در برنج را بی فایده عنوان می‌کند و می افزاید: در گیلان ارقام پر محصول کشت نمی‌شود و برنج هاشمی، علی کاظمی و دم سیاه ارقام مورد استقبال کشاورزان است. اما به دلیل کمبود تولید و افزایش قیمت ارقام محلی، کشاورزان استان تمایلی به فروش برنج با نرخ تضمینی ندارند. چرا که به دلیل تورم همیشگی دراین بخش به اندازه کافی مشتری بخش خصوصی برای خرید برنج استان وجود دارد. لذا تعیین نرخ تضمینی برای استانی مانند مازندران که ارقام پرمحصول کشت می‌کنند مقرون به صرفه تراست.
قیمتهای تضمینی جوابگوی هزینه های تولید برنج نیست
مشکل ما کمبود برنج و واردات، و یا ناکافی بودن تولید نیست، بلکه در توزیع و عرضه نامناسب آن است. «محمودهوشیار فرد» عضوهیات علمی، پژوهشگر و تحلیل گر مسائل کشاورزی استان با بیان این مطلب به مرور اضافه می‌کند: در حالیکه سال گذشته قیمت برنج هاشمی در استان ۳۳ هزار تومان در هر کیلو بود اکنون تا سقف ۵۰ هزار تومان هم رسیده . یعنی در واقع رشد ۱.۵ درصدی در قیمت برنج محلی گیلان را شاهد بودیم.
وی با بیان اینکه برنجی که اکنون در بازارها وجود دارد، برنج کشاورز نیست می‌گوید: این برنج سال گذشته توسط دلالان و بازاریان خریداری و انبار شده بود و اکنون قیمتهای سر به فلک کشیده در بازار، هیچ سودی به تولید کننده نمی‌رساند.
هوشیارفرد با تاکید به اینکه سازمان تعاون روستایی مسوول خرید برنج روستاییان است به نقش مهم نرخ تضمینی در قیمت گذاری برنج اشاره و بیان می‌کند: البته اگر قیمت گذاری عادلانه و متناسب با هزینه‌های تولید نباشد کشاورز مجبور می‌شود برنج خود را به دلال بفروشد. اما تصمیم گیرنده اصلی در قیمت گذاری محصولات کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی است اما معمولا وزارتخانه در سالهای اخیر زیر فشار شورای اقتصاد قرار داشته و نتوانسته متناسب با هزینه‌های تولید نرخ گذاری کند. این نرخ گذاری همیشه در ابتدای فصل کشت و دراردیبهشت انجام می‌شود که هنوز کم آبی، خشکسالی و بارش نابهنگام در فصل برداشت به هزینه‌های کشاورز اضافه نکرده و لذا هیچ وقت واقعی نیست و نمی‌تواند پاسخگوی ضرر و زیان کشاورز آسیب دیده باشد.
این کارشناس با بیان اینکه برنج همانند گندم محصول جایگزین ندارد اظهار می‌کند: کشاورز گندم کار اگر خرید تضمینی و فروش محصولش جوابگوی هزینه‌های تولیدش نباشد به سراغ محصولات جایگزین می‌رود. فرصتی که برای برنج وجود ندارد. حتی در بخش کشت برنج پر محصول نیز تنها در ۱۰ درصد سطح زیر کشت شالیزارهای استان ارقام پرمحصول کشت می‌شود که تولید و عرضه آن در کاهش قیمت برنج محلی تاثیر گذار نیست و کشاورز ناگزیر به فروش محصول خود به دلال است.
