محمود نیکویه، پژوهشگر، نویسنده و تاریخ‌نگار پرآوازه‌ی گیلان در سپیده‌دم هشتم فروردین ۱۴۰۴، پس از نبردی دشوار با سرطان، دیده از جهان فروبست؛ اما روشنای اندیشه‌اش از لابه‌لای سطرهای تاریخ و فرهنگ این دیار، همچنان تابناک خواهد ماند.
این راوی دلسوز فرهنگ و ادبیات گیلان سال ۱۳۲۹، زیر آسمان بارانی رشت و در محله‌ی حاجی‌آباد به دنیا آمد. از همان کودکی سودای دانستن در سر داشت و این عطش سیری‌ناپذیر، او را به دنیای کتاب‌ها کشاند.
نخستین مقاله‌اش در ۱۵ سالگی در نشریه‌ی “فریاد گیلان” به چاپ رسید و پس از آن، مقالات و نقدهای متعددی درباره‌ی گیلان‌شناسی، نقد کتاب و شرح حال بزرگان ایران را در نشریات معتبری همچون “سایه‌بان”، “نگین”، “رودکی”، “دنیای سخن”، “آدینه”، “کیهان فرهنگی” و دیگر مطبوعات منتشر کرد.
در سال ۱۳۵۲، وارد دانشکده‌ی ادبیات دانشگاه تهران شد و از محضر اساتیدی چون دکتر شفیعی کدکنی بهره برد. در دهه‌ی پنجاه، نیکویه نه‌تنها پژوهشگری کنجکاو، بلکه روحی عصیانگر و جست‌وجوگر حقیقت بود. این مسیر او را به زندان‌های پهلوی کشاند، اما هیچ میله‌ای نتوانست اندیشه‌اش را در بند کشد. پس از آزادی، با عزمی راسخ‌تر به قلم پناه برد و نوشتن را رسالتی مقدس دانست.
این پژوهشگر ادیب بعد از انقلاب نیز، با وجود داشتن مدرک لیسانس از دانشگاه تهران، در هیچ اداره‌ای پذیرفته نشد و ناچار شد با مدرک دیپلم در شرکت‌های خصوصی به کار حسابداری بپردازد. محمود نیکویه عاشقانه و خالصانه برای گیلان نوشت. او صفحات تاریخ را ورق زد و روایت‌های گمشده را از دل اسناد و سفرنامه‌ها بیرون کشید.
آثار او، از جمله “پورداود، پژوهنده‌ی روزگار نخست”، “تاریخ بلدیه‌ی رشت”، “رشت، شهر باران”، “از نقطه تا خط” (مجموعه نقد و نظر درباره‌ی نصرت رحمانی)، “نادره‌کاران” (مجموعه مقالات ایرج افشار)، “دانشنامه‌ی فرهنگ و تمدن گیلان” و “گیلان در سفرنامه‌های سیاحان خارجی”، تصویری روشن از تاریخ، فرهنگ و هویت گیلان به یادگار گذاشته است.
محمود نیکویه از میان ما رفت، اما پژوهش‌های مهم او در زمینه‌های مختلف، به‌ویژه در حوزه‌ی فرهنگ و تاریخ گیلان، از جایگاه ویژه‌ای در میان محققان و علاقه‌مندان برخوردار است. آثار او منبعی ارزشمند برای شناخت تاریخ، فرهنگ و ادبیات ایران به شمار می‌رود. پژواک اندیشه‌ی روشن و بلندش در دل دوستداران دانش و ادب، جاودانه خواهد ماند.
