کشاورزی گیلان در مسیر تغییر اقلیم

امروزه دنیا با سه چالش تغییر اقلیم و گرم شدن کره زمین، کمبود آب شیرین و بیابان‌زایی مواجه شده است. در این میان لازم به ذکر است که سازمان ملل متحد هر ساله روز ۲۴ اکتبر را به عنوان روز جهانی مبارزه با تغییرات اقلیمی گرامی می‌دارد.

 

تغییر اقلیم توصیف‌کننده گرمایش جهانی یعنی افزایش مداوم میانگین دمای جهانی و اثرات آن بر سامانه اقلیمی زمین است. گفته می‌شود گرم شدن کره زمین در سال ۲۱۰۰ باعث خشکسالی شدید، گرمای سوزان و طوفان‌های وحشتناک خواهد شد.

 

پیش‌بینی شده است که ۲۰ درصد خسارت ناشی از تغییر اقلیم در جهان، در بخش کشاورزی اتفاق خواهد افتاد. طبق آمار، بیش از ۳۰۰ هزار هکتار از اراضی استان گیلان به کشت محصولات زراعی و ۱۱۰ هزار هکتار به کشت محصولات باغی و درختان غیرمثمر اختصاص دارد.

 

تغییرات اقلیم روی اقتصاد کشاورزی استان تاثیر گذاشته است. استان گیلان از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان برنج کشور به‌شمار می‌رود. کاهش بارندگی‌ها و ازدیاد دما از عوامل تهدید کننده تولید برنج استان هستند. بالا آمدن سطح آب دریا ناشی از اثر گلخانه‌ای می‌تواند از طریق افزایش شوری آب‌های زیرزمینی در نواحی ساحلی و تنش دمایی شالیزارها باعث از بین رفتن مزارع برنج و ایجاد چالش بزرگی در مقوله امنیت غذایی شود.

 

هم‌چنین تغییرات اقلیم باعث ایجاد شرایط مساعد در ظهور یک یا چند بیماری یا حشره آفت جدید از جمله ساقه‌خوارها و برگ‌خوارهای جدید در منطقه و یا تبدیل عوامل خسارت‌زای درجه دو به درجه یک، مانند سِن برنج شده است.

 

در اقلیم خشک‌تر استان، بسیاری از بیماری‌های قارچی بذرزاد مانند آنتراکنوز لوبیا، کنترل می‌شوند. البته در چنین شرایطی برخی بیماری‌ها نظیر سفیدک‌های پودری کدوئیان خسارت چشمگیری به محصولات زراعی و باغی وارد ساخته است.

 

هم‌چنین افزایش گاز کربنیک باعث کاهش رقابت و خسارت علف‌های هرز مهاجم C3 در برنج شده است. از طرف دیگر تغییر اقلیم تهدیدی برای کنترل تهاجم انواع بیماری‌ها و خصوصا آفات و علف‌های هرز مهاجم به منطقه و محصولات تحت کشت منطقه از جمله جنگل‌های شمال شده است.

 

شرایط نامساعد آب و هوایی روی وقوع دو بیماری مهم لکه قهوه‌ای و بلاست برنج تاثیرات گذاشته است. اثرات تغییر اقلیم در مورد ارقام دارای مقاومت کمّی در برابر بیماری‌های مهم و کلیدی منطقه که ناپایداری بیشتری نسبت به مقاومت کیفی دارند، بیشتر تظاهر یافته است. بنابراین استفاده از ارقام خالص ژنتیکی و پرمحصول در سطح وسیع، توصیه نمی‌شود.

 

ایجاد تنوع ژنتیکی می‌تواند به صورت کاشت ارقام مخلوط که دارای صفات زراعی مشابه ولی متفاوت از نظر ژنتیکی و مقاوم در برابر نژادهای عامل بیماریزا، به‌کار گرفته شود. همچنین افزایش گاز کربنیک باعث کاهش میزان پروتئین در محصولات پروتئینی گیاهی و کاهش ارزش غذایی آن‌ها برای مصرف انسان و دام شده است.