وی در خصوص لزوم واردات برنج در فصل برداشت تصریح می‌کند: کشور همه ساله به ذخیره سازی یک ملیون تن برنج برای متعادل سازی نیاز بازار و قیمت ها نیاز دارد. سال گذشته ذخایر استراتژیک برنج کشور ۷۰ درصد کاهش پیدا کرد. اما نکته قابل تامل احتکار برنج ها وارداتی در سایر فصول سال و توزیع ان در فصل برداشت است. شرکت بازرگانی دولتی باید دراین بخش نظارت مقتدرانه داشته باشد و اجازه ندهد این برنج درزمان واردات درانبارها احتکار و به موقع توزیع نشود. از اینرو برنجهای وارداتی که با هدف تنظیم بازار وارد کشور شده اند نتوانسته اند قیمت برنج را متعادل کنند.
این کارشناس معتقد است: دلالان تعیین کننده قیمت برنج در بازارها هستند.
همیشه در گیلان در فصل برداشت برنج، حساسیتهای زیادی در فروش برنج خارجی وجود دارد و به گفته کارشناسان برنجهای وارداتی سهم زیادی در بازار گیلان ندارند و توزیع آنها در استان به صورت غیر مستقیم صورت می‌گیرد. برنجهای وارداتی در سایر استانها ثبت سفارش و توسط شبکه توزیعی کشور وارد بازارهای گیلان می‌شوند و قیمت گذاری آنها تابع عرضه و تقاضا و توسط سازمان حمایت از مصرف کنندگان انجام می‌شود.
نرخ خرید تضمینی فقط برای شلتوک
«قاسم جواد زاده» مدیرصنایع تبدیلی و غذایی جهاد کشاورزی گیلان نیز به مرور می‌گوید: تاکنون دولت برای برنج سفید قیمت تضمینی در نظر نگرفته و این نرخ گذاری فقط برای کارخانجات و در خرید شلتوک بوده است.
وی با بیان اینکه دولت امسال نرخ تبدیل شلتوک به برنج سفید را هر کیلو ۸۵۰ تومان در نظر گرفته بیان می‌کند: پیش بینی می‌شود امسال بالغ بر یک میلیون و۱۰۰ هزار تن شلتوک برنج در استان تولید شود و اگر قرار بر خرید با نرخ تضمینی باشد نیازمند ۱۵ هزار میلیارد تومان اعتبار هستیم که از توان دولت و جهاد کشاورزی خارج است. اما اگر دولت قادر به خرید ۲۰ درصد محصول باشد این اتفاق می‌تواند به ثبات قیت برنج در بازارها منجر شود.
جواد زاده با بیان اینکه هرساله سازمان حمایت از مصرف کنندگان وعده هایی در خرید تصمینی برنج به کشاورزان می‌دهد که از نظر وزنی چندان قابل توجه نیست می‌افزاید: دولت باید به سمت خرید تضمینی برنج گام بردارد تا برنج سفید در بازار از لحاظ قیمتی متعادل شود اما تنها کاری که دولت انجام داده محدودیت واردات در فصل برداشت بوده که در این بخش نیز برنجهای خریداری شده با ارز نیمایی هرکیلو تا ۲۶ هزار تومان هم رسیده اند و تاثیری در کاهش قیمت سایر ارقام نداشته است. در واقع برنجهای خارجی برای تامین نیاز ذخایر استراتژیک کشور و درچارچوب تثبیت قیمت منصفانه برنج در بازار خریداری می‌شوند.
این مسوول جهاد کشاورزی گیلان با اشاره به کیفی بودن تولید برنج استان اضافه می‌کند: برنجهای خارجی در کشور رقیب ارقام پرمحصول هستند که خوشبختانه سطح زیر کشت آنها در استان کمتراز ۱۰ درصد است. تولید برنج شاکله اصلی کشاورزی در استان است و مستقیما تحت تاثیر سلیقه مردم قرار دارد. آنچه که موجب بازار پسندی برنج داخلی می‌شود فقط قیمت نیست بلکه کیفیت متناسب با قیمت است. در حال حاضر ۲۰۰ کارخانه مدرن شالیکوبی در گیلان فعالیت می‌کنند که با تولید برنج سفید با کیفیت درکاهش ضایعات برنج و استقبال مردم از تولید استان تاثیر مثبتی داشتند.