۱– مشکلات و وضعیت پسماند
وزن زباله در استان گیلان:
استان گیلان به عنوان یکی از مقاصد گردشگری ایران، به طور متوسط روزانه بیش از ۲۵۰۰ تن زباله تولید می‌کند. با توجه به آمارها، سرانه تولید زباله در این استان حدود ۷۵۰ تا ۹۰۰ گرم به ازای هر نفر در روز است. این مقدار زباله به دلیل عدم تفکیک صحیح و مدیریت ناکافی، به یک معضل جدی تبدیل شده است. گیلان با وجود زیبایی‌های طبیعی و گردشگری، با چالش‌های جدی در زمینه مدیریت پسماند مواجه است.
وضعیت کشور در حوزه مدیریت پسماند:
مدیریت پسماند در سطح کشور با چالش‌های متعددی مواجه است. بر اساس آمارهای رسمی، تنها حدود ۲۰ درصد از زباله‌های تولیدی در ایران به طور صحیح و توسط زباله‌گردها بازیافت می‌شوند. این رقم در مقایسه با میانگین جهانی که حدود ۵۰ تا ۷۰ درصد است، بسیار پایین است. کمبود زیرساخت‌ها، عدم آموزش کافی و فرهنگ‌سازی در این زمینه، و ضعف در قوانین و نظارت‌ها از جمله مشکلات اصلی هستند. همچنین، بسیاری از شهرها و استان‌ها فاقد برنامه‌های جامع برای مدیریت پسماند هستند که این امر باعث تشدید بحران زباله در کشور می‌شود.
وضعیت جهانی:
در سطح جهانی، کشورهای توسعه‌یافته به طور متوسط ۵۰ تا ۷۰ درصد زباله‌های خود را بازیافت می‌کنند. این کشورها با استفاده از فناوری‌های نوین و سیستم‌های مدیریت پسماند پیشرفته، توانسته‌اند به کاهش زباله و افزایش بازیافت کمک کنند. به عنوان مثال، کشورهای مانند آلمان و سوئد با ایجاد سیستم‌های جامع بازیافت و تفکیک زباله، توانسته‌اند به موفقیت‌های چشمگیری دست یابند. این کشورها با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های لازم و آموزش عمومی، توانسته‌اند فرهنگ مدیریت پسماند را در جامعه خود نهادینه کنند.
۲. چالش‌های ناشی از پیک‌های پسماند
پیک‌های پسماند به واسطه مسافران
: ورود مسافران به استان گیلان، به ویژه در فصل تابستان و تعطیلات نوروز، باعث افزایش ناگهانی تولید زباله می‌شود. برآوردها نشان می‌دهد که تعداد زباله‌ها در این ایام حداقل ۵۰ تا ۱۰۰ درصد یعنی هم وزن زباله عادی تولیدی استان گیلان افزایش می‌یابد. این وضعیت فشار مضاعفی بر سیستم مدیریت پسماند وارد می‌کند و باعث بروز مشکلاتی مانند انباشت زباله، عدم جمع‌آوری به موقع و آلودگی محیط زیست می‌شود. بخش زیادی از زباله تولیدی مسافران در طبیعت و مسیرهای اصلی گیلان رها می‌شود و تقریبا محلی که زباله و اثرات آن وجود نداشته باشد در استان گیلان وجود ندارد.
این افزایش ناگهانی زباله نه تنها بر روی زیرساخت‌ها و خدمات شهری فشار وارد می‌کند، بلکه بر روی سلامت عمومی نیز تأثیر منفی دارد. انباشت زباله‌ها می‌تواند باعث انتشار بیماری‌ها و آلودگی منابع آب شود. بنابراین، نیاز به برنامه‌ریزی دقیق و مؤثر برای مدیریت پسماند در ایام شلوغ گردشگری احساس می‌شود.
۳– اثر زباله‌گردها بر چرخه مدیریتی زباله
زباله‌گردها و چرخه اقتصادی ناسالم:
وجود زباله‌گردها به عنوان افرادی که زباله‌ها را جمع‌آوری و تفکیک می‌کنند، می‌تواند اثرات مثبت و منفی داشته باشد. از یک سو، آنها بخشی از زباله‌ها را بازیافت کرده و به چرخه اقتصادی بازمی‌گردانند و شهرداری‌ها بدون حضور آنها توانایی جمع‌آوری زباله را ندارند. اما از سوی دیگر، عدم نظارت بر فعالیت‌های آنها می‌تواند به ایجاد یک چرخه اقتصادی ناسالم منجر شود.
این موضوع باعث می‌شود که زباله‌گردها به جای همکاری با سیستم رسمی مدیریت پسماند، به صورت غیررسمی عمل کنند که این امر می‌تواند به تضعیف سیستم مدیریتی و عدم تحقق اهداف بازیافت منجر شود.
علاوه بر این، فعالیت غیررسمی زباله‌گردها می‌تواند موجب بروز مشکلات اجتماعی نیز شود. برخی از این افراد ممکن است در شرایط نامناسب زندگی کنند و نیاز به حمایت اجتماعی داشته باشند. بنابراین، باید راهکارهایی برای ادغام این افراد در سیستم رسمی مدیریت پسماند ارائه شود تا هم از ظرفیت‌های آنها بهره‌برداری شود و هم مشکلات اجتماعی کاهش یابد.
چالش‌های مدیریت پسماند در گیلان به وضوح نشان‌دهنده نیاز به توجه بیشتر در این حوزه است. مقایسه وضعیت گیلان با کشور و جهان نشان می‌دهد که این استان با مشکلاتی همچون عدم تفکیک صحیح، کمبود زیرساخت‌ها و فشار ناشی از افزایش ناگهانی زباله‌ها مواجه است. در حالی که کشورهای توسعه‌یافته با استفاده از فناوری‌های نوین و سیستم‌های پیشرفته، توانسته‌اند در این زمینه موفق عمل کنند، گیلان هنوز راه زیادی در پیش دارد تا بتواند به یک سیستم مدیریت پسماند پایدار دست یابد.
برای رسیدن به این هدف، لازم است که برنامه‌های آموزشی برای مردم اجرا شود تا فرهنگ تفکیک زباله از مبدا نهادینه گردد. همچنین باید زیرساخت‌های لازم برای جمع‌آوری و پردازش زباله‌ها فراهم شود. همکاری بین بخش‌های مختلف دولت، شهرداری‌ها و سازمان‌های غیر دولتی نیز می‌تواند به کاهش مشکلات موجود کمک کند.
ایجاد سیستم‌های جامع بازیافت و تفکیک زباله، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین و توجه به نیازهای اجتماعی زباله‌گردها از جمله اقداماتی هستند که می‌توانند به بهبود وضعیت مدیریت پسماند در استان گیلان کمک کنند.
در نهایت، مدیریت پسماند یک مسئله چند بعدی است که نیازمند همکاری همه جانبه جامعه، دولت و بخش خصوصی است. تنها با یک رویکرد جامع و هماهنگ می‌توانیم به یک آینده پایدارتر برای گیلان دست یابیم.
این مطالب را در یادداشت های بعدی به آن می‌پردازیم.