 

از طرف دیگر کاهش ارزش تغذیه‌ای پروتئینی محصولات زراعی باعث افزایش میزان تغذیه و جذب پروتئین لازم بدن و در نتیجه افزایش خسارت آفات محصولی نیز می‌شود. تغییر اقلیم و وقوع سال‌های خشکسالی در نواحی زیتون‌کاری استان از طریق افزایش دما در اواخر زمستان و اوایل بهار و وقوع بادهای گرم و خشک مراحل رشد و نمو زیتون از جمله گلدهی را تحریک کرده است.

 

قابل توجه این‌که در اثر گرم شدن اقلیم، میزان خسارت آفات زیتون از طریق ازدیاد نسل‌های آفت مگس میوه و افزایش جمعیت انتقالی آن و آلودگی‌های شدید ناشی از آفات مکنده مانند پسیل و شپشک‌ها و بیماری‌ها افزایش یافته است. این تغییرات و مسائل باعث اقدامات کنترلی نظیر مصرف آفت‌کش‌های شیمیایی و آلودگی محیط‌زیست خواهد شد.

 

در این ارتباط میزان مصرف سموم آفت‌کش حداقل به میزان ۲۰-۱۰ درصد افزایش می‌یابد. این افزایش در مصرف سموم و دفعات سم‌پاشی‌ها باعث کاهش سودآوری محصول می‌شود. در چنین شرایطی روش‌های بیولوژیک و لزوم کاربرد سموم کم‌خطر و فراورده زیستی اهمیت بیشتری پیدا خواهند کرد.

 

همچنین متاسفانه حداقل طی سه قرن گذشته سطح جنگل‌های جهان بر اثر فعالیت بشر، به ویژه تغییرکاربری و تبدیل اراضی جنگلی برای کشاورزی به حدود ۴۰ درصد کاهش یافته است. استنباط این است که کاهش بارندگی در چند سال متوالی درختان و درختچه‌های جنگلی را برای حمله آفات به ویژه آفات چوبخوار، پروانه سفید اشجار و ابریشم‌باف ناجور مستعد کرده و از طرفی امکان زادآوری و تجدید حیات آن‌ها را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد.

 

در بحث دامپروری استان نیز تغییر اقلیم مستقیما از طریق تاثیر بر فیزیولوژی دام‌ها و به طور غیرمستقیم از طریق تاثیرگذاری بر میزان تولید علوفه و خوراک مورد نیاز دام، فعالیت‌های دامپروری را با مشکلاتی مواجه ساخته است. در این ارتباط، دام‌های کوچک مانند گوسفند در مواجهه با خشک‌سالی آسیب‌پذیرتر از دام‌های بزرگ هستند.

 

در پایان این که استان گیلان به ‌دلیل موقعیت جغرافیایی، همواره در معرض تهدیدات و مسیر آفات و بیماری‌های نوظهور و بازظهور بوده و متاسفانه تغییرات اقلیم نیز در ظهور و افزایش جمعیت برخی آفات و بیماری‌ها و علف‌های هرز اثرگذار بوده است.

 

بر این اساس، پیشنهاد می‌شود که اقدامات گام به گام در زمینه‌های چرخه مدیریت بحران، پیشگیری، پیش‌بینی، آمادگی، مقابله، بازسازی و بازتوانی در استان در قالب کارگروه‌های تخصصی صورت گیرد.

 

هم‌چنین باید توجه داشت که جهت‌گیری اولویت‌های تحقیقات کشاورزی استان و منابع طبیعی در زمینه شناخت اثرات اقلیم روی شاخص‌های فیزیولوژیک مقاومت به تنش‌های گرمایی، خشکی، آفات و بیماری‌ها و روش‌های به‌گزینی محصولات مهم زراعی و باغی استان و پیاده‌سازی الگوی کشت محصولات کشاورزی، ضرورت دارد.